А ң атты ауыздықтап мінуі және ер-тұрманды ойлап табуы шын мәнінде ұлы жаңалық болды. Ердің шығуы жайында Орта Азия халықтарында мынадай аңыз бар. «Бірнеше мың жыл бұрын мұсылман патшасы Жәмшид ұзаққа созылған атты жорықтан соң, артын жарақаттап алады, ауырған жерін жеңілдету үшін, атының арқасына иленген нан (қамыр, жайма) салғызып мінеді. Ауырған жері жазылып жайма нанның аттың арқасына келісті формаға келіп қатая бастағанын байқаған патша, аяғының талғанын қойдыру үшін, ат үстінен тұзақ тастап, оған аяғын салады, аяғының талғаны тоқтайды. Сонда патша жайма нанның формасындай етіп, ағаш пен былғарыдан зат жасауды бұйырады. Сөйтіп бұл нәрсені ер деп атайды» [1, 3 б.].
Еуразияның көне жылқышы тайпалары скиф, сақтардың ер-тұрмандары жұмсақ болып, атқа салатын, бір-бір айылмен тартылатын жайдақ тоқымнан көп айрымашылығы жоқ еді. Пазырық, Берел қорғандарынан табылған ер-тұрмандар тоқымнан, ердің екі қасына ұқсастырып жасалған ішіне шөп, бұғының жүнін тыққан екі көпшіктен, айыл-тартпадан, өмілдірік және құйысқаннан тұрды. Еуропалық скифтерде құйысқан да болған жоқ, оны Чертомлық құмырасының бүйіріндегі суреттен көруге болады.
Біздің заманымыздың бір мың жылдығы мен екі мың жылдығының өліарасында қастары аласа, жұқа, үлкен қапталғысы бар қатты ердің орнына ердің жаңа үлгісі пайда болды. Аттың бүйіріне бататын қалың қапталғылар жұқа ағаш қапталдарға айналды, керісінше, қастары биіктеліп қалыңдана түсті. Бұрынғы көнетүркі ерлерінде шеңберлене біткен қалың мықты қапталғыларға ердің қастары ішкі жағынан бекітілетін еді. Демек, ердің қасы қапталғыларға түсіп, қапталғылар аттың бүйірін қысып, аттың жүрісіне әсер етті. Ал жаңа ерлердің құрылысында биік қалың қастар жұқалау шағын қапталдарға сырт жағынан мызғымайтын етіп отырғызылды. Бұрын ердің қасы қапталғының ішкі жағынан байланатын еді, сөйтіп үлкен қапталғылар (лопасть) жеңіл қапталдарға (полка) айналды. Зерттеуші Д.Г.Савиновтың көрсеткеніндей осы өзгерістердің нәтиже
-Күнде жылынды. Күн ұзаруда. Далада гүлдер өсіп, айналамыз құлпыра түскендей. Аңдар ұйқысынан оянуда, ал қыста жылы жаққа ұшқан құстар оралуда.
-Келісемін, көктем мезгілі тамашағой,Шіркін-ай!
-Ия. Айдана, Сен көктемде қандай мейрамдар бар екенін білесіңбе?
-Әрине, көктемде қазақтың ұлттық мейрамы-Наурыз мейрамы бар. Наурызда күнмен түн теңеледі. Жетікөже пісіріледі. Барлық ренжісіп қалған адамдар бір-бірін кешіреді.
-Ия, жәнеде көптеген ойындар ойналады, мысалы жетібақан, асық және тағы басқа!
А ң атты ауыздықтап мінуі және ер-тұрманды ойлап табуы шын мәнінде ұлы жаңалық болды. Ердің шығуы жайында Орта Азия халықтарында мынадай аңыз бар. «Бірнеше мың жыл бұрын мұсылман патшасы Жәмшид ұзаққа созылған атты жорықтан соң, артын жарақаттап алады, ауырған жерін жеңілдету үшін, атының арқасына иленген нан (қамыр, жайма) салғызып мінеді. Ауырған жері жазылып жайма нанның аттың арқасына келісті формаға келіп қатая бастағанын байқаған патша, аяғының талғанын қойдыру үшін, ат үстінен тұзақ тастап, оған аяғын салады, аяғының талғаны тоқтайды. Сонда патша жайма нанның формасындай етіп, ағаш пен былғарыдан зат жасауды бұйырады. Сөйтіп бұл нәрсені ер деп атайды» [1, 3 б.].
Еуразияның көне жылқышы тайпалары скиф, сақтардың ер-тұрмандары жұмсақ болып, атқа салатын, бір-бір айылмен тартылатын жайдақ тоқымнан көп айрымашылығы жоқ еді. Пазырық, Берел қорғандарынан табылған ер-тұрмандар тоқымнан, ердің екі қасына ұқсастырып жасалған ішіне шөп, бұғының жүнін тыққан екі көпшіктен, айыл-тартпадан, өмілдірік және құйысқаннан тұрды. Еуропалық скифтерде құйысқан да болған жоқ, оны Чертомлық құмырасының бүйіріндегі суреттен көруге болады.
Біздің заманымыздың бір мың жылдығы мен екі мың жылдығының өліарасында қастары аласа, жұқа, үлкен қапталғысы бар қатты ердің орнына ердің жаңа үлгісі пайда болды. Аттың бүйіріне бататын қалың қапталғылар жұқа ағаш қапталдарға айналды, керісінше, қастары биіктеліп қалыңдана түсті. Бұрынғы көнетүркі ерлерінде шеңберлене біткен қалың мықты қапталғыларға ердің қастары ішкі жағынан бекітілетін еді. Демек, ердің қасы қапталғыларға түсіп, қапталғылар аттың бүйірін қысып, аттың жүрісіне әсер етті. Ал жаңа ерлердің құрылысында биік қалың қастар жұқалау шағын қапталдарға сырт жағынан мызғымайтын етіп отырғызылды. Бұрын ердің қасы қапталғының ішкі жағынан байланатын еді, сөйтіп үлкен қапталғылар (лопасть) жеңіл қапталдарға (полка) айналды. Зерттеуші Д.Г.Савиновтың көрсеткеніндей осы өзгерістердің нәтиже
-Сәлем Айдана.
-Сәлем Мадина.
-Қалың қалай? Байқадыңба, елімізде көктем келді.
-Жағдайым жақсы, өзің қалайсың? Ия, байқадым. Қарлар еріп, ағаштар бүршік жаруда.
-Ия, табиғат оянып жатыр.
-Күнде жылынды. Күн ұзаруда. Далада гүлдер өсіп, айналамыз құлпыра түскендей. Аңдар ұйқысынан оянуда, ал қыста жылы жаққа ұшқан құстар оралуда.
-Келісемін, көктем мезгілі тамашағой,Шіркін-ай!
-Ия. Айдана, Сен көктемде қандай мейрамдар бар екенін білесіңбе?
-Әрине, көктемде қазақтың ұлттық мейрамы-Наурыз мейрамы бар. Наурызда күнмен түн теңеледі. Жетікөже пісіріледі. Барлық ренжісіп қалған адамдар бір-бірін кешіреді.
-Ия, жәнеде көптеген ойындар ойналады, мысалы жетібақан, асық және тағы басқа!
-Жарайды, мен қазір сабақ жазуым керек. Сау бол.
-Көріскенше