3-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын түсіндіріп айт. Бірге және бөлек жа- зылған сөздерге көңіл бөл.
Марқаның жағасы ерте кеуіп, ерте көктеді. Жауқазыны қарды
жарып шыға беретін тау бөктерінің былтырғыдан қалған күреңсесі
күлтеленіп, қаулай тебіндеп келе жатқан көкпен араласып, ала-
шабырланып жатыр. Тау ішінде көкжиек жақын болады. Тауда
тұрғанда аспан да аласа көрінеді. Сол көктемгі көкжиек — қоп-қою
жалқынды сағым іркіліп барып, әлгі көк күмбезімен көмкерілген.
Жазғытұрымның кірбіңсіз ашық аспаны мөлдіреп, көлде көрініс
беріп тұр. Кілкіген жұқалаң мұнар арасынан оқшау көрініп, мұнда-
мұндалап аппақ болып жататын Тарбағатай шың-құздарын ұзын-
нан-ұзақ созылған жіп-жіңішке ақ бұлт екіге бөліп, аспан тауына
ұқсайтын. Енді-енді бүршік атып, көктемнің шуағына алақанын
жая бастаған орман соңғы нөсерден жаңа ғана ес жиып бусанады.
Көктемгі ауада сарай ашар жағымды саумал иісі бар. Сымпылдай
ұшып келген бір топ шүрегей Марқакөлдің айдынын төсiмен тіл-
гілей қонды да, мамырлап жүзе жөнелді.
(0. Бөкей)
9
«Жерұйық» көркемфильмі 1937 жылы Қиыр Шығыстан кәрістер жер аударылған Алматы облысы, Үштөбе аулында өскен сценарист Сон Лаврентийдің балалық шағы туралы фильм. «Жерұйықтың» көрермен назарына жол тартқанына да бір жылдың көлемі болып қалды. Фильмнің басты идеясы — Қазақстандағы көпұлттылықтың пайда болуын көрсету. Режиссері - Сламбек Тәуекел, ал сценарийдің авторы - Лаврентий Сон сол заманның тірі куәгерлері. Басты рөлдерді Болат Әбділманов, Назгүл Қарабалина, Сергей Попов, Бағлан Әбдіраимов, Тамара Қосубаева, Алтынай Нөгербек, Меңтай Өтепбергенов, Алексей Шемес сынды дарынды әртістер сомдайды. Алғашында «Атажұрт» деп аталып, кейіннен «Жерұйық» болып өзерген бұл фильмнің сюжеті қасіретті жылдардың ауыр жағдайында ізгілік пен адамгершілікті алға қойған Қазақстан халқының достығын бейнелейді. Сценарийі үш айда жазылып біткен фильм 2009 жылғы қарашадан 2010 жылдың қараша айына дейін Қаратал өзенінің бойында түсірілген. «Адамзаттың бәрін сүй, бауырым деп». Ұлы Абайдың осы сөзін беташар қылған картинаның көтерген жүгі барынша ауыр. Қазақ халқының қанына сіңген қонақжайлықты дәріптеген бұл көркем фильм бір жылдың ішінде-ақ, айтарлықтай деңгейде өз көреременін жинап үлгерді. Біз тарих кітаптарынан ақтарып отырып оқитын Сталин заманындағы өзге ұлттарды қазақ жеріне қоныстандыру саясатының құрбандарын және олардың кешкен ауыр да, азапқа толы тұрмыстарын осы фильмнен көре аламыз. Болат Әбділманов сомдаған Орынбайдың бойына достыққа адалдық, қонақжайлылық, турашылдық, әділеттік жолында басын бәйгеге тігуге дайын батырлық сияқты жағымды қасиеттер топтасқан. Ұжымдастыру, ашаршылық, саяси қуғын-сүргін, соғыс сияқты небір зобалаңға тап келсе де, адалдығынан айнымаған, тектілігін жоғалтпаған, ізіне шам алып түскен сатқындардың сөзіне арбалмай, бір-бірін отқа итермеген мәрт адамдардың ерлігі еріксіз таң қалдырады. Кәріс, неміс, түрік, шешен, күрд және басқа да ұлттар амалсыз туған жерінен алыстап қазақ еліне келген кезде қатты жатсынады. Бірақ бауырмал қазақ халқы оларды төріне шығарып, бір үзім нанын да бөліп береді. Фильмде жұрттың берекесі мен бірлігін ойлап, елдің қамын жейтін нар тұлғалы азамат Орынбай - өмірде болған кейіпкер. Ол өз туған жерінен амалсыз көшіріліп әкелінген әртүрлі ұлттарды жатырқамай, бауырына басады. Міне, қазақтың қазақшылығы да осында ғой... Нағыз бұқпасыз шындықты дәл көрсеткен көркем туынды сапасы жағынанан да ешқандай фильмдерден кем емес. Фильм соңы мәрт азамат – Орынбайдың Сібірге жер аударылуымен аяқталады.
