3-тапсырма Мәтінді түсініп оқы. Берілген тапсырмаларды орында.
Тірі көз
Мен кезімді аштым. Маңайдың бәрі бұлдырап әзер көрінеді. Қайдамын? Не болды?
Кенет жүрегім лүпілдеп жиі соға жөнелді. Маған баданадай кез тесіле қарап тұр. Оның
еткір қарасы тұла бойымнан өтіп, мидағы ой тізбектерін жатқа оқып тұрғандай. Одан
құтылар емеспін. Ол өзінің тұңғиығына баурап әкетіп барады, әкетіп барады.
Мүмкін мұның бәрі түс шығар? Жок! Мен кезімді жұмдым. Әлгі көз қимылымның
бәрін бұлжытпай орындады. Қорқып кеттім. Сонғы күндері болған оқиғалардың бәрі көз
алдымнан құйындай жүйткіп өте шықты. Мен жоқпын. Мен енді сейлей алмаймын. Тек
ойлаған ойымды, көргенім ... білгенімді бұрыш тағы сопактау келген «Тіл» деп аталатын
электрондық машина жазып жатыр, жазып жатыр.
Қазір Әнес келуге тиіс.
- Әлім, – деді кеше ол, – бұл экспериментті жасама. Ғылым Орталығы басқа тәсілдерді
қарастыруда. Мүмкін 8-ші Эпсилон жұлдызындағы құбылысты шешетін екінші әдіс
табылар.
– Жоқ, мен белімді бекем будым. Есеп машинасының жасаған формуласы
эксперименттің дұрыс екенін растады ғой, – дедім теріс бұрылып,
- Растасын, бірақ ойламаған жерде ми клеткалары зақымға ұшыраса не істемексің?
Эх, Әнес, ғылым үшін жанымды да кия мын. Әңгімені қысқартальк. Ертең мен
эксперимент жүргіземін. Лабораторияға келіп «Тілдің» жазып алғанын тексерерсің.
- Жаксы.
Біз үн-түнсіз осылай тарасқанбыз...
Археологиялық деректемелер неолитзаманынан бастап көліктің шаруашылық салаларына ене бастағанын байқатады. Көне обалардан табылған әбзел қалдықтары малдың көлік ретінде ежелден-ақ пайдаланылғанын көрсетеді. Ежелгі заманнан келе жатқан көлікке негізінен жегін малы мен мініс малы: түйе,жылқы, құлан, қашыр, есек, сиыр, бұғы, ит, т.б. жатады. Әрбір көлік малының тұрмыстық-шаруашылық жұмыстарда қолданылуы оның табиғи ерекшеліктеріне байланысты болды.
Мініс малы көне замандардан бері шөл далалы, орманды, батпақты, таулы-қыратты жерлерде негізгі көлікке айналды.
Жегін малы арба, күйме, шана сияқты көлік құралдарына жегіліп, жолаушы, жүк тасымалдауға, көшіп-қонуға пайдаланылды. Мұндай көлік түрлерінің біразы ежелгі Мысырда, Вавилонда, т.б. жерлерде біздің заманымыздан бұрынғы 3-мыңжылдықта қолданылғанын тарихи-археологиялық деректер дәлелдейді.
Әскери арбалар шығыстағы ежелгі мемлекеттерде соғыс кезінде кеңінен пайдаланылды. Әскери және жүк арбалардың тасқа қашап салынған суреттері Қаратау өңірінен де табылды. Қазақстан жеріндегі жергілікті халықтың ежелгі тұрмысын көрсететінпетроглифтерде немесе басқа да археологиялық бұйымдарда, ескерткіштерде көлікке қатысты деректер көптеп кездеседі. Әсіресе көшпелі қазақтардың тұрмыс-тіршілігінде жылқымен түйенің орны ерекше болған. Түйе шөлге және ұзақ жүріске шыдамды болғандықтан, ежелгі және орта ғасырларда Ұлы Жібек жолы бойындағы сауда керуендерінде, сондай-ақ мал қамымен көктеуге, жайлауға, күздеуге, қыстауға көшіп-қону кезінде негізгі көлік ретінде пайдаланылған. Жылқы да көшпенді халықтың тұрмыс-салтына аса қолайлы көлік болды. Қазақтар “ат – ердің қанаты” деп есептеген. Бағзы бір замандарда “аттың жалында, түйенің қомында” жүрген кездер де болған. Адамзат қоғамының дамуы барысында ғасырлар қойнауынан келе жатқан дәстүрлі көлік түрі мен құрамы да өзгеріске ұшырап отырды. Ғылыми-техникалық жетістіктерге орай көлік малын бірте-бірте автомобиль, пойыз,ұшақтар ығыстыра бастады. Сөйтіп, техникалық көлік түрлері қоғамдық даму сатыларын айқындайтын көрсеткіштердің біріне айналды. Қазіргі кезде де мініс малы – автомобиль, трактор бара алмайтын жерлерде көлік ретінде пайдаланылады.
Посещение Музея первого президента Казахстана вам непременно запомнится: там можно посмотреть на предметы интерьера и мебель, сувениры, книги и картины, подаренные президенту, оружие, личные вещи и документы, графические работы и произведения декоративно-прикладного искусства, а также на многое другое.
Более того, в Музее регулярно проводятся выставки, к примеру, выставка, представляющая культуры разных стран – на ней можно увидеть произведения искусства, работы ремесленников, картины и скульптуры (сентябрь 2007). Или, к примеру, выставка, посвященная детскому творчеству (октябрь 2007).