5. Бұл суретіндегі сөздерді толықтырып оқы.
60
тезірек
төңірек
белаһ
бул маға
Кебірек
Жаңбырға екі өтініш
Көктем бұлты көңілді,
Қуантады өңірді,
Балалар да қарсы алар,
Былай-былай ән салар,
- Жау, жау, жаңбыр, ...
Гүлге орансын ...
Шалғын өссін жайқалып,
Егін өссін ...,
Біздің жаққа жиі кеп,
Әлсін-әлсін құйып өт.
Қазір егер көп жаусаң,
Жердің берер сыйы көп.
Күзде болса күн бұлттау,
Маңай тартар сұрғылттау.
Балалар да көңілсіз,
Тілек айтар тек үнсіз:
Жаума, жаңбыр,
«Жауамын!» - деп ... ,
Егін жатыр жиналмай,
Бидай ашық ... .
Несіпбек Айтұлы
ОТ​

Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906) - айтыскер ақын, жырау. Қазіргі Атырау облысы Қызылқоға ауданы Қарабау ауылында дүниеге келген. Жасынан жетім қалып, ағасы Матайдың қолында тәрбиеленген. Байұлы тайпасы Беріш руының Қаратоқай бөлімінен шыққан[1]



Мұрат Мөңкеұлының мазары

Ауыл молдасынан білім алған. Есет би мен Абыл ақыннан өнеге алып, өзі Мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаздық еткен. Мұрат Мөңкеұлы 17 жасында Жылқышы, 20 жасында бала Ораз, 25-інде Жаскелең, Жантолы, Шолпан, Тыныштық сынды ақындармен айтысып, жеңіп шыққан. Ол өзінің өжет мінезі, қағытпаға жүйріктігі, тапқырлығымен әрдайым жеңіске жеткен.

Мұрат Мөңкеұлы елінің тәуелсіздігін аңсап, бодандыққа қарсы жыр толғады. Зар заман ақыны атанды. Ата қонысының отарлаушы талауына түскеніне налыған ақын өзі туып өскен даланың кешегі күнін сағынышпен еске алған. Оның «Әуелі жеңіп орыс Еділді алды, Сарытау, Аштарханның жерін алды. Тәмамы су мен нуды орыс ұстап, Қазақтың мұнан жұтап шалынғаны», «Қазақтың жер-мұрасы», «Кең қоныс қайдан іздеп таптырады?» деген жыр жолдары ақынның отаншылдық рухына дәлел болады.

Ақынның басты шығармасы - «Үш қиян». Мұнда ақын ескі дәстүрдің іргесі шайқалғанын, адамдар ниетінің бұзылуын сөз етеді. Құнарлы қоныстарды тартып алған отарлау нәтижесінде тұрмысы нашарлап, тығырыққа тірелген ел тағдыры ақынды тебірентпей қоймайды. «Үш қиян» толғауымен «Сарыарқа», «Әттең, қапы дүние-ай», «Қазтуған» жырлары үндес. Мұнда айтылатын басты нәрсе - жер, құтты қоныс жайы. Ол «Қарасай-Қази», «Шәлгез», «Ғұмар Қазиұлына айтқаны» атты жырларына діни аңыздарды негіз еткен. Білімді игермейінше елінің өркендемейтінін «Оқудан қайтқан азаматқа» өлеңінде аңғартады. Ақын мұрасының бір шоғыры - би-болыстарға айтқан арнау өлеңдері.

Мұрат Мөңкеұлы майталман жыршы, термеші ретінде де танылған. «Өлім», «Қыз», «Арғымақ сыйлап не керек», «Аттан сұлу болар ма?», «Жалғаншы фәни жалғанда» атты термелерінде заман сырына үңіліп, өмір мен өлім, жастық пен кәрілік, сұлулық хақында толғанады. «Оқудан қайтқан жігітке хат», «Еліне жазғаны», «Бір досқа» атты хат үлгісінде жазылған үш туындысы сақталған. Ақын «Қырымның қырық батыр» жырын, Шалкиіз, Қазтуған шығармаларын жеткізушілердің бірі болған. Әсіресе Махамбет өлеңдерін жеткізудегі еңбегі ерекше. Махамбет жырлары Қуан жырау - Мұрат - Ығылман ақындар арқылы біздің заманымызға жеткен.

Мұрат Мөңкеұлы шығармалары «Мұрат ақынның Ғұмар Қазиұлына айтқаны», «Ақын», «Мұрат ақынның сөздері», «Бес ғасыр жырлайды», «Алқаласа әлеумет», тағы басқа жинақтарда жарияланған. Б.Қорқытовтың құрастыруымен ақынның жеке жинағы шыққан.

Шығармаларын Х.Досмұхамедұлы, С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов, А.Тоқмағанбетов, Қ.Жұмалиев, Б.Омаров, Қ.Мәдібай, тағы басқа ғалымдар зерттеген. Кейбір шығармалары орыс тіліне аударылған

1-тапсырма

-Мен сендерден біреудің үйін сұрамадым,ал неге сендер маған мына шешейдің үйін бердіңдер?

-Бауыржан,бізді кешіріңіз

-Мына шешейге екі бөлмелі пәтерін қайтарып беріңдер!Ал мен әзірге бұрынғы пәтерімде тұра берермін.Алдағы уақытта тағы осы секілді іс-әрекеттерге кезіксем,ісім сендермен болсын!

2-тапсырма

1)Бауыржан полковник

2)5 бөлмелі пәтер

3)Иә ашуланды,себебі қалалық кеңес оған бір шешейдің алайын деп тұрған үйін берген

4)Халық мұңы

5)Эпикалық жанрға сай

3-тапсырма

1)Ғалым

2)Еврей

3)Католик шіркеуде

4)Гимназияда оқып жүргенде Альберт

5)Ол математика мен латын тілі пәндерінен басқа сабақарға көңіл бөлмеген

6)Фотохимия заңын анықтаған