3-тапсырма. «Күлтегін» жырынан үзінді оқыңдар. Жыр мазмұнын тезис түрінде жазыңдар.
Түркі халқының атақ-даңқы өшпесін деп, Тәңірі мені қаған
тағына отырғызды. Ең болмаса, дәулетті халықтың тағына отыр-
мадым. Ішер ассыз, сырты тонсыз, әлсіз, нашар халықтың тағына
отырдым. Інім Күлтегін екеуміз ақылдас-
Түсіндірме сөздік
тық. Әкеміз, ағамыз құрған халықтың
атақ-даңқы өшпесін деп, түркі халқы табғаш-тайпаның аты
үшін түн ұйықтамадым, күндіз отырма қағандық – мемлекет
дым. Інім Күлтегінмен бірге, екі уәзірмен ығыр болған – әбден
бірге өліп-тіріліп халықтың
басын жалыққан
құрадым. Осылайша құралған халықты
от-суға түсірмедім. Мен өзім тақта отырғанда жер-жерден босыған
халық өліп-өшіп, жаяу-жалаңаш келді. Халықты көтерейін деп
терістікте оғыз халқына, ілгері шығыста қытай халқына, түс-
тікте табғашқа қарсы ұлы қолмен он екі рет жорыққа аттандым,
соғыстым.
Жалаңаш халықты тонды, кедей халықты бай қылдым. Аз
халықты мол қылдым. Тынышы кетіп ығыр болған елдікті, ығыр
болған қағандықты игі еттім. Төрт тараптағы халықты бағын-
дырып, бейбіт қылдым. Жаусыз қылдым.
«Күлтегін» жырынан үзінді
Ғаламтор туралы диалог құрастыру.
Ағасы: Бауырым, осы соңғы кездері ғаламторға тәуелділік қоғамдағы ең үлкен мәселеге айналып отыр. Осы жайлы не ойлайсыз?
Інісі: Ия, дұрыс айтасың. Ғаламтор пайда болғаннан бері адамдардың өмірін жеңілдетіп, барша сұрақтарға жауап табуға мүмкіндік пайда болды. Ғылым мен техниканың дамыған заманында өз өмірімізді компьютерсіз елестету қиын.
Ағасы: Дегенмен, бұл құрылғының пайдасымен қатар зияны де аз емес. Ең басты зияны - ол денсаулыққа тигізетін зияны. Компьютер алдында ұзақ отыру көз бен омыртқаға аса үлкен зақым келтіреді. Сондықтан да компьютерда көп жұмыс жасайтын адамдарға арнайы көзілдірік киіп, отырған кезде де арқаны тік ұстауға тырысу керек. Сонымен қатар уақтылы үзіліс жасау керек.
Інісі: Осындай келеңсіздіктер орын алмауы үшін, компьютерді тек керек кезінде немесе күніне 1 - 1,5 сағаттан аспайтын уақыт қолдану керек деп ойлаймын. Мен өзім осы ережені сақтап, қалған бос уақытымда анама көмектесемін.
Ағасы: Сондықтан ғаламторды тек қажет уақытында пайдалану керек деп деп ойлаймын. Ал басқа бос уақытыңды пайдалы іске арнап, ата – анаңа, бауырларыңа көмектесіп немесе спортпен айналыссаң болады. Кітап оқысаң, тіпті жақсы, нұр үстіне нұр болар еді.
ответ:әліпбиі, түркі руникалық әліпбиі – Орталық Азия жерін бағзы заманнан мекендеген түркі тілдес тайпалардың тұңғыш әріптік жазуы. Көне түркі Орхон-Енисей әліпбиінде 35 әріп бар, әрбір әріптің түрлі график. нұсқалары қолданылады. Бұдан тыс 4 арнайы жазу таңбасы кейбір дауыссыздардың тіркесін беру үшін пайдаланылады (лт, нт, нч, рт). Жазудың бағыты – оңнан солға қарай. Бұл әліпби қалыптасқан график. жүйе болып табылады және негізінен көне түркі тілінің фонет. жүйесімен үйлеседі. 8 дауысты фонема (а мен ә, ы мен і, о мен у, ө мен ү) төрт қана полифонды әріппен, 16 дауыссыз фонема (фонема нұсқалар) 31 әріппен белгіленеді, 11 дауыссыз фонема (б, ғ-г, д, й, қ-к, л, н, р, с, т, ш) жуан-жіңішке нұсқалары таңбалармен ажыратылады. Кейде олар жіңішке әрі жуан әріптің орнына қолданылады. Бұдан тыс 5 дауыссыз фонема (з, м, н, п, ч) дара таңбамен ғана белгіленеді. К. т. ж-ның шығу тегі әлі шешіле қойған жоқ. 1893 ж. осы жазудың кілтін тапқан Дания ғалымы В.Томсен (1842 – 1927) көне түркі әліпбиі арамей (парсы-арамей және арамей-соғды) жазуының әсерімен шықты деген жорамал ұсынды. Түркітанушылардың дені бұл пікірді қолдады.
Можно лучщий ответ