23. «Артық болмас білгенің» айдарында берілген мәтін бойынша ана- литикалық талдау жасаңдар. Сұрақтарға жауап жазу арқылы өз ойларыңды еркін білдіріңдер. Сандар Мәтіндегі сандық деректер қандай мақсатта қолданыл- ған? Мәтіндегі атаулардың мәтінді танытуға көмегі қандай? Атаулар Ақпараттар Бұл ақпараттар не үшін қажет? комек беріңдерш
Ағайын-туыс - бір ауыл, қауым болып, шаруашылық қарекеттерін бірлесе жүргізетін, бір-біріне қолдау жасайтын, қандастық жағынан жақын туыс, аталас адамдар немесе солардан өрбіген ұрпақтар.
Мұны «Сыйласқанға жат жақсы, жылысқанға ағайын артық» деген парема да айғақтайды. Қазақта екі туыстық байланыс бар: бірі «бірге күліп, бірге жыласатын» тіршіліктегі қуаныш пен қайғыны бірге көтерісетін әке жағынан туыстық, екіншісі материалдық қарым-қатынаспен байланысқанқұдалар мен тамырлар деп бөледі A.M. Балаубаева-Голяховская еңбегінде ата туыстар қиын сәтте бір-біріне қол ұшын береді, сондай-ақ, жиын-тойларды, торқалы той, топырақты өлімді өткізуді бірге ұйымдастырады, ауыртпалығын бірге көтеріседі.
Ағайын бір өліде, бір тіріде деген қағида осыны меңзейді. Әсіресе, адамның тіршілік циклына қатысты ғұрыптар мен салттардың атқарылуында бірлік пен ынтамақтастықтың орны ерекше. Туысы бірдің уысы бір, бөлінгенді бөрі жейді деп, арадағы ұсақ-түйек дау-шар, өкпе-назды елемеуді ескертеді. Қандастық жақындықты сезінуде ел бірлігін, қоғам тұтастығын сақтауда ағайын-туыстық ұғымының орны айрықша болған. Ағайын-туыстар жеті атаға дейін туыстықты үзбейді және қыз алыспайды. Қазақы ортадағы бұл қағиданың генетикалық жағынан алғанда дұрыстығы анықталып отыр. Жеті атаға толғаннан кейін ру ақсақалдары жиылып, жеті атаға толыстық, жеке ел болыстық деп боз бие шалып, баталасып, бәтуаласып қыз алысып, қыз беруге рұқсат етеді.[1]
Сынып-сы(ашық буын)-нып(бітеу буын) с дауыссыз, қатан ы дауысты , жуан, қысаң езулік н дауыссыз, үнді ы дауысты , жуан, қысаң езулік п дауыссыз қатан 5 әріп 5 дыбыс
Кітап-кі(ашық буын)-тап(бітеу буын) к дауыссыз қатан і дауысты жінішке қысан езулік т дауыссыз қатан а дауысты ашық жуан езулік п дауыссыз қатан 5 әріп 5 дыбыс
Дәптер-дәп(бітеу буын)-тер(бітеу буын) д дауыссыз ұяң ә дауысты жінішке ашық п дауыссыз қатан т дауыссыз қатан е дауысты жінішке ашық езулік р дауыссыз үнді 6әріп 6 дыбыс
Отан-о(ашық буын)-тан(бітеу буын) о дауысты жуан ашық еріндік т дауыссыз қатан а дауысты жуан ашық езулік н дауыссыз үнді 4 әріп 4 дыбыс
Ағайын-туыс - бір ауыл, қауым болып, шаруашылық қарекеттерін бірлесе жүргізетін, бір-біріне қолдау жасайтын, қандастық жағынан жақын туыс, аталас адамдар немесе солардан өрбіген ұрпақтар.
Мұны «Сыйласқанға жат жақсы, жылысқанға ағайын артық» деген парема да айғақтайды. Қазақта екі туыстық байланыс бар: бірі «бірге күліп, бірге жыласатын» тіршіліктегі қуаныш пен қайғыны бірге көтерісетін әке жағынан туыстық, екіншісі материалдық қарым-қатынаспен байланысқанқұдалар мен тамырлар деп бөледі A.M. Балаубаева-Голяховская еңбегінде ата туыстар қиын сәтте бір-біріне қол ұшын береді, сондай-ақ, жиын-тойларды, торқалы той, топырақты өлімді өткізуді бірге ұйымдастырады, ауыртпалығын бірге көтеріседі.
Ағайын бір өліде, бір тіріде деген қағида осыны меңзейді. Әсіресе, адамның тіршілік циклына қатысты ғұрыптар мен салттардың атқарылуында бірлік пен ынтамақтастықтың орны ерекше. Туысы бірдің уысы бір, бөлінгенді бөрі жейді деп, арадағы ұсақ-түйек дау-шар, өкпе-назды елемеуді ескертеді. Қандастық жақындықты сезінуде ел бірлігін, қоғам тұтастығын сақтауда ағайын-туыстық ұғымының орны айрықша болған. Ағайын-туыстар жеті атаға дейін туыстықты үзбейді және қыз алыспайды. Қазақы ортадағы бұл қағиданың генетикалық жағынан алғанда дұрыстығы анықталып отыр. Жеті атаға толғаннан кейін ру ақсақалдары жиылып, жеті атаға толыстық, жеке ел болыстық деп боз бие шалып, баталасып, бәтуаласып қыз алысып, қыз беруге рұқсат етеді.[1]
с дауыссыз, қатан
ы дауысты , жуан, қысаң езулік
н дауыссыз, үнді
ы дауысты , жуан, қысаң езулік
п дауыссыз қатан
5 әріп 5 дыбыс
Кітап-кі(ашық буын)-тап(бітеу буын)
к дауыссыз қатан
і дауысты жінішке қысан езулік
т дауыссыз қатан
а дауысты ашық жуан езулік
п дауыссыз қатан
5 әріп 5 дыбыс
Дәптер-дәп(бітеу буын)-тер(бітеу буын)
д дауыссыз ұяң
ә дауысты жінішке ашық
п дауыссыз қатан
т дауыссыз қатан
е дауысты жінішке ашық езулік
р дауыссыз үнді
6әріп 6 дыбыс
Отан-о(ашық буын)-тан(бітеу буын)
о дауысты жуан ашық еріндік
т дауыссыз қатан
а дауысты жуан ашық езулік
н дауыссыз үнді
4 әріп 4 дыбыс