3-тапсырма Оқулықта берілген «Судың есте сақтау қабілеті» мәтінін оқы. Кестені толтыр «V» Мен білемін Мен үшін жаңа Мен басқаша ойлаймын Мені таңғалдырды
Шашты әңгімесіндегі дана қарт пен Кенжебек бейнесі. Жаугершілік заманда шапқыншылар өзге елді тұтқиылдан шауып, жылқыларды барымталап тұтқын ретінде үлбіреп тұрған сұлу қыздары мен батыр ерлерін еріксіз алып кететін. Ұлы даланың қатаң ережелері тұтқынға түскен бойжеткендерді күң етсе, ер азаматтарын құл қылатын. Алайда туған елге деген сағыныш еріксіз тұтқынды да тәуекелге бел буып, қашуға итермелейді екен. Алғаш рет “Шашты” әңгімесін оқығанымда, мен осындай тұрғыдағы сезімдерді бастан кешкен едім. Әңгімеде көтерілген мәселелер: ер-азаматтардың ар-намысы, шапқыншылыққа ұшыраған елдің күйі Айгүл Кемелбаеваның өзге де туындылары секілді аса аяныш, үрей, қобалжу сезімдерін туғызады. Аталған автордың шығармашылығының өзіне тән ерекшелігі, асыра сілтеу секілді әдеби құралдары жиі қолданыла бермейді. Оның туындыларында тек қана шындық, бүкпесіз айтылады. Солардың бірі “Шашты” әңгімесі. Әңгіменің бас кейіпкері қарапайым жылқышының бейнесінің негізінде бұқара халықтың күйін автор шебер жеткізеді. Сонда да неліктен әңгіменің басты мәселелерінің біріне ер адамдардың ар-намысын жатқызып отырмыз.?-, деген сұрақ туындайды. Тұтқынға түсу-көшпелі рулар үшін қарғыс таңбалы, көк соқққанмен тең. Жат жарылқамайды. Міне сондықтан, еркек баланы өлсе де аямайды. Тіпті әңгіменің бас кейіпкерлерінің біріКенжебекті де жау қолының оншалықты аямағандығын да байқап қаламыз. Кенжебек секілді талай адамдарды құл ретінде жұмсап, отбасын құруға да мүмкіндік бермейтін. Тек қара жұмысқа салып, қашқындар жазадан көз ашпайтын. Өз еркінен тыс тұтқынға түскен адамдардың өмірін, тағдырын ойыншық еткен жау қолындағы құл тірі адамның емес, тірі өліктің күйін кешкендей өмір сүрді. Қаншама адамның өмірі “Шашты” әңгімесіндегі дана қарттың балаға айтқан шерінен, жүрегіндегі терең жарасынан көрініс табады. Өзге елге құл болғасын, қанша еркекпін деп намыстанса да, жау үшін олардың құны тышқақ лақ ғұрлы жоқ.” Шашты” әңгімесі тек сол замандағы жау қолына түскен халықтың күйін ғана емес, қасиетті жылқы малын бағудың қыр-сырын да атап көрсетеді. Сіз қазақ халқының қатардағы тұлпарды, жүйрік сәйгүлікке айналдыратын көреген халық екендігіне көз жеткізе аласыз. Алайда мені ойландыратыны жылқы малын бағудың біз білмейтін қандай ерекшелігі болуы мүмкін? Біріншіден, әңгіме барысындажылқышы тұлпарға түйе сүтін ішкізіп бағады. Соның нәтижесінде сәйгүлік қайратты әрі жүйрік бола түседі. Екіншіден, жылқышы жылқыны өзеннің мөлдір суында жуындырмай, құмда аунатады, бұл әлдеқайда тиімдірек. Үшіншіден, әр тұлпардың өзінің кемшілігі бар болғандықтан, қанша жүйрік десекте, оның да әлі құратын кез болады.
Кіріспе.Ғасырлардан ғасырларға жеткен тарихи жазбаларға қарасаңыз қазақ халқының өсу деңгейі бір өсіп,бір төмендей берген.Оған сол жылдардағы тарихи жағдайлар әсер еткені белгілі.Өткен ғасырлардағы қазақ халқының өсу деңгейі қандай болған?1465жылы халық саны 1млн.100мың болған көрінеді.Ал 1723жылы 3млн.300болыпты.Ал 1725 жылы 2млн.222мыңға азайып кеткен.1900жылы 5млн.өскен.Халықтың санағына иек арта отырып,1921жылғы халықтың өсу деңгейін көрелік.1921жылы 4млн.болған яғни 1900жылға қарағанда 1млн.кеміген.1920-1921жылдардағы ашаршылық,1928-1936жылғы қасіреттер,құрбандықтар,"тар жол - тайғақ кешулер"халықтың өсу деңгейін кеміткен.Ал 1933жылы халықтың өсу деңгейі төмендеп 3млн.400мың болған.1945жылы қазақ халқының өсу деңгейі 3млн.150мың болған.1941-1945жылғы Ұлы Отан соғысының зардаптары,қан төгу әсер еткен.Ресми мәліметтерге сүйенсек Қазақстаннан соғысқа 1млн.400адамдай аттанған,оның 600мыңға жуығы оралмаған көрінеді.Ойласаң көзге жас үйіріледі.Аман-есен елге келгендері қазақ халқымен бірге еңбекке араласқан.Бір қуантарлық жағдай,тәубе оғанда 1990жылы қазақ халқының саны 10 млн.жеткен.
Қорытынды.Елімізде бейбітшілік заман орнады.Халқымыздың санының өсу деңгейі жоғарылады.Әр елдегі қазағымызды елімізге шақырып алып жатырмыз.Әлеуметтік жағдайымыз жақсарып,балаға берілетін жәрдемақылар өсуде.Еліміз тыныш болсын.Халқымыздың саны жылдан жылға өсе берсін.
