4-тапсырма. Мәтінді оқы. Климаттық өзгерістердің зардаптары
Арктика мұздарының еруі мұхиттық ағыстардың өзгеруіне және
осы аймақта температураның көтерілуіне соқтыруы мүмкін. Мұз-
дықтардың еруі мен мұхит суының жылынуы нәтижесінде теңіз деңгейі
көтеріледі. Жауын-шашынның молдығынан көптеген аймақтарда
тасқын болып жатыр. Күшті дауылдар, аптапты қуаңшылық, жылу
толқындары жиілеген. Жан-жануарлардың салқынырақ аймақтарға
көшуі нәтижесінде экожүйенің өзгеруі орын алып отыр.
Ғаламдық жылынудың әсерінен жаңбыр жауу түрлері де өзгереді.
Жауын мөлшерінің төмендеуінен жерасты сулары азаяды, ал теңіз
деңгейінің көтерілуінен жағалау аймақтарындағы су ластанады. Бұл
факторлар ауызсу мен егінді суаратын судың тапшылығына әкеледі.
Ғаламдық жылынуды азайтуға көмектесетін көптеген шаралар
бар. Олардың бірқатары:
• Ағаштарды көбірек отырғызу және ормандарды кесуді тоқтату.
• Шамдарды және басқа да электр құралдарын өшіріп жүру арқы-
лы қуатты үнемдеу, осылайша табиғи ресурстардың сақталуын қамта-
масыз ету.
Қоқыс көлемін азайту, қоқысты қайта өңдеу табиғи ресурстардың
сақталуына өз септігін тигізеді.
( «Табиғат». Балалар энциклопедиясынан)
Мәтіннен негізгі ақпаратты жаз
Отан отбасынан басталады.
Қазақ халқында «Отан отбасынан басталады» деген терең мағыналы сөз бар. Шындап келгенде, әрбір отбасы қоғамның бір бөлшегі, шағын Отан. Отбасы – әрқайсымыз үшін сүйіспеншілік, сыйластық, жарастық, татулық орнаған қасиетті мекен. Осы кішігірім «Отанымызда» бойымызға дарыған тәлім – тәрбие, елімізге, жерімізге деген сүйіспеншілік, ар – намыс қағидалары өмір бойы бізді жетелеп жүреді. Себебі, отбасының бала тәрбиесінде алар орны ерекше, баланың қалыптасуы отбасынан бастау алады, сондықтан да туған үйдің жылуы – оның көкірегінде көп жылдар бойы сақталып, мәңгі есінде жүреді. Ата мен ананың тәрбиесі қатар жүрген жерде жақсы азамат қалыптасатыны сөзсіз. Осы ретте ойыма «Ұлдың ұяты әкеде, қыздың ұяты шешеде» деген мақал түсіп отыр, яғни халқымыз ұл баланың да, қыз баланың та отбасынан бастау алатын тәлім – тәрбиесіне аса мән берген.
Сондықтан, отбасы өте қажетті, басқадай ешнәрсемен өзгертуге (ауыстыруға) болмайтын баспалдақ. Отбасы – адам ғұмырының тірегі ғана емес, қоғамның да басты негізі. Отбасының адамзат ұрпағына деген ықпалы мен әсер күшін өмірдегі басқа еш нәрсенің күшімен салыстыруға болмайтындай.
Не болса да Отанның бір бөлшегі – отбасыңа ештеңе де жетпейді! Өйткені отбасы – табиғаттың әр адамға сыйлаған керемет бір сыйы! Соны мәңгі есте сақтап, ұмытпаған жөн!
Жаңа жылға жаңа жыр
Жасыл шырша жанында
Билеп барлық бала жүр
Жаңа жылым мол болсын
Баскан қадам он болсын
Төрле Төрле Жаңа жыл
Бізге Құтты жыл болсын
Ақ қар жапты даланы
Ақ жамылды айнала
Жарқыратып шамдарын,
Шырша келді ортаға
Ауыл маңы қар аппақ,
Қызықтар көп не түрлі.
Ақ дәптерді парақтап,
Қыс отырған секілді.
Жаңа жылда, балалар,
Тек қуаныш көріңдер.
Ауырмаңдар ешқашан,
Мықты болу өзіңнен.
Әкем таңдап әкелді
Ең үлпілдек шыршаны,
Иісі аңқыған шыршаны,
Жарқыраған шыршаны...
Жұпар иісі аңқыды,
Апамды да мәз қылды!
Жаңа жылда, балалар,
Тек қуаныш көріңдер.
Ауырмаңдар ешқашан,
Мықты болу өзіңнен.
Тамаша, тамаша,
Шыршамыз тұр жараса.
Басында әсем жұлдызы
Көз тоймайды қараса.