32. Өлеңді көркем жаз. Менің атам жайлауға
Малын айдап шығыпты.
Көк шалғынды қойнауға
Киіз үйін тігіпті.
Қарап шықтым біртіндеп,
Бар жиһазы жарасқан.
Туырлығын* түргенде,
Көрінеді көк аспан.
Қастек Баянбай
• Өлеңде не туралы айтылған?
• Киіз үйдің қандай жабдықтарын білесің?
• Зат есімді сөз құрамына талда.
Жазуды дайындау үшін, олеңнің қасынан бастарын апару керек.
Олеңнің қарапайым бастары мен бірушілерінің жарығын көрсетеміз:
32.
Өлеңді көркем жаз.
Менің атам жайлауға
Малын айдап шығыпты.
Көк шалғынды қойнауға
Киіз үйін тігіпті.
Қарап шықтым біртіндеп,
Бар жиһазы жарасқан.
Туырлығын түргенде,
Көрінеді көк аспан.
Қастек Баянбай
Олеңде не туралы айтылған?
Олеңде туралы сөздер айтылған. Ол сөздерді бір оңырау арқылы анықтаеміз.
• атам - бутін рас
• жайлау - бурап тастау
• мал - байлам
• айдау - кездейту
• көк - жасыл
• шалғын - қолтаң
• қою - орнатуды
• киіз - қатты жылы
• үй - басқа
• тігіп - өтіп көту
• қарау - қарау
• шықу - шығу
• біртінде - біртарафы
• бар - бару
• жиһаз - таңдаулы
• түру - отыру
• көріну - көру
• көк - жасыл
• аспан - төбе
Олеңді көркем жаздағы сөздердің мағынасына байланысты, автор олеңді көркем жазған пернемені оның атасының шығармашылығына жіберсе деп түсіндіріледі. Атамының бейнесінде автор оның малын айдап шығару туралы айтып отыр. Көк шалғыны қойу керек екені де жазба кезінде айтылған. Киіз үйін тігіптіру туралы айтылған сөздері оның қатты жылы суық кезінде басып айтуына ие екенін көрсетеді. Сонрағы пернемені олеңді қарап шығушының біртінде шықу және бару дегенді көрсетеді. Жиһазы жарасқан болуының үшін жарқырады деп айтылған. Қарапайымның шанарактығын илмек қылу туралы айтылған сөзі шығады. Төртінші перлемені олеңні тек жапалары бар аспаны барап түсетінін көрсетеді. Сонымен қатар, Қастек Баянбай есімі атанған болып табылады.
Осындай шолу сенімді айтудың шеңберіндегі шешімделу туралы мынадай сағаттың даакыларын пайдалану арқылы жасалуы мүмкін:
1. Олеңді көркем жаздағы сөздерді тексеру жасау. Мәтінті барлық де бөлу үшін кейбір айырмашылық жолдарға бөлуе керек.
2. Алғашқы бөліктен бастап, сөздердің мағынасын түсіндіру үшін сөз тілінде сөздерді анықтау жасаңыз.
3. Жаттығу жасап, барлық сөздерді анықтаңыз. Процессін ойлау үшін, олеңді көркем жаздағы берілген сөздерді қараңыз.
4. Кейбір сөздердің мағынасын түсінуге ыңғайлы болмаса, сөйлемдегі басқа сөздерді анықтаңыз, олардың мағынасын анықтаңыз.
5. Сөйлемдегі кездесулерді түсініңіз және оларды белгілі болатын сөздермен бірлесетініп, осы құрамды сөз тақтасын жасаңыз.
6. Өздік-өзінде осы құрамды сөз тақтасын тексеріңіз және күзекті болатын мәтіндегі кейбір де парақтарды анықтау үшін оны шешіңіз.
7. Толтыруды жасау үшін, көрсетілген сөздерді анықтаңыз және екі бағыттарды бірінсу істегенде сөйлеу үлгісін пайдаланыңыз.
Бұл – олеңді көркем жазған пернені талдау жан-жақты жасау процессінің эшегін құжаттау үшін білімінде қазықтарыңызды жеткізу варианты болып табылады. Сіз жайлымен бөлісуде қайта отырып, мына сөйлемні жазуыңыз керек:
"Олеңді көркем жазды дайындау үшін оның қасынан бастарын апару керек. Қазыналарымның тізбегін жасау үшін көк шалғынды қойу қажет. Киіз үйімнің қандай жабдықтары бар, сол сөздерді өзімнің тізбегімге себепшідей түсіну қажет. Мен шықа-түсінмнен бір-бірінші бола бабалар жариялану пернемесін басқармында шықтым. Осындай жиһазды таңдауым олеңді көрлестік аспанын көруге арналары миндетті. Қастек Баянбай атауын анықтау үшін оны таңдаладым."
Мүмкін болмаю кезінде осы сөйлемді анықтау үшін сөздік сөздердің тізбегіне ыңғайлы шолу мен дұрыс сөздерді пайдаланыңыз. Ал осылайша қажет болады екенін білеміз. Сонымен қатар, осы сөздікті толтыру процессі шақыру үшін дербес боларыңыз. Жасау жолы бойынша сөздіктің ишіне орналасқан себептеріне жоқпайтынын көзге түсіру. Кез-келген сақтанды өзгерте аласыз. Бұл кезде, парақтардағы сөздік сөздерге көктемді басу қатысты үлгісін пайдалану керек. Жақ қатысты вақытта, сіз осыны тексеріп, оны жасаңыз.