Менің бабам Имаш мың да тоғыз жүз он бірінші жылы тоқсан екі жасында дүние салған. Орта бойлы, орақ мұрын, от жанарлы сол шымыр шалдың төртінші перзенті - менің әкем Момыналы екен. Оны жұрт Момыш деп кеткен. Әжемнің аты Қызтумас еді. Қартайғанда сары кемпір атанған. Жарықтық, аса ажарлы, ақ дидарлы кісі екен. Ондай ару ол кезде ел арасында некен-саяқ. «Ұл біткеннің бәрі қазанның түп күйесіндей әкесіне тартып қара болды, қыз жағы өзіме тартып аққұбаша ажарлы шықты» деп отыратын еді, жарықтық. Әжем өзінің ұлдарына өңшең аққұбаша аруларды айттыруға ынтық болған. Соның кесірінен менің әкем Момыш отыз үш жасына дейін салт басты, сабау қамшылы жүріпті. Әжем оған: - Әй, қара құл, мен құдайдан саған ай көрікті ақ перизат жолықтырғай деп тілеймін. Тым болмаса, немерелерімді жиіркенбей сүйейін, - дейді екен. Бірде көрші ауылда үлкен той өтіпті. Той ойын-сауықсыз болған ба? Үлкен киіз үйдің ішінде жігіттер мен қыздар айтысып жатса керек. Той дегенде қу бас та домалайды. Кемпір-сампырлармен ілесіп менің Қызтумас әжем де келген екен. Кәрі құлағы елең етіп, киіз үйден шыққан айтыс әнін естіп қалады. Біздің ауыл Мыңбұлақ басын ала, Басыңдағы орамал жасыл ала. Көңілің бізде болса, а құдаша, Біразырақ отыршы қасыңа ала. Қыздың даусы жайдары естілсе де, жалтара жауап қатып отыр екен. Кәдімгі бас қосқан жердегі бастама өлеңнен ұзай қоймапты. Дегенмен сөз арасында «жақсы жігіт» дегенді жиілете берсе керек. Қызтумас әжем оны да сезіпті. Қарашаға, ендеше, қарашаға, Кисе киім жарасар аласаға. Бас қосыппыз бұл тойда, жақсы жігіт, Өлең айтсақ болмай ма тамашаға. Бірақ жігіт жағы алғашқы екпінінен танбай ынтық көңілін ұсына беріпті: Мыңбұлақтың сулары сылдырайды, Сұлу қыздың бұрышы бұлдырайды. Құдаша деп сыртыңнан құмартушы ем, Ескергейсің ендігі біздің жайды. «Құдашасына сонша өзеуреп отырған кім екен», - деп әжем есіктен сығалап қараса: Қара батыр, құдаша, қара батыр, Жау қайырар жасқанбай дара батыр. Тәңір айдап өзіңмен бас қосыппыз Осы кесе сіз жаққа бара жатыр, - деп өлеңмен бір бойжеткен қара қызға аяқты бұрып тұрған өз Момышы екен. Әжем сонда ұлына айғай салып: - Өзің қазанның түп күйесіндейсің, күйеге күйе жұқса - не болмақ, құдайым-ау! - деп баласын үйден қуып шығыпты. Анасының айтқанын ішінен ұнатпаса да, әкем оның ырқына көнеді екен. Баласына қанша ұрсып, қатал болса да, әжем менің әкемді жақсы көріп, мақтан тұтып: - Бұл қара құлдың түрі маған тартпаса да, ақылдылығы тартты, соған да құдайға шүкір, - деп отырар еді. Әкем содан айтыс қуып, әндетіп жүре-жүре отыз үш жасында Байтана руынан Әбдірахманның Рәзия атты қызына үйленіпті. Ол менің шешем еді. Ол кісі мен үш 6 жасқа толар-толмаста қайтыс болған. Анамның қандай кісі болғанын тек әжем мен әкемнің әңгімелерінен ғана білемін. Қайран әжем өле-өлгенше Рәзия келінінің қазасына қайғырып өтті. Мезгіл-мезгіл тоқаш қуырып, ас пісіріп, келінінің әруағына бағыштап құран оқытар еді. - Жатқан жерің жаннат болсын, маңдайыма сыймай кеткен періштем, Рәзия, - деп өзінен-өзі отырып, көзіне жас алып қайғыратын. Сөйтіп, Рәзиядан қалған немерелерінің басынан сипап, маңдайымыздан сүйетін. Рәзияның тұңғышы Үбіш, онан кейінгілер Үбиан, Сәлима, Әлима кілең қыз бала болады. Момыш әкемнің айтуынша, мен мың да тоғыз жүз оныншы жылдың қысында, ескіше декабрьдің жиырма төртінде туыппын. Әкем ол күні Әулиеата шаһарында екен. Мен туған соң, Имаш бабам жан-жаққа кісі шаптырып, әкеме де хабаршы жіберіпті. Біздің ауылдың Байтоқ деген кісісі алпыс шақырым Әулиеатаға ат сабылтып жетіп, әкем жатқан үйге кіріп келіп, бір ауыз сөз айтуға дәрмені келмей, Момышты құшақтап жылай беріпті. Әкемнің қарындасының үй-іші үрпиісіп, бір жаманат хабар жеткен екен деп қорқып қалады. Ақыры бөрі Байтоқты жұлмалай, «не боп қалды, айтсаңшы» деп тақақтағанда ғана, Байтоқ: - Жеңешем ұл тапты, - депті. Үрейден үрпиіскен жұрт енді мәз-мәйрам болып, қуаныштары қойындарына сыймай, Байтоққа сүйіншісін беріп аттандырыпты! Әулиеатадан әкем қайтып келгенде, ағайын-жекжат құтты болсынға жиналып қалған екен.
