2-тапсырма. Сөйлемдерден есімшені тауып, сөйлемнің қай мүшесі екенін айтыңдар.
Есте сақтаңдар!
1. «Батыр түсiнде жау көреді, балық-
шы түсінде ау көреді» дегендей, мен
түсімде қашып келе жатқанымды көрдім
(Ғ.Мүс.). 2. Бір әйел қолтығындағы
шумақталған көп қағаздан жиылыста
отырғандарға бір-бірден беріп жатыр
(Б.М.). 3. Құлағын салмас, тіліңді алмас
көп наданнан түңілдім (Абай). 4. Бақты-
ғұл ашу үстінде не де болса барын айтып
қалмақ ниетте болатын (М.Ə.). 5. Аузы
кемсиген бір кемпір арбадан түсіп жатқан
Раушанға бажырая қарап, қабағын тыр-
жита түсіп, жанындағы отырған тарғыл
бетті әйелге бірдемені сыбырлап айтып
екеуі күңкілдеді (Б.М.).
• Есімшеде есімнің де,
етістіктің де қасиеті
бар. Оның есімге тән
қасиеті есімдерше
(мысалы, сын есімше)
түрленіп, сөйлемнің
барлық мүшесі
бола алатынынан
көрінсе, етістікке
тән қасиеті шақтық
мәнді білдіретінінен
байқалады. Есімше
үш шақты жасауға
қатысады.
Шешендік сөздер - қоғам өміріне, табиғат құбылыстарына байланысты терең ой, бейнелі шебер тілмен айтылған халық шығармасы, тапқырлық сөздер мен тұжырымдар; қазақ ауыз әдебиетіндегі шағын дидактикалық жанр.
Қазақ халқының шешендік өнерінің алғашқы нұсқалары түркі халықтарының Орхон, Енесей ескерткіштері мен көне жазба мұраларынан табылған. Мұнда Қорқыттың айтқан нақыл сөзі жазылған.
Шешендік өнер суырып салма ақындықпен жақын келетін сирек кездесетін дарын, әрі қасиет. Әркімнің қолынан келе бермейді, себебі ол терең ой мен ұтқыр шешімге құрылады.
Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні өте зор. Мысалы, Ыбырай Алтынсарин халық даналығының жас өспірімдерді тапқырлыққа, өткірлікке, адамгершілікке баулитын тәрбие құралы екенін жете танып, өз еңбектеріне орнымен енгізіп, пайдалана білді.
Кезінде үлкен дау – жанжалдың барлығы билер айтқан шешtндік сөздерге тоқтап, өз шешімдерін табатын болған. Тарихқа жүгінетін болсақ, қазақ халқының шешендік сөз өнері XII-XIII ғғ. Аяз би мен Майқы биден басталып, Асан қайғы, Жиренше шешен, Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би, Әз Жәнібек, Махамбет пен Сырым батыр шешендіктерінен өз жалғасын тапқан.
Қазақ шeшeндiк сөздeрi — бастаy алар қайнар бұлақтарын түркiлiк танымнан түптeн тартып, өзiндiк ұлттық eрeкшeлiктeрдi, қасиeттeрдi бойына жинақтап, көркeмдiк қyатымeн, ғибраттық сарынымeн дараланған, сондай-ақ, аса бай поэтикалық тiлiмeн өзгeшe қалыпта көрiнгeн, халқымыздың рyхани азығына айналған көркeмдiк құбылыс. Сондықтан да баба мұрасы – өшпес мұра, ұрпаққа ұлағат, кейінгіге аманат, келер күнмен бірге жасайтын рухани асыл қазына екенін ұмытпайық.
Объяснение:
Жауаптары:
1.Ауыспалы мағынада тұрған сөздерді көрсетіңіз.
Е) Қара жүрек, қалың жұрт, суық хабар.
2.Тек қазақ тіліне тән дыбыстар қатарын көрсетіңіз.
А) ө,і,ү.
3. «Ы» әрпі қойылатын сөзді көрсетіңіз.
Д) Жазғ... .
4.Ұяң дауыссыз дыбыстан құралған сөзді көретіңіз.
Е) Баға.
5.Сын есімі бар сөз тіркесін табыңыз.
В) Әдемі қыз.
6.Болымсыз етістікті табыңыз.
Е) Дайындалмаған.
7. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туының авторын анықтаңыз.
В) Шәкен Ниязбеков.
8.Өскемен қаласы Қазақстанның қай бөлігінде орналасқанаң көрсетіңіз.
С) Шығысында.
9.Қыс айларын табыңыз.
С) Қаңтар,ақпан.
10. Антоним болмайтын сөздерді табыңыз.
В) Әлсіз -жақын.
11.Күрделі сан есімді анықтаңыз.
Е) Тоғыз жүз елу.
12.Туынды сөзді табыңыз.
Е) Еңбекші.
13.Туынды зат есімді көрсетіңіз.
Е) Бірлік..
14.Сын есім негізінен сөйлемнің қандай мүшесі болатынын белгілеңіз.
В) Анықтауыш.
15.Сан есімді көрсетіңіз.
С) Отыз.
16.Жалпылау есімдігін табыңыз.
В) Бүкіл.
17.Қажетті септеулікті көрсетіңз.
Құрманғазы Сарыарқа ... күй толғаған.
Е) Туралы.
18.Бастауыш пен баяндауыштың арасына сызықша қойылатын сөйлемді анықтаңыз.
В) Жақсы ісімен жақсы.
19.Жалаң сөйлемді белгілеңіз.
В) Күн шықты.
20. «Қоян жүрек» фразеологизмнің синонимін табыңыз.
Д) Қорқақ.
21. Тұйық буыны бар сөзді табыңыз.
Д) Арман.
22.Септеліп тұрған есімдікті көрсетіңіз.
В) Өзімді.
23.Салалас құрмалас сөйлемнің түрін анықтаңыз.
А) Ыңғайлас салалас.
24.Сөйлемдегі ойға сөйлеушінің көзқарасын білдіретін оқшау сөздерді қалай атайтынын көрсетіңіз.
Е) Қыстырма сөз.
25.Одағайы бар сөйлемді көрсетіңіз.
Е) Ах! Болат сен кешегі гала –концертті көрдің бе?.