3.Мәтін қай стильде жазылған? (1) А)көркем әдебиет
В)ғылыми
С)публицистикалық
Д)ресми
4.Мәтін қай түрде берілген? (1)
А)жарнама
В)мақала
С)әңгіме
Д)эссе
Түркі руна жазбалары
Түркілердің жазуы туралы ең алғашқы мәліметтерді қытай деректерінен кездестіре аламыз. Негізінен түркі жазуының пайда болған уақыты V ғасыр деп есептеледі. Ал нақтырақ айтқанда, түркілер IV ғасырдың екінші жартысында өз жазуларын кең ауқымда қолданған.
Түркілер басқа мемлекеттермен қарым-қатынас жасағанда, өз жазуларын қолданғаны жайлы көптеген мәліметтер бар. Мысалға алғанда, Византия императорына түркі елшісі қағанның жазған хатын алып барған. Мұны Менандр Протектор өз естелігінде көрсеткен.
Орта ғасырды алғанда түркілердің төл жазуы және алфавиті болған. Әр рулардың таңбалары негізінен жасалған алфавиттік құрамда 35 әріп бар. Ал көне түркі жазуы руна немесе сына жазуы деп аталған.
Көне түркі жазуының ескерткіштері Орталық Азия аумағынан көп табылған. Олардың ішіндегі ең белгілісі Солтүстік Моңғолия жеріндегі Орхон, Селенга, Толы өзендерінің бойынан табылған тастағы жазулар. Бұл тастарда түркілердің атақты билеушісі мен ақылгөйлері – Білге қаған, Күлтегін, Тоныкөк құрметіне арналып жазылған руна жазулары сақталған. Ал Қазақстан аумағында Талас, Іле өзендерінің аңғарынан да көне түркі жазуының ескерткіштері табылған. Түркінің жазба ескерткіштерінің көп кездесетін жері – Сібір өлкесіндегі Енисей өзенінің бойы. Жазулар құлпытастарға, қыш пен металдарға және басқа да заттарға қашалып жазылған. Осыдан шығатын қорытынды, VII-IX ғасырлар аралығында Қазақстан аумағында ортағасырлық мемлекеттерде көне руналық түркі жазуы қолданылу аясы біршама зор болған.
Қазіргі ғылымда жиі естілетін «руна», «рунология» сөздерінің қандай мағына беретінін көбісі біле бермейді. «Руна» «әріп» және «белгі» дегенді білдірмейді. Оны «құпия» және «белгісіз» сөздерімен ұштастыруға болды. «Руна» сөзі – латынның «арканум» (мысал, «Таро арқаны») немесе грекше «мистерион» (мистерия) сөздерінің аналогі. Бұл мәліметтер руна сөзінің мағынасы туралы құнды дәлелдер береді.
Қаратпа сөздерге мысал сөйлемдер:
Достым, осы сенің руың кім еді, ұмытып тұрмын?
Анашым, сіз білесіз бе, мен бүгін география мен қазақ тілінен «бес» алдым?
Жаным, бүгінгі туылған күнің құтты болсын!
Әкешім, маған да үйретіңізші, мен сізге көмектесейін.
Құлыным-ау, осы сөзіңнен айналдым!
Қыстырма сөздерге мысал сөйлемдер:
Әрине, осы жолы Айманның істегені дұрыс болмады.
Менің ойымша, жиынды демалыс күні өткізген дұрыс.
Біріншіден, жұмыс күні болғандықтан, бәрінің қолы тие бермейді, ал екіншіден, бәріміз жиналғанша кеш те батып кетеді.
Қысқасы, мен осылай шештім.
Оның айтуынша, тексеріс екі аптадан соң келеді.