5-сынып, кіріс тест (Әдебиеттік оқу) 1- нұсқа
1.Халық ауыз әдебиеті деген не?
а) Халық арасында ауызша шығарылып, ұрпақтан ұрпаққа жеткен шығармалар.
ә) Оқиғаны күшейтіп, үлкейту б) Халық ауыз әдебиетінің бір түрі.
в)Өтірік өлең
2. Халық ауыз әдебиетінің түрлері:
а) Ертегі, аңыз, батырлар жыры, айтыс т.б ә) Өлең, жаңылтпаш, шығарма
б) Айтыс, ертегі, әңгімелер, прозалар.в) Ереже,өлең,аңыз
3. Әсірелеу-деген не?
а) Батырлар жыры ә) Бір нәрсені немесе оқиғаны күшейтіп, үлкейту
б) Елімізді сыртқы жаудан қорғап қалған батырлар туралы жыр үлгісі
в)Жұмбақ айтыс
4. Жау келгенін білген соң,
Бұл әскерді көрген соң ...-қай жырдан үзінді?
а) Қамбар батыр ә) Тайбурылдың шабысы
б) Ер Тарғын в)Жекпе-жек
5. Қобыланды батырдың тұлпары қалай аталады?
а) Қарақасқа ә) Тайбурыл б) Тарлан в) Жолбарыс
6. Теңеу – деген не?
а) Өмірде болған адамның басынан өткен оқиғалар ә) Оқиғаны күшейтіп, үлкейтіп айту
б) Екі нәрсенің ортақ сипатын, белгілерін табу, ұқсату в) Оқиғаны күшейтіп, үлкейту
7. Ертегінің түрлері қандай?
а) Қасқырлар, түлкілер туралы ә) Кемпір мен шал туралы
б) Шыншыл, Қиял-ғажайып және жануарлар туралы в) Аңдар туралы
8. Жазылуы бірдей,бірақ мағынасы әртүрлі сөздерді қалай атаймыз?
а)Метаграмма ә)Шарада б)Омоним в)Синоним
9.Әдеби ертегіні белгілеңіз:
а)Сатқын жапалақ ә)Қорқыт б) Қарабатыр в)Бауырсақ
Мәтінмен жұмыс Үш дос
Көп пәтерлі үйдің ауласында у-шу. Кішкене-кішкене балалар ойыншықтарын алып шығып, асыр салып ойнайды да жатады. Бүгін де Айдар мен Әлемгер трамвайын әкеліп, ақаулы жерін жөндеп, біраз әуре болды. Бұлардың жанына Самат келді. Ол трамвайдың иесі Айдарға:
Ойындарыңа мен де қосылайыншы, - деп өтінді. Айдар:
Ойынға қоспаймыз, - деді бірден кесімін айтып. Сөйтіп, Саматтың
бетін қайтарып тастады.
Самат біраз қарап тұрды да томсырайған күйі үйіне қарай беттеді. Келесі күні Самат өрт сөндіретін қызыл машинасын алып шықты. Жанына Әлемгерді қосып алды. Әлемгер кіммен болмасын тату ойнайтын. Ойынның неше түрлісін тауып, қыздырып ала жөнелетін. Бұлар «өртке» су құйып, сөндіріп, баланы алып шығып, жедел-жәрдем көрсетіп, ойнап жүрді.
Осы кезде Айдар да аулаға шықты. Әлемгер Айдарға:
- Кел! Ойынға сен де аралас, -деді. Айдардың өзінің кешегіісі есіне түсті.
- Самат мені ойынға қоса ма? – деп қипақтады.
- Кел, ойнай ер. Мен ойыншығымды қызғанатын сен сияқты емеспін. Өрт сөндіру үшін қолдың көп болғаны жақсы, - деп Самат Айдардың қолынан ұстап, ойынға өзі араластырды.
Айдар қиналып, екі беті қып-қызыл болып:
- Самат кешегімді кешір, мен енді ойыншығымды қызғанбаймын, - деді.
Содан бері үшеуі тату ойнайтын болды.