Сәлем! 10 күн бұрын бізде 9-мамыр мерекесі атап өтілді! Бұл мереке- Жеңіс күні болып есептеледі. Осы мерекені біздің тойлап жатқанымызға биыл 75 жыл болды. ИЯ, 75 жыл. Бірақ дәл осы күні 75 жыл жыл бұрын екінші дүниежүзізік соғыс болған.Бұл соғыста қазақ жауынгерлері өте мықты ерлік көрсеткен. Олардың бардығы қазақ жері үшін өз өмірлерін қауіп кетерге тіккен. Бірақ солардың ішінде мен Қайырғали Смағулов туралы айтып бергім келеді. Ол екінші дүниежүзілік соғыста аса мықты ерлік көрсеткен, Соғыста ол аға лейтенант қызметін атқарып, Керчь түбіндегі соғыста көзге түсген. Ол жазғыз өзі 20-жау әскерінің көзін жойған. Кейіннен оған Халық қаһарманы атағы берілген. Жалпы Смағуловтан басқа да біздің қаһармандарымыз өте көп. Олар жайлы кейінірек айтып берермін.
Менің бабам Имаш мың да тоғыз жүз он бірінші жылы тоқсан екі жасында дүние салған. Орта бойлы, орақ мұрын, от жанарлы сол шымыр шалдың төртінші перзенті - менің әкем Момыналы екен. Оны жұрт Момыш деп кеткен. Әжемнің аты Қызтумас еді. Қартайғанда сары кемпір атанған. Жарықтық, аса ажарлы, ақ дидарлы кісі екен. Ондай ару ол кезде ел арасында некен-саяқ. «Ұл біткеннің бәрі қазанның түп күйесіндей әкесіне тартып қара болды, қыз жағы өзіме тартып аққұбаша ажарлы шықты» деп отыратын еді, жарықтық. Әжем өзінің ұлдарына өңшең аққұбаша аруларды айттыруға ынтық болған. Соның кесірінен менің әкем Момыш отыз үш жасына дейін салт басты, сабау қамшылы жүріпті. Әжем оған: - Әй, қара құл, мен құдайдан саған ай көрікті ақ перизат жолықтырғай деп тілеймін. Тым болмаса, немерелерімді жиіркенбей сүйейін, - дейді екен. Бірде көрші ауылда үлкен той өтіпті. Той ойын-сауықсыз болған ба? Үлкен киіз үйдің ішінде жігіттер мен қыздар айтысып жатса керек. Той дегенде қу бас та домалайды. Кемпір-сампырлармен ілесіп менің Қызтумас әжем де келген екен. Кәрі құлағы елең етіп, киіз үйден шыққан айтыс әнін естіп қалады. Біздің ауыл Мыңбұлақ басын ала, Басыңдағы орамал жасыл ала. Көңілің бізде болса, а құдаша, Біразырақ отыршы қасыңа ала. Қыздың даусы жайдары естілсе де, жалтара жауап қатып отыр екен. Кәдімгі бас қосқан жердегі бастама өлеңнен ұзай қоймапты. Дегенмен сөз арасында «жақсы жігіт» дегенді жиілете берсе керек. Қызтумас әжем оны да сезіпті. Қарашаға, ендеше, қарашаға, Кисе киім жарасар аласаға. Бас қосыппыз бұл тойда, жақсы жігіт, Өлең айтсақ болмай ма тамашаға. Бірақ жігіт жағы алғашқы екпінінен танбай ынтық көңілін ұсына беріпті: Мыңбұлақтың сулары сылдырайды, Сұлу қыздың бұрышы бұлдырайды. Құдаша деп сыртыңнан құмартушы ем, Ескергейсің ендігі біздің жайды. «Құдашасына сонша өзеуреп отырған кім екен», - деп әжем есіктен сығалап қараса: Қара батыр, құдаша, қара батыр, Жау қайырар жасқанбай дара батыр. Тәңір айдап өзіңмен бас қосыппыз Осы кесе сіз жаққа бара жатыр, - деп