5-тапсырма. кім көп табады? интонация сезiн курайтын әріптерді пайда ланып, бірнеше сөз құраңдар. (сөзде 1 рет кездесетін майды.) үлгі: нота, ат, -ен әріпті 2 рет алуға болмайды
Ата-бабамызда «қасиетті қара шаңырақ» деген сөздің бар екенін білетін боларсыздар. Мұндағы «шаңырақтың» киