2-тоқСАН БОЙЫНША жиынтық БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР 10-сынып «Ұлттық экологиялық мәдение»,«Мүхит-тіршілік мекені» болімі бойынша жиынтық бағалау Жылына Біздің жер шарының үстіңгі қабатының 70%-дан астам колемін мұхиттар мен теңіздер алып жатыр,олар атмосфераға әсер етеді және пайдалы қазбалар мен тагам коздері болып табылады. Олар Жер жүйесінің ең өнімді экологиялық жүйесі болып табылады да бүкіл әлемдік балық аулау кәсібінің 80%-ын қамтамасыз етеді.Мұхит планетадағы өмірдің бесігі және оның экологиялық негізі.Планетаның бір тұрғынына орта есеппен алғанда 311млн. тонна шамасында су мөлшерінен келеді. Атмосфераның газдық балансындағы әлемдік мұхит фитопланктондарының ролі жоғары. Ол оттегінің негізгі көзі. Заманымыздың аса ірі проблемаларының бірі— антропогендік әсердің салдарынан көміртегі циклінің қалыптан тыс ғаламдық бұзылуының орын алуы. Биосфераға антропогендік іс-әрекеттер барысында түсетін C02-ні мұхиттағы тірі ағзалар сіңіреді. Әлемдік мұхиттың адамзат өміріндегі рөлі сан алуан.Ол орта түзуші, кәсіптік, шикізаттық рекреациялық көлік және т.б. қызметтерді атқарады. Әлемдік мұхиттың маңызын қарастыра отырып, балық аулау және теңіз кәсіптерінің маңызды рөл атқаратынын көреміз,олардан түсетін жылдық табыстың көлемі 55млрд. доллардан асады. Кеме көліктері атқаратын халықаралық сауда қызметтерінің жылдық мөлшері 150млрд.доллардан асады. Ол теңіз көлік қызметі динамикасының жоғары деңгейімен және салыстырмалы түрде төмен құнымен ерекшеленеді. Теңіздер мен мұхиттар бүкіл адамзаттың игілігі, бұл игілікті сақтау көбіне табысты халықаралық ынтымақтастыққа тәуелді.Бір өкініштісі,бірнеше елдерден ағып өтетін ірі өзендер мен теңіздерді қорғау жөніндегі халықаралық келісімдерді ратификациялау және бақылау жұмыстарында кездесетін қиындықтар аз емес. Тұщы су қорларының азаюы да маңызды мәселе. Бұл мәселелер ЮНЕСКО-да қарастырылады. Тапсырма 1.Мәтінге жоспар құрыңыз. 2 ұпай 2.Мына сөздердің синонимдерін, антонимдерін мәтіннен тауып, анықтаңыз: 4ұпай Синонимдер Антонимдер Кемуі- Астыңғы- кіріс- Жоғары- Көбею- күллі- Ұсақ- тіршілік- 3.Есімдіктерді теріп жазып, мағыналық түрін көрсетіңіз 2 ұпай 4. Ұсынылған сөйлемдерді перифраз тәсілімен өңдеп қайта жазады: А)Теңіздер мен мұхиттар бүкіл адамзаттың игілігі,бұл игілікті сақтау көбіне табысты халықаралық ынтымақтастыққа тәуелді Б) Әлемдік мұхиттың адамзат өміріндегі рөлі сан алуан. 2 ұпай 5.Әлемдік мұхиттың адамзат өміріне маңызы және оны пайдалану үшін сақтап қалу жайында эссе жазу (80сөз) бұпай Пайдалы лексика: біріншіден, (екіншіден), оған қоса, бір айта кетерлігі, нәтижесінде, қорытындылай келе, атап айтсақ, бір жағынан, басқа жағынан қарастырсақ, сонымен қатар, сондай-ақ, сондықтан, алайда, дегенмен, түйіндесек, қазірде,
Менің отбасым туралы диалог.
- Алмагүл, осы сенің отбасың үлкен бе?
- Ия, Сәуле. Менің отбасым үлкен. Біздің үйде жеті адам тұрамыз: атам мен әжем, ата - анам, ағам, қарындасым және мен.
- Қандай тамаша!
- Ия, менің ойымша, үйде әсіресе үлкен адамның болғаны жақсы. Қазақ халқында бұл жайында керемет сөздер бар ғой: «Үлкені бар үйдің қазынасы бар деген».
- Дұрыс айтасың, мен де бұл оймен толықтай келісемін.
- Атам мен әжем бізге үнемі өсиеттері мен ақылдарын айтып, бізді дұрыс жолға салып, мейірімді, бауырмал болуға тәрбиелеп отырады.
- Не деген керемет көрініс! Мұндай үлкен отбасында өзіндік ережелері мен салт - дәстүрлері де бар шығар?
- Ия, әрине, бар. Мысалға, ережелерге келер болсақ, біз әрдайым бір - бірімізге кез келген шаруада көмектесеміз, үлкендердің айтқанын екі етпей орындаймыз. Ал отбасылық дәстүрлеріміз өте көп. Соның ішінде маған ең ұнайтыны - ол демалыс күнгі отбасылық ас: анам міндетті түрде ұдттық тағам бесбармақ пісіреді, ал әжем болса, дәмді бауырсақтарын әзірлейді. Ал біз бауырларымызбен қосылып үй жинастырып, келер аптаның сабағын оқимыз. Осы демалыста сен біздің үйге қонаққа кел, мен сені өз отбасыммен таныстырайын.
- Шақыруыңа көп рахмет, міндетті түрде келемін.
Перевод.
Зимний выходной (зимние каникулы).
День не морозный, теплый. Дорога разделяет аул на два. Самат волочил санки за собой и просил взять в игру и его. «Тебя что ли?» его ровесник Нуржан, проходивший мимо, резко обернулся. Самат робко кивнул головой. «С этим танком что ли?» усмехнулся, подбородком указывая на его длинные санки. Те, кто на санках то догоняли друг – друга, то сбивали. На дороге шум – гам. Разгар игры. Дети никого не замечают. Нуржан, проходя мимо, задел локтями бабушку. Бабушка оказалась на льду. Самату было неудобно за такое поведение Нуржана. Ему было жалко поскользнувшуюся бабушку, и он поспешил ей Бабушка» - сказал он, хватая ее за руку. «Ой, ты мое солнышко» - бабушка прижала Самата к себе, поцеловала его. Со словами «Садитесь, бабушка» он предложил ей свои сани. «Счастья тебе, сынок» - бабушка без конца благодарила его.
Самат рад, что его сани сгодились, хоть их и не признал Нуржан, назвав «танком» и не взял с собой играть.
«Чей ты сын?» - спросила бабушка.
«Я – сын дедушки Бегима» - сказал Самат.
«Ой, как замечательно! А как ты похож на своего дедушку!» - подхватила бабушка.
Самат обрадовался, услышав теплые слова в адрес своего деда. Окрыленный Самат помчал сани к дому бабушки.