Объяснение:
Казахские орнаменты и узоры
Прямолинейные символы использовались для создания сложных композиций. До наших дней они дошли в виде росписи на тканях и предметах быта. Это часть преданий и культурного наследия. Некоторые орнаменты и их значение такие:
«Балдак». Орнамент напоминает перевернутую ручку костыля. Применяли при росписи войлока. Отождествляется с балдаком — подставкой под руку в виде рогатки, которую использовали во время соколиной охоты.
«Балта». Символ напоминает букву «Г» и отождествляется с топором.
«Мор». Это равносторонний казахский орнамент, символизирующий стороны света.
«Канка». Напоминает хребет животного. Использовался для украшения вязаных вещей и предметов обихода.
Существует множество узоров, каждый из которых дает сотни производных. Известны лишь предпочтения древних казахов в нанесении тех или иных рисунков на предметы, в то время как их точная смысловая интерпретация утеряна.
Первые письменные упоминания о казахских узорах и орнаментах датируются началом XVI века[1]. В древности по орнаменту у казахов можно было определить, к какому роду или жузу относится обладатель орнаментированной вещи[2].
В эстетической культуре казахского народа орнамент достиг большого разнообразия форм и занял доминирующее место в конце XIX века[3]. Узоры отражали окружающую действительность: так, если XIX веке в одежде преобладали растительные орнаменты, чаще всего — тюльпаны, то после полёта Гагарина в космос мастерицы вышивали ракеты и звёзды[1].
С. М. Дудин выделяет четыре особенности казахской орнаментики: равенство фона и узора, разнозначность мотивов как узора, так и фона, ограниченность цветовой гаммы орнамента и наличие верха и низа в орнаментальных композициях[4].
По особенностям ритма, композиции, симметрии различают типы орнамента: зооморфный, геометрический, растительный и космогонический[3][5][1][2]:
Наиболее рас является зооморфный орнамент. Зооморфными узорами — кошкар муйз (бараний рог), кос муйз (соединённые рога), туйе табан (верблюжий след), и др. — украшались войлочные изделия, различные предметы домашнего обихода из кожи и дерева. Встречается в войлочных изделиях (текемет, сырмак), в ткачестве (баскур, алаша, ковёр), а также в изделиях из кожи, кости, дерева, металла. В некоторых видах изделий рисунок элемента выполняется в технике аппликации. Для окраски его применяются красные, зелёные, коричневые, белые, чёрные тона.
Геометрические орнаментальные мотивы получили рас в ткачестве, архитектурном декоре (треугольник, ромб, крест, доисторическая свастика). Встречается в бордюрах ковровых изделий, в обрамлении центр, поля текеметов — войлочных ковров. Окрашивается в чёрный, синий, бордовый, коричневый тона.
Растительные узоры встречаются в вышивке и ткачестве (цветок, лист, побег). Свободно заполняя поверхность, такие узоры не оставляют фона, придают изделию нарядный и праздничный вид. Окрашивается в жёлтый, оранжевый, красный, розовый, бордовый тона.
Космогонические знаки (солнце, звезда, полумесяц) применяются в ковроткачестве для заполнения центральной части композиции, например, узор «Кайнар — родничок» родился в скотоводческом хозяйстве, испытывающем потребность в пастбищах и водопоях. Используются голубой, синий, фиолетовый цвета[3].