Әміре Қашаубаев (1888-1934) – атақты әнші әрі музыкант 1888 жылы туған. 12 жасқа толғанда Исабек деген байдың ат айдаушысы болып, ол жас әншіні той-жиындарда ән салғызады. Әміре 1921 – 24 жылдары Семейде құрылған қазақ жастарының ағарту ұйымы «Ес-аймаққа» мүше болып, әншілік өнерін шыңдай түсті. 1924 жылы осы қалада ұйымдастырылған халық өнерпаздарының байқауына қатысып, бас бәйгеге ие болды. 1925 жылы Парижде өткен Бүкіл дүние жүзі сән өнері көрмесінде «Ағаш аяқ», «Қанапия», «Үш дос», «Жалғыз арша», «Қосбалапан», т.б. әндерді орындап, 2-бәйгемен қоса күміс медаль алды. «Париж апталығы» газеті мен «Ле мюзикаль» журналы оның сирек кездесетін талант екенін жазса, Сорбонна университетінің профессоры Перно фонографқа Әміренің орындауында бірнеше ән жазып алған.
Махамбет Өтемісұлы 1804 жылы Нарындағы Бекетай құмында дүниеге келген. Өтемістің он баласы болған; солардың ең үлкені Бекмағамбетткен кейінгісі Махамбет екен.
Ақын «Менің атым Махамбет» деген өлеңінде: «Өтемістен туған он едік, онымыз атқа мінгенде, жер қайысқан қол едік», – дейді. Өтемістің үлкен баласы Бекмағамбеттен басқалары көтеріліс кезінде түгелдей халық жағында болып, оған белсене қатысқан.
Махамбет жас кезінде хан ордасында болады. Арабша да, орысша да хат білген. Оның ордада, Орынборда болуы туралы Жәңгір хан өзінің губернаторға жазған хатында: «Иасатайдың ең жақын досы, ең бірінші кеңесшісі, ол сол сойқанның ең бірінші жәрдемшісі болған Махамбет Өтемісұлы деген киргиз (қазақ) менің Зұлқарнайын атты ұлымның жас кезінде Орынборда қасында болды, бірақ ол мүлде бұзылған адам болғандықтан, мен оны қуып жібердім» деп сипаттаған (Рязанов. «Исатай Тайманов көтеріліс», 1927, 18-бет).
Махамбет ерлік пен ездікті, достық пен қастықты, жақсылық пен жамандықты жырға қосады. Жорық, күрес ақыны Махамбет өзінің көрген-білгендерінен, бастан кешкен өмір құбылыстарынан терең философиялық түйін жасаған. Философиялық түйіндерді ақынның кез келген өлеңінен кездестіруге болады.
Махамбеттің пейзаждық лирикаға жататын Нарын туралы екі өлеңі ғана бар. Басқа өлеңдерінде табиғат құбылысын суреттеу сөз арасында болмаса, жеке өлең түрінде кездеспейді.
Махамбет үшін адамгершілік өлшемі – тәж де емес, тақ та емес, байлық та емес. Ақын «туралық ісі болмаған» хандардан, «қайырымы болмаған» байлардан халықтан туған қарашаны көш артық көрген.
Ақын:
Жаманнан туған жақсы бар,
Атасын айтса нанғысыз,
Қарада туған қара бар,
Хан ұлына бергісіз... – деп, ел азаматын ардақтайды. Соған сенім артады.
Истайдың айнымас серігі, «қабағынан шытпас ер», «дініне берік» жауынгер де абзал досы, еліне емірене қызмет етуді бүкіл ғұмыр-тіршілігінің мазмұны деп білген, «қолына қоңыраулы найза алып» асқақ әуенімен Исатай басшысының соңынан ерген, ереуіл ақыны Махамбет болды. «Шамдансам шалқамнан түсермін» деп өзі айтқандай, әрі намысшыл батыр, әрі ақын Махамбет өктемдікке, озбырлыққа отты жаны шиыршық ата, ереуілдете атой беріп, майданға Исатаймен бірге шығуға бел байлайды. Өмірінің соңына дейін жаумен күресіп өтеді.
P.S. Көркем әдебиет – қоғам өмірінің айнасы десек, Махамбет туындылары өз заманындағы халық бұқарасының мүддесін бейнелеген, езілген шаруалардың жоғын жоқтаған шығармалар болды. Сондықтан да, Махамбет сияқты ұрпағына асыл қазына, қымбат мұра қалдырған ақын-жазушыларды қазақ елі жоғары бағалайды.