өлеңмен бір бойжеткен қара қызға аяқты бұрып тұрған өз Момышы екен. Әжем сонда ұлына айғай салып: - Өзің қазанның түп күйесіндейсің, күйеге күйе жұқса - не болмақ, құдайым-ау! - деп баласын үйден қуып шығыпты. Анасының айтқанын ішінен ұнатпаса да, әкем оның ырқына көнеді екен. Баласына қанша ұрсып, қатал болса да, әжем менің әкемді жақсы көріп, мақтан тұтып: - Бұл қара құлдың түрі маған тартпаса да, ақылдылығы тартты, соған да құдайға шүкір, - деп отырар еді. Әкем содан айтыс қуып, әндетіп жүре-жүре отыз үш жасында Байтана руынан Әбдірахманның Рәзия атты қызына үйленіпті. Ол менің шешем еді. Ол кісі мен үш 6 жасқа толар-толмаста қайтыс болған. Анамның қандай кісі болғанын тек әжем мен әкемнің әңгімелерінен ғана білемін. Қайран әжем өле-өлгенше Рәзия келінінің қазасына қайғырып өтті. Мезгіл-мезгіл тоқаш қуырып, ас пісіріп, келінінің әруағына бағыштап құран оқытар еді. - Жатқан жерің жаннат болсын, маңдайыма сыймай кеткен періштем, Рәзия, - деп өзінен-өзі отырып, көзіне жас алып қайғыратын. Сөйтіп, Рәзиядан қалған немерелерінің басынан сипап, маңдайымыздан сүйетін. Рәзияның тұңғышы Үбіш, онан кейінгілер Үбиан, Сәлима, Әлима кілең қыз бала болады. Момыш әкемнің айтуынша, мен мың да тоғыз жүз оныншы жылдың қысында, ескіше декабрьдің жиырма төртінде туыппын. Әкем ол күні Әулиеата шаһарында екен. Мен туған соң, Имаш бабам жан-жаққа кісі шаптырып, әкеме де хабаршы жіберіпті. Біздің ауылдың Байтоқ деген кісісі алпыс шақырым Әулиеатаға ат сабылтып жетіп, әкем жатқан үйге кіріп келіп, бір ауыз сөз айтуға дәрмені келмей, Момышты құшақтап жылай беріпті. Әкемнің қарындасының үй-іші үрпиісіп, бір жаманат хабар жеткен екен деп қорқып қалады. Ақыры бөрі Байтоқты жұлмалай, «не боп қалды, айтсаңшы» деп тақақтағанда ғана, Байтоқ: - Жеңешем ұл тапты, - депті. Үрейден үрпиіскен жұрт енді мәз-мәйрам болып, қуаныштары қойындарына сыймай, Байтоққа сүйіншісін беріп аттандырыпты! Әулиеатадан әкем қайтып келгенде, ағайын-жекжат құтты болсынға жиналып қалған екен.
Объяснение:
Сәлем! 10 күн бұрын бізде 9-мамыр мерекесі атап өтілді! Бұл мереке- Жеңіс күні болып есептеледі. Осы мерекені біздің тойлап жатқанымызға биыл 75 жыл болды. ИЯ, 75 жыл. Бірақ дәл осы күні 75 жыл жыл бұрын екінші дүниежүзізік соғыс болған.Бұл соғыста қазақ жауынгерлері өте мықты ерлік көрсеткен. Олардың бардығы қазақ жері үшін өз өмірлерін қауіп кетерге тіккен. Бірақ солардың ішінде мен Қайырғали Смағулов туралы айтып бергім келеді. Ол екінші дүниежүзілік соғыста аса мықты ерлік көрсеткен, Соғыста ол аға лейтенант қызметін атқарып, Керчь түбіндегі соғыста көзге түсген. Ол жазғыз өзі 20-жау әскерінің көзін жойған. Кейіннен оған Халық қаһарманы атағы берілген. Жалпы Смағуловтан басқа да біздің қаһармандарымыз өте көп. Олар жайлы кейінірек айтып берермін.