3-тапсырма. Деңгейлік тапсырмаларды орындаңдар. 1-деңгей. Мәтіндегі ақпаратты негізге алып, мақсат үстеулерімен 4 сөйлем жазыңдар.
2-деңгей. Мәтіндегі негізгі ойды білдіретін мақал-мәтелдер тауып жазып, мағынасын түсіндіріңдер.
3-деңгей. «Қазақтың дастарқаны» тақырыбында ойтолғау жазыңдар.
Дәм таттыру мәтіні
Қазақтар асты «дәм» деп атайды. Халық арасында біреу-
ді еске алғанда «дәмдес болып едік», «үйінен дәм татып едік»
деп, ренжігенде, өкпелегенде «дәм-
тұзым атсын», «дәм-тұзыма сал-
дым» дейді. Бұл сөздердің ұлт тұр-
мысы мен өмір жолында, таным-
түсінігінде, наным-сенімінде өзін-
дік дара орны бар. Өйткені әр қазақ
өздерінің жақын-жуығы мен ілік-
жегжаттарына ғана емес, ел сыйла-
ған белгілі, құрметті азаматтарға,
қадірлі ақсақалдарға, ана-әжелерге өз үйінен арнайы дәм
татқызуды үлкен мұрат, адамдық парыз деп санаған және ол
жолдан күні бүгінге дейін тайған жоқ. Тек таныстар емес, кез
келген жолаушыға, бейтаныс кісіге де дәм татқызбай жібер-
меген. Себебі ұлт ұғымында дәмде, аста, тамақта кие, қадір-
қасиет, ырыс-береке, тірлік бар деген терең түсінік тым ерте-
ден-ақ қалыптасқан. Дәм таттырудың қоғамдық, әлеуметтік,
елдік істерде қызметі өте зор болған. Ең алдымен, әдейі шақы-
рып дастарқаннан дәм татқызу – ата салт, қазақи тәртіп әрі
жол-жоралғы, әдеп. Екіншіден, ол – сыйлаудың, аса құрмет-
теудің, жақсы көңілдің айғағы. Үшіншіден, қай жерде де, қан-
дай күнде де сыйласып, қорған, қамқор, тілектес бола жүру-
дің кілті. Дәмдес болған адамдар бір-біріне ел дәстүрі бойын-
ша қиянат жасамайды, жоғалғанын іздеседі, табысына қуана-
ды. Қуаныш, қайғысына да ортақтас болады. Бұл – ғасырлар
бойы санаға сіңген салиқалы салт, бұлжымас әдет. Демек, дәм
татқызу, дәм тату - таза адамгершілік, достық, бірлік белгісі
және куәсі. Бұл жақсы үрдіс халықпен бірге жасайды.
Ауа райының өзгеруі денсаулыққа әсер ете ме? тақырыбына диалог құрастыру.
Дәрігер: Сәлеметсіз бе, қандай шағымыңыз бар?
Емделуші: Қайырлы таң, дәрігер мырза! Кеше түстен бері өзімді жайсыз сезініп, басым ауырып, қан қысымым жоғарылап кетті. Түнде де дұрыс ұйықтай алмай, таң атысымен қабылдауыңызға келіп отырған жайым бар. Кеше ауа райы да бұзылып, жайсызданып кетті ғой. Осы ауа райының өзгеруі денсаулыққа әсер ете ме?
Дәрігер: Жеңіңізді түріп жіберіңізші. Қан қысымыңызды тексеріп көрейін. Жалпы ауа райы мен климат әрбір адамның денсаулығы мен өмір сүру жағдайына үздіксіз әсер етіп отыратын табиғи фактор болып табылады. Ауа райы мен климат жағдайларының адам денсаулығына әсері Гиппократ заманынан белгілі болған. Сол уақыттарда өзінде ақ, көптеген аурулардың пайда болуын, ағымы мен салдарын климат және ауа райымен байланыстырған. (...) Қан қысымыңыз бен жүрек қағысыңыз жоғарылап тұр.
Емделуші: Енді не істесем болады? Емдік шараларын қолдануым керек пе?
Дәрігер: Иә, қазір жас ерекшелігіңізге байланысты қабылдайтын әрі қан қысымын түсіретін дәрі жазып беремін. Ол дәріні әлеуметтік дәріханадан тегін алып, нұсқаулыққа сай пайдаланып, екі күннен кейін тағы да бір тексерілуге келіңіз. Үйде жағдайыңызды бақылап тұрыңыз, себебі қазіргі уақытта миокард инфарктісі, мида қан айналымының жедел бұзылыстары, гипертониялық криз секілді аурулардың дамуында, сонымен қатар, кейбір дені сау адамдардың денсаулығының нашарлауында, климат пен ауа райы жағдайларының рөлі жөнінде дауласуға жатпайтын көптеген ғылыми фактілер жиналған.
Объяснение: