4. Мақалдардан етістіктің шартты райын табыңыздар.
1. Алдыңа бір қарасаң, артыңа бес қара.
2. Сауысқаннан сақ бол.
3. Саяқ жүрсең, сақтан.
4. Сумен ойнама – батарсың,
Отпен ойнама – күйерсің.
5. Жаман көзден,
Жалған сөзден сақтан.
5.Тест тапсырмасын орындау.
1. Қыстырма сөзді анықтаңыз.
А) Әрине В) Кінәлі С) Жолдастар Д) Қап Е) Алақай
2. Сөйлемде басқа сөздермен байланысқа түспейтін сөз.
А) зат есім В) Бірыңғай мүше С) сын есім Д) етістік Е) қыстырма сөз
3. Оқшау сөздер қатысқан сөйлем.
A) Көшкенде жүк артамын сары атанға, айтамын не бетімді Ойке апама?!
B) Жүректен шыққан жылы сөз, жылысын тауып жоқ болды.
C) Япырай, дүниеде ең сұлу әйел балалы әйел деген рас екен-а!
D) Нұрияның сәлемдемеге айтқан «Япыр-айы» көмекейімді бүлкілдетті.
E) Сол Әділбек сөзге шешен, өткір тілді де болыпты.
4. Сөйлем соңында келген қыстырманы табыңыз.
А) Бір қызығы, осында келгенімді ешкім көрген жоқ. В) Әйтеуір, жақсыңды асырып бағамыз. С)Не дәурен өтті деп, сірә, ешкім мазаламағанға ұқсайды. Д) Бұларыңызға мен де қосыламын, әрине. Е) Жақсы ағаның өкіріп жылағанын көрмесем, бәлкім, келісіп қалар ем.
5. Тыныс белгісі дұрыс қойылған оқшау сөзді сөйлемді табыңыз.
А) Беу шіркін туған жердің саф ауасына не жетсін. В) Ән – көңілдің ажары. С) Күмбірлей бер, домбырам! Д) О келгенің жақсы болды. Е) Бұлар берілген тапсырманы, сірә ұмытпаса керек.
6. Қаратпа сөзді белгілеңіз.
А) Рас, сізді күтіп отыр едім. В) Тек не бұйырсаң да, тезінен бұйырғайсың! С) Байқаймын, ауыл әлі алыста. Д) Ұмытпа, бүгін бар. Е) Әукім-әукім, торпағым.
7. Қаратпа сөзі бар сөйлемді табыңыз.
А) Қош болыңдар, амандықпен кездесейік. В) Өлтіре алмас, алайда, өлеңді ешкім. С) О не дегенің? Д) Жоқ, дұрыс емес. Е) Тыңда, елім, әнімді.
8. Қаратпа сөз қатысып тұрған сөйлемді табыңыз.
А) Азамат екенсің ғой, Иса! В) Үшінші, орысты айттыңыз. С) Ол – мұғалім. Д) Өзі осында келіп пе, сірә? Е) Ойбай, Жоламанның дүмпуі ғой!
9. Қыстырма сөз қатысқан сөйлемді белгілеңіз.
А) Тыңда, дала, Жамбылды! В) Мінезі де, түрі де – бәрі өзім. С) Па, шіркін! Даусы дауыс-ақ екен! Д) Мә, мынаны қарай тұр. Е) Дүниеде, сірә, сендей маған жар жоқ.
10. Көңіл күйді білдіру мақсатында жұмсалатын қыстырма сөзді табыңыз.
А) Шынында В) Біріншіден С) Бақытымызға қарай Д) Оның айтуынша Е) Сайып келгенде
Үйге тапсырма: Мұғалімге қашықтан оқу туралы хат жазу-дәптерге-фото
Уақыт – адам өмірінің ақшалай құны. Уақыт – әркімнің нақтылы өмірлік капиталы. Адамның босқа кеткен әрбір сәті отқа жаққан теңгемен тең. Адамның ақшалай уақыты адамның өзіне байланысты. Біреудің бір сағаты мың теңге болса, енді біреулердікі бір тиын.
Кісінің кісілігі уақытты босқа өлтірмеуден басталмақ. Даналық жасқа байланысты емес. Елдің бәріне ортақ бір-ақ күнтізбе бар, тек оны әркім әр түрлі пайдаланады.
Уақыт – ақсүйектікті мойындамайды. Ханға да, қараға да берілетін мерзім – тәулігіне жиырма төрт сағат. Дүниеде уақыт белгілегеннен артық демократия жоқ. Мұндағы ақсүйектік уақытты пайдалануға байланысты, кім уақытын бағалай білсе, сол ғана тектілердің қатарына қосылмақ.
Адам уақытты сезінгенде ғана өзін-өзі қадағалап отырады. Өзіне-өзі бағыт белгілейді. Дүниедегі ең жаман дерт-еріншектікті жеңеді. Өзін нағыз адам етіп тәрбиелеп шығады. Бүгінде іскерлер әлемін басқаратын ұлы мәртебелі уақыт.
Адамның әрбір күні, әрбір сағаты мақсатсыз өтпеуі керек. Өмірдегі әрбір уақытын, өз бойындағы қайрат-жігерін, ақыл-ойын өмірге, өзі өмір сүріп отырған қоғамға жұмсап, қалтықсыз еңбек етуге, сөйтіп өзі үшін де өзгелер үшін де игіліктер жасауға жұмсауы керек. Уақыт бізбен санаспайды, тез өтіп кетеді. Сондықтан өмірдің әрбір сәтін бір күндік қызықтармен ғана қор қылмай, өмірдің ізсіз, мазмұнсыз болмауын қадағалау керек. Қазіргі жастық шақ – адамның өмірінің қайратты да, мүмкіндігі мол тамаша шағы. Оны жылдың көктем мезгілімен салыстыруға болады. «Көктемнің бір күні - жылға азық», - дейді халық. Ендеше жастықтың бір күні - сенің бүкіл өміріңе азық деуге болады. Уақыт бар ғой деп бүгінгі ісіңді ертеңге қалдырма. Өмірдің ұзақ екені рас, бірақ ол біреу ғана. Зымырай шапқан асаудың мойнындағы арқандай шұбатылып, ол тез өтіп кетпек, оны өз тұсыңнан өте бергенде бас салмасаң, өтіп кеткеннен кейін қусаң да жете алмайсың. Уақыт зымырап өтіп жатыр. Ол ешқашан тоқтап тұрмақ емес. Бір данышпанның мынандай бір қанатты сөзі бар: «Кешегі күн өтіп кетті. Ертеңгі күн белгісіз. Сондықтан бүгінгі күннің құны мен қадірін біл». Расында да, біз өтіп жатқан уақыттың құнын біле бермейміз. Көбінесе, уақыт өтіп кеткеннен кейін ғана «аһ» ұрамыз. Демек, уақыт - а берілген өткінші бағалы зат. Уақыт қайта айналып келмейді. Халқымыз уақытты дүниедегі ең қымбат нәрсе болғандықтан да алтынға балайды. Алтының әзірше өзіңде. Оған басқалар көз салмасын десең, дұрыстап сақта. Уақытты көбінесе жаман әдеттер мен қылықтар құртады. Мысалы, жаман әдетке құмар адам уақытын тек осы жолға арнайды. Мақсатсыз қыдырымпаз адам уақытты тек бос сенделумен өткізеді. Құмар ойнағыш уақытын ойынмен толтырады. Ал өзің алтын уақытыңды қалай өткізудесің? Барлық нәрсе уақытты тиімді пайдалана білуге байланысты. Әр нәрсенің өз уақыты бар. Уақытты меңгере алмаған адам жетістікке жете алмайды. Уақыттың қадірін білу керек. Әрбір жылдың, айдың, аптаның, бір күннің, бір сағаттың, бір минуттың, бір секунттың өзіндік құны бар. Осыны түсіне біліңдер!
Как-то раз старик отправился на озеро поить лошадей. Пригнал табун к воде, а лошади гривами и хвостами трясут, копытами бьют, ржут тревожно, от озера отступают: кто-то хватает их за гривы, тянет за губы - пить не дает.