Жаугершілік заманда шапқыншылар өзге елді тұтқиылдан шауып, жылқыларды барымталап тұтқын ретінде үлбіреп тұрған сұлу қыздары мен батыр ерлерін еріксіз алып кететін. Ұлы даланың қатаң ережелері тұтқынға түскен бойжеткендерді күң етсе, ер азаматтарын құл қылатын. Алайда туған елге деген сағыныш еріксіз тұтқынды да тәуекелге бел буып, қашуға итермелейді екен. Алғаш рет “Шашты” әңгімесін оқығанымда, мен осындай тұрғыдағы сезімдерді бастан кешкен едім. Әңгімеде көтерілген мәселелер: ер-азаматтардың ар-намысы, шапқыншылыққа ұшыраған елдің күйі Айгүл Кемелбаеваның өзге де туындылары секілді аса аяныш, үрей, қобалжу сезімдерін туғызады. Аталған автордың шығармашылығының өзіне тән ерекшелігі, асыра сілтеу секілді әдеби құралдары жиі қолданыла бермейді. Оның туындыларында тек қана шындық, бүкпесіз айтылады. Солардың бірі “Шашты” әңгімесі. Әңгіменің бас кейіпкері қарапайым жылқышының бейнесінің негізінде бұқара халықтың күйін автор шебер жеткізеді. Сонда да неліктен әңгіменің басты мәселелерінің біріне ер адамдардың ар-намысын жатқызып отырмыз.?-, деген сұрақ туындайды. Тұтқынға түсу-көшпелі рулар үшін қарғыс таңбалы, көк соқққанмен тең. Жат жарылқамайды. Міне сондықтан, еркек баланы өлсе де аямайды. Тіпті әңгіменің бас кейіпкерлерінің біріКенжебекті де жау қолының оншалықты аямағандығын да байқап қаламыз. Кенжебек секілді талай адамдарды құл ретінде жұмсап, отбасын құруға да мүмкіндік бермейтін. Тек қара жұмысқа салып, қашқындар жазадан көз ашпайтын. Өз еркінен тыс тұтқынға түскен адамдардың өмірін, тағдырын ойыншық еткен жау қолындағы құл тірі адамның емес, тірі өліктің күйін кешкендей өмір сүрді. Қаншама адамның өмірі “Шашты” әңгімесіндегі дана қарттың балаға айтқан шерінен, жүрегіндегі терең жарасынан көрініс табады. Өзге елге құл болғасын, қанша еркекпін деп намыстанса да, жау үшін олардың құны тышқақ лақ ғұрлы жоқ.” Шашты” әңгімесі тек сол замандағы жау қолына түскен халықтың күйін ғана емес, қасиетті жылқы малын бағудың қыр-сырын да атап көрсетеді. Сіз қазақ халқының қатардағы тұлпарды, жүйрік сәйгүлікке айналдыратын көреген халық екендігіне көз жеткізе аласыз. Алайда мені ойландыратыны жылқы малын бағудың біз білмейтін қандай ерекшелігі болуы мүмкін? Біріншіден, әңгіме барысындажылқышы тұлпарға түйе сүтін ішкізіп бағады. Соның нәтижесінде сәйгүлік қайратты әрі жүйрік бола түседі. Екіншіден, жылқышы жылқыны өзеннің мөлдір суында жуындырмай, құмда аунатады, бұл әлдеқайда тиімдірек. Үшіншіден, әр тұлпардың өзінің кемшілігі бар болғандықтан, қанша жүйрік десекте, оның да әлі құратын кез болады.
Кіріспе.Ғасырлардан ғасырларға жеткен тарихи жазбаларға қарасаңыз қазақ халқының өсу деңгейі бір өсіп,бір төмендей берген.Оған сол жылдардағы тарихи жағдайлар әсер еткені белгілі.Өткен ғасырлардағы қазақ халқының өсу деңгейі қандай болған?1465жылы халық саны 1млн.100мың болған көрінеді.Ал 1723жылы 3млн.300болыпты.Ал 1725 жылы 2млн.222мыңға азайып кеткен.1900жылы 5млн.өскен.Халықтың санағына иек арта отырып,1921жылғы халықтың өсу деңгейін көрелік.1921жылы 4млн.болған яғни 1900жылға қарағанда 1млн.кеміген.1920-1921жылдардағы ашаршылық,1928-1936жылғы қасіреттер,құрбандықтар,"тар жол - тайғақ кешулер"халықтың өсу деңгейін кеміткен.Ал 1933жылы халықтың өсу деңгейі төмендеп 3млн.400мың болған.1945жылы қазақ халқының өсу деңгейі 3млн.150мың болған.1941-1945жылғы Ұлы Отан соғысының зардаптары,қан төгу әсер еткен.Ресми мәліметтерге сүйенсек Қазақстаннан соғысқа 1млн.400адамдай аттанған,оның 600мыңға жуығы оралмаған көрінеді.Ойласаң көзге жас үйіріледі.Аман-есен елге келгендері қазақ халқымен бірге еңбекке араласқан.Бір қуантарлық жағдай,тәубе оғанда 1990жылы қазақ халқының саны 10 млн.жеткен.
Қорытынды.Елімізде бейбітшілік заман орнады.Халқымыздың санының өсу деңгейі жоғарылады.Әр елдегі қазағымызды елімізге шақырып алып жатырмыз.Әлеуметтік жағдайымыз жақсарып,балаға берілетін жәрдемақылар өсуде.Еліміз тыныш болсын.Халқымыздың саны жылдан жылға өсе берсін.