10. Мәтінге сай мақал
а) «Ердің анасы – елдің анасы» б) «Ең жақсы әдет - жомарттық»
ә) «Өнерлі өрге жүзер» в) «Оқу-инемен құдық қазғандай»
11. Айдардың ұялған қылығы
а) қызғаншақтық ә) өтірік айту б) жуастықв) тентектік
12.Айдар мен Әлемгердің бірінші күнгі ойындары
а) жедел жәрдем ә) адамдарды құтқару б) трамвай жөндеу в) құрылысшы болу
Мәтінмен жұмыс. Жолдыаяқ – ақылды ит
Жолдыаяқ екеуіміз бұта-жыңғылдардың арасымен өтетін жалғыз аяқ жолмен келе жаттық. Бір кезде Жолдыаяқ жақын тұрған бұтаның арғы шетіне жүгіріп барып, алдыңғы аяғын көтеріп тұра қалды. Мен итімнің бұл қылығына таң-тамаша болып, оған жақындадым. Оның қарсы алдынан құрдың балапаны шыға келіп, қайтадан бұта-бұтаның арасымен жорғалап қаша жөнелгенін көрдім. Бір қызығы, Жолдыаяқ оны қуған жоқ, дереу кері бұрылып, бұтаны бір айналып өтті де, екінші бір жерге барып қайтадан артқы аяғымен тік тұра қалды. Қарасам, тағы да балапан құрдың алдынан шығыпты. Байғұс құр не істерін білмей, енді тіпті басқа жаққа қаша жөнелді. Жолдыаяқ бәрібір оны жібермеді, өзге иттер құсап артынан қуып аса көп қиналмай-ақ, тағы да алдынан шықты. Құдды бір өзінің асқан ақылдылығын танытып, құрдың кеткен бағытын дәл аңғарып, оның одан кейін не істейтінін қапысыз бағдарлай алғанын білдіргендей, үнемі оның жолын кесумен болды. Бір қызығы, оған тиіспейді де, ойын ойнағандай масаттанып, «не істейін» дегендей, мен жаққа қарап қояды. Ал құрдың балапаны болса, шыр-шыр етіп, қалай қашса да қарсы кезігіп, амалы таусылып, шыбын жанын қоярға жер таппады. Мен оны қатты аяп кеттім.
– Жолдыаяқ, болды енді, тиіспе!- деп дауыстадым итіме. Сол-ақ екен, Жолдыаяқ оны әурелеуін қойды. Көзімен ұзатып сап, ойыны қанған баладай өзіне-өзі разы болып, тілін салақтатып қасыма келді. Құрдың балапаны бір бұтадан екіншісіне кетіп, одан үшіншісінен асып, көзден ғайып болды.
Осылайша, Жолдыаяқтың асқан ақылдылығына әбден көзім жетті.
13.Шығарманың идеясына сәйкес келетін жауапты таңдаңыз?
а) Бала мен ит
ә)Ит пен балапан
б)Жеті қазынаның бірі, баланың досы әрі серігі –Жолдыаяқтың ақылдылығын паш ету
в) Балапанның әрекеті
14.Егер сіз баланың орнында болсаңыз қандай әрекетке барар едіңіз?
а) Ешкімнен қорықпаушы едім. ә)Итіме қарамаушы едім.
б) Жолдыаяққа тиіскізбей, балапанды ұясына шейін апарып салушы едім.
в) Балапанды суға тастар едім
15.Мәтінге басқаша қандай тақырып лайық деп ойлайсыз?
а) Төртмезгіл ә) Жыл мезгілі б) Жолдағы оқиға в)Екі дос
Қазақ киеге үлкен мән берген халық. Табиғаттың кейбір апаттарын, отты, кейбір жануарлар мен құстарды, көшпелі тұрмысқа қажетті заттарды киелі деп қастерлеген. Сондай-ақ қазақ халқының өмірінде түрлі мәнді ерекше сипат бере отыры, жиі қолданылатын сандар тізбегі көп. «3, 7, 9, 40» сандар тізбегін өзіміздің салт-дәстүрімізден, ырым - тыйымдарымыздан, нақыл сөздерімізден, мақал-мәтелдерімізден анық көруге болады.
Біз бүгін сандар әлеміне саяхат жасаймыз. Бұл саяхатта біз көптеген сандардың сырларын ашып, олардың қасиеттерінің пайда болу кезеңін тамашалаймыз. Жан жағымызға қарасақ сандар тек қана математика емес, тағы басқа көптеген ғылымдарда маңызы зор. Қарап отырсақ, осы қарапайым 10 цифр болмаса, біз телефон да соға алмаймыз. Жалпы таным проблемасымен байланысты ескілікті наным-сенім түрлерінің тілдік көріністері, әсіресе сан атауларымен келген тұрақты сөз оралымдарында өте көп кездеседі. Байырғы кездерде халық әр алуан құбылысқа нәзік бақылау жасай келіп, олардың ортақ қасиеттері мен сипаттарын санмен түйіп, санамалап айтып отырған.
Наным-сенімге қатысты «киелі ұғымдар» негізінде пайда болған құбылыс. Сан атауы сәбидің ана құрсағында болу уақытымен байланысты ерекше қолданысқа ие болған.
Сандар а ң ертедегі өмірінде уақыт өлшемі, көлемдік өлшемі жағынан ерекше қызмет атқарған. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 сандарының қадір-қасиетін біле отырып, әрбір сан жайлы ой толғанысын тудыру, білімге құштарлықты оятады. Қазақ халқы тілге бай. Әр сөзін талдай білген, әр сөзіне мән берген халық. Қазақ үшін әр сөздің ғана емес, әр санның өзіндік қасиеті, шариғатқа қатысы, тәрбиелік мәні, саналы орны болған. Расында қазақ бір санынан бастап, әр санның қадірі мен қасиетін салмақтап, өзіне тән ерекшелігін саралай білген, орнына, маңызына сай қолданған. Әр санда өзіндік ие болатынын мақсаты мен мағынасы болатынын сезе, түйсіне білген.
Қазақ халқының киелі сандарын оқи отырып, сандар мен олардың сырларын терең ұғындыру арқылы өз бойымызға сіңіріп, әрі қарай дамытамыз. Ал осы киелі сандар жай сандар қатарынан да орын алады.
«Сандар әлемді басқармайды, бірақ қалай басқару керектігін үйретеді», - деп ойшыл, әрі ақын Гете айтқандай, сандар төңірегінде үлкен сыр бар екені о бастан-ақ сезілген.
Зат алмасуының бұзылуының (семіру, қант диабеті және т.б) салдарынан пайда болатын аурулар жиі кездеседі. Осыған байланысты, қазіргі таңда, дұрыс тамақтану энергетикалық шығындарға және организмнің физиологиялық қажеттіліктеріне сәйкес келу үшін тамақтану мәдениетін жоғарылату мәселесі өзекті бола бастады [1, 15-18 б.].
Әрбір адамның азық-түлік заттарын дұрыс пайдалануы, артық жеуі және жалықтыруы денсаулықты көп нығайтуға көмектеседі. Дұрыс тамақтану денсаулықтың және ұзақ өмір сүрудің басты факторы болып табылады. Адамның физикалық жағдайы, оның қалай және қандай көлемде тамақ жейтініне байланысты [2, 42-46 б.].
Ғылыми-техникалық прогреске байланысты, ой еңбегімен айналысатын, энергияны аз қажет ететін адамдардың (10.25 МДж көп емес (2450 ккал) ер адамдар үшін және 8,4 МДж (2000 ккал) әйел адамдар үшін) саны қатты көбеюде. Аз энергия кезінде көбінесе азық-түліктің аз минорлы құрамды бөліктері (витаминдер, микроэлементтер) қолданылады. Мұндай жағдайларда, теңбе-тең энергиямен қамтамасыз етілуге қарамастан, гиповитаминді және гипомикроэлементтік күйлердің белгілері пайда болуы мүмкін. Тазартылған тағамдар – азық-түлік заттарын жеткіліксіз тұтынудың тағы бір себебі, ең алдымен, ой еңбегінің адамдарында. Эволюция барысында адам қоршаған ортаға бейімделуді үйренді, ол үшін шынайырақ азық тазартылмаған азық-түліктер болып табылады, себебі дәл осылардың көмегімен витаминдер мен минералды заттардың қолайлы келіп түсуі жетіледі. Қарқынды эмоциялық-жүйке жүктемесі кезінде дұрыс тамақтану принциптері, қарапайым ой еңбегі кезіндегімен салыстырғанда басқаша екенін байқаған дұрыс. Мұнда организмді қолайлы белок, аскорбин қышқылының, ретинолдың, В тобының витаминдерінің көлемімен қамтамасыз ету маңызды. Егер жұмыс ауысымды болса, онда тамақтану режимі де ауысады.