"Что там такое? - думает старик. - Надо посмотреть".
Только он нагнулся к воде - кто-то хвать его за бороду! Попробовал старик вырваться - не может.
Видит старик - вцепилась ему в бороду сама старуха убыр - ведьма. Стал он просить ее:
- Эй, убыр, отпусти меня, не держи! Стадо баранов тебе за это дам!
- Не нужны мне твои бараны! - отвечает убыр.
- Табун коней тебе дам, только отпусти!
- И коней твоих мне не нужно.
- Что же тебе тогда дать?
- Дай мне то, что у тебя только одно в юрте. Старик в испуге и не подумал, чт'о это у него одно в юрте.
- Хорошо, - говорит, - отдам, только отпусти!
Отпустила его убыр и сказала:
- Смотри, от меня нигде не спрячешься: везде разыщу!
Вернулся старик домой и тут только догадался, чего требовала у него убыр: ведь один-то у него был только сын, Алтын-сака.
Загоревал старик, а жене и сыну ничего не рассказал. Только одно сказал:
- Надо нам подальше откочевать, здесь места плохие!
Перекочевали они подальше, поставили юрту. На другой день Алтын-сака хватился своей золотой бабки:
- Где моя золотая бабка?
Отец говорит:
- Видно, осталась там, где мы прежде жили. Только ты туда не езди: там тебя убыр схватит.
И рассказал все, что с ним у озера было.
Выслушал Алтын-сака слова отца и говорит:
- Не боюсь я убыр! Не схватит она меня! Скажи только: на какой лошади мне ехать?
Стал отец отговаривать сына, а тот на своем стоит: не боюсь убыр, поеду. Видит отец - не отговоришь его.
- Ладно, - отвечает, - будь по-твоему, поезжай! Ступай в табун, тряхни короком1, побренчи уздой - какая лошадь к тебе подойдет, на той и поезжай.
Пошел Алтын-сака к табуну. Потряс он короком, побренчал уздой, и сейчас же к нему подбежал шершавый тощий жеребенок. Отогнал его Алтын-сака, пошел к отцу и спрашивает:
- Отец, скажи, на какой лошади мне ехать?
- Говорю ведь тебе: тряхни короком, побренчи уздой! - отвечает отец.
Снова Алтын-сака пошел к табуну. Тряхнул он короком, побренчал уздой - опять подбежал к нему тот же самый жеребенок.
- Видно, на нем и ехать надо, - сказал Алтын-сака.
Только прикоснулся он рукой к шее жеребенка - тотчас спала с жеребенка свалявшаяся грязная шерсть. Только надел узду - жеребенок стал сильным и гладким. Только вывел его из индека2 - жеребенок превратился в статного, рослого коня. Только наложил седло - превратился конь в лучшего скакуна во всем табуне. Спрашивает он Алтын-сака:
- Куда едешь, егет?
- Еду на прежнюю нашу кочевку, за моей золотой бабкой, - отвечает Алтын-сака.
- Там тебя ждет злая убыр, - говорит конь. - Скажет она тебе: - "Спустись с коня, возьми свою бабку". Ты ее не слушай, не слезай с меня. Слезешь - погибнешь, сожрет тебя убыр! Будь ловче сокола - нагнись и схвати свою золотую бабку.
Поскакал Алтын-сака на своем коне на прежнюю кочевку. Смотрит: старуха убыр сидит у огня, греет руки. Алтын-сака говорит:
- Бабушка, отдай мне мою золотую бабку!
- Эй, сынок, - отвечает убыр, - вот твоя бабка, спустись с коня, возьми ее сам, а у меня спина болит, не могу встать.
И показала золотую бабку.
Конь в это время пригнулся к земле, а Алтын-сака изловчился и схватил бабку. Поскакал его буланый коь что есть силы. А убыр завыла от злости, вскочила, плюнула раз - появилась черная толстая лошадь, плюнула еще раз - появились поводья. Вскочила убыр на свою лошадь и пустилась в погоню за Алтын-сака.