Махамбет өлеңдерінде ғибратқа толы, афоризм болып кеткен өнегелі жолдар өте көп. Ақын өзінің терең ойлы сөздерімен кейінгі ұрпағына тіл қатқандай, ақыл өсиет айтып кеткендей.
Кімдерге қоныс болмаған?
Саздарға біткен құба тал
Кімдерге сайғақ болмаған?
Басына жібек байлаған
Арулар кімнен қалмаған...
Махамбет Өтемісұлы 1804 жылы Нарындағы Бекетай құмында дүниеге келген. Өтемістің он баласы болған; солардың ең үлкені Бекмағамбетткен кейінгісі Махамбет екен.
Ақын «Менің атым Махамбет» деген өлеңінде: «Өтемістен туған он едік, онымыз атқа мінгенде, жер қайысқан қол едік», – дейді. Өтемістің үлкен баласы Бекмағамбеттен басқалары көтеріліс кезінде түгелдей халық жағында болып, оған белсене қатысқан.
Махамбет жас кезінде хан ордасында болады. Арабша да, орысша да хат білген. Оның ордада, Орынборда болуы туралы Жәңгір хан өзінің губернаторға жазған хатында: «Иасатайдың ең жақын досы, ең бірінші кеңесшісі, ол сол сойқанның ең бірінші жәрдемшісі болған Махамбет Өтемісұлы деген киргиз (қазақ) менің Зұлқарнайын атты ұлымның жас кезінде Орынборда қасында болды, бірақ ол мүлде бұзылған адам болғандықтан, мен оны қуып жібердім» деп сипаттаған (Рязанов. «Исатай Тайманов көтеріліс», 1927, 18-бет).
Махамбет ерлік пен ездікті, достық пен қастықты, жақсылық пен жамандықты жырға қосады. Жорық, күрес ақыны Махамбет өзінің көрген-білгендерінен, бастан кешкен өмір құбылыстарынан терең философиялық түйін жасаған. Философиялық түйіндерді ақынның кез келген өлеңінен кездестіруге болады.
Махамбеттің пейзаждық лирикаға жататын Нарын туралы екі өлеңі ғана бар. Басқа өлеңдерінде табиғат құбылысын суреттеу сөз арасында болмаса, жеке өлең түрінде кездеспейді.
Махамбет үшін адамгершілік өлшемі – тәж де емес, тақ та емес, байлық та емес. Ақын «туралық ісі болмаған» хандардан, «қайырымы болмаған» байлардан халықтан туған қарашаны көш артық көрген.
Ақын:
Жаманнан туған жақсы бар,
Атасын айтса нанғысыз,
Қарада туған қара бар,
Хан ұлына бергісіз... – деп, ел азаматын ардақтайды. Соған сенім артады.
Истайдың айнымас серігі, «қабағынан шытпас ер», «дініне берік» жауынгер де абзал досы, еліне емірене қызмет етуді бүкіл ғұмыр-тіршілігінің мазмұны деп білген, «қолына қоңыраулы найза алып» асқақ әуенімен Исатай басшысының соңынан ерген, ереуіл ақыны Махамбет болды. «Шамдансам шалқамнан түсермін» деп өзі айтқандай, әрі намысшыл батыр, әрі ақын Махамбет өктемдікке, озбырлыққа отты жаны шиыршық ата, ереуілдете атой беріп, майданға Исатаймен бірге шығуға бел байлайды. Өмірінің соңына дейін жаумен күресіп өтеді.
P.S. Көркем әдебиет – қоғам өмірінің айнасы десек, Махамбет туындылары өз заманындағы халық бұқарасының мүддесін бейнелеген, езілген шаруалардың жоғын жоқтаған шығармалар болды. Сондықтан да, Махамбет сияқты ұрпағына асыл қазына, қымбат мұра қалдырған ақын-жазушыларды қазақ елі жоғары бағалайды.
Махамбет өлеңдерінде ғибратқа толы, афоризм болып кеткен өнегелі жолдар өте көп. Ақын өзінің терең ойлы сөздерімен кейінгі ұрпағына тіл қатқандай, ақыл өсиет айтып кеткендей.