Сөйлем мүшелері сөйлемдегі маңызына, қызметіне қарай тұрлаулы мүшелер жәнетұрлаусыз мүшелер болып екі топқа бөлінеді.
Сөйлемде сөздер бір-бірімен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі мағынаны, ұғымды білдіріп, ой білдіруге себебін тигізіп тұрады. Сөйлем ішінде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі бір сұраққа жауап бере алатын мағыналы сөзді я сөз тізбегін сөйлем мүшесі дейміз. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметі жағынан бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш болып беске бөлінеді. Олар сөйлем құрай алу қасиетіне байланысты тұрлаулы мүше және тұрлаусыз мүше болады. Бастауыш пен баяндауышты тұрлаулы мүшелер, ал анықтауышты, толықтауышты, пысықтауышты тұрлаусыз мүшелер дейміз Бастауыш - сөйлемде атау септігінде тұрып, ойдың кім, не жайында екенін білдіріп, баяндауышпен қиыса байланысатын тұрлаулы мүше. *Бастауыш* кім? не? кімдер? нелер? кімім? нем? кімі? несі? және басқа сөз топтарының заттанып, атау септігіндегі сұрақтарына жауап береді. Бастауыш атау септігінде зат есім мен есімдіктен болады: Бәйге бригадаға берілді. Сіз өз басыңызды ғана ойламаңыз. (Ғ. Мұст) Атау септігінде тұрып заттанған басқа сөз топтары да (сын есім, зат есім, етістіктің есімше, тұйық етістік түрлері т.б.) бастауыш қызметін атқарады.
*Баяндауыш* - сөйлемде жіктеліп келіп бастауыштың қимылын іс-әрекетін, кім екенін білдіріп, онымен жақ жағынан, кейде жекеше, көпше (1-2 жақта) түрде қиыса байланысын қолданылатын тұрлаулы мүше. Баяндауыш не істеді? қайтті? неғылды? деген сұрақтарға жауап береді. Кейде сөйлемде бастауыш тасаланып жасырын да тұрады, ал оның қай сөз екенін баяндауыштан анықтауға болады.
На казахском "Тұрлаулы мүшелер "- на русском "Главные члены предложения "
Баланы түңғыш атқа мінгізу - казак телім-тәрбиесіндегі мән-мағынасы терең, төрбиелік куаты күшті салттың бірі. Ба- ланы атқа мінгізуден бүрын әр отбасы алдын ала балаларына яшамай, кішкене ер-тұрман өзiрлетіп, мінетін тай-күнандарын жуасытып дайындайды. Баласы өз тізгінін өзі алып жүретіндейболғанда, евтті бір күні ел-жұрт. май тойын жасап, атқа мінгізеді. MYHAS KonTi Kepin. Kon copTRan мідло!» деп қос толмен котерип аткан Minriaim:
Міне, бүгін азамат боп атка сонды, олір жолын ашық болсын, душпаны кашық болсын! Шу, жа нуар деп бала мінген атты жүргізіп жібереді. Бұл баланың алғаш рет ат жалын тартып мінуі, өмірге азамат ретінде тұңғыш
қадам басуы болып есептеледі. Бада алғаш атқа мінгенде, жығылмау керек. Қазақ халқы «алғаш ат жалын тартып мінгеннен бастап...» деп тунгыш атқа мінген күнді өмір сапарына балайды.
Баланы атқа мінгізу арқылы оның бойына «азамат болдым, ел қажетіне жарайтын шағым таяды» дейтін жауапкершілік сезімін тудырып, ерлікке, ептілікке баулиды.
«Тал бесіктен жер бесікке дейін кітабынан
A Mоrін не туралы? ойынды дәлелде.
Балага атка отыруды
үйрету
Баланы жауапкершілікке торбиелеу
ə Метіндегі ауызекі сөйлеу және көркем сөйлеудің ерекше діктерін ажыратып жазындар.
Ауызекі сөйлеу
Əyn, 6icatiana, ...
Көркем сөйлеу
Өмір сапары, ...
Б Мәтіннен берілген сөзге сәйкес келетін тіркестерді табыңдар.
Сөйлемде сөздер бір-бірімен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі мағынаны, ұғымды білдіріп, ой білдіруге себебін тигізіп тұрады. Сөйлем ішінде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі бір сұраққа жауап бере алатын мағыналы сөзді я сөз тізбегін сөйлем мүшесі дейміз. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметі жағынан бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш болып беске бөлінеді. Олар сөйлем құрай алу қасиетіне байланысты тұрлаулы мүше және тұрлаусыз мүше болады. Бастауыш пен баяндауышты тұрлаулы мүшелер, ал анықтауышты, толықтауышты, пысықтауышты тұрлаусыз мүшелер дейміз Бастауыш - сөйлемде атау септігінде тұрып, ойдың кім, не жайында екенін білдіріп, баяндауышпен қиыса байланысатын тұрлаулы мүше. *Бастауыш* кім? не? кімдер? нелер? кімім? нем? кімі? несі? және басқа сөз топтарының заттанып, атау септігіндегі сұрақтарына жауап береді. Бастауыш атау септігінде зат есім мен есімдіктен болады: Бәйге бригадаға берілді. Сіз өз басыңызды ғана ойламаңыз. (Ғ. Мұст) Атау септігінде тұрып заттанған басқа сөз топтары да (сын есім, зат есім, етістіктің есімше, тұйық етістік түрлері т.б.) бастауыш қызметін атқарады.
*Баяндауыш* - сөйлемде жіктеліп келіп бастауыштың қимылын іс-әрекетін, кім екенін білдіріп, онымен жақ жағынан, кейде жекеше, көпше (1-2 жақта) түрде қиыса байланысын қолданылатын тұрлаулы мүше. Баяндауыш не істеді? қайтті? неғылды? деген сұрақтарға жауап береді. Кейде сөйлемде бастауыш тасаланып жасырын да тұрады, ал оның қай сөз екенін баяндауыштан анықтауға болады.
На казахском "Тұрлаулы мүшелер "- на русском "Главные члены предложения "
Желаю удачи ! Сәттілік тілеймін ))
-тапсырмау Мәтінді оқыңдар.
Атқа мінгізу
Баланы түңғыш атқа мінгізу - казак телім-тәрбиесіндегі мән-мағынасы терең, төрбиелік куаты күшті салттың бірі. Ба- ланы атқа мінгізуден бүрын әр отбасы алдын ала балаларына яшамай, кішкене ер-тұрман өзiрлетіп, мінетін тай-күнандарын жуасытып дайындайды. Баласы өз тізгінін өзі алып жүретіндейболғанда, евтті бір күні ел-жұрт. май тойын жасап, атқа мінгізеді. MYHAS KonTi Kepin. Kon copTRan мідло!» деп қос толмен котерип аткан Minriaim:
Міне, бүгін азамат боп атка сонды, олір жолын ашық болсын, душпаны кашық болсын! Шу, жа нуар деп бала мінген атты жүргізіп жібереді. Бұл баланың алғаш рет ат жалын тартып мінуі, өмірге азамат ретінде тұңғыш
қадам басуы болып есептеледі. Бада алғаш атқа мінгенде, жығылмау керек. Қазақ халқы «алғаш ат жалын тартып мінгеннен бастап...» деп тунгыш атқа мінген күнді өмір сапарына балайды.
Баланы атқа мінгізу арқылы оның бойына «азамат болдым, ел қажетіне жарайтын шағым таяды» дейтін жауапкершілік сезімін тудырып, ерлікке, ептілікке баулиды.
«Тал бесіктен жер бесікке дейін кітабынан
A Mоrін не туралы? ойынды дәлелде.
Балага атка отыруды
үйрету
Баланы жауапкершілікке торбиелеу
ə Метіндегі ауызекі сөйлеу және көркем сөйлеудің ерекше діктерін ажыратып жазындар.
Ауызекі сөйлеу
Əyn, 6icatiana, ...
Көркем сөйлеу
Өмір сапары, ...
Б Мәтіннен берілген сөзге сәйкес келетін тіркестерді табыңдар.
өз тізгінін өзі алып жүру
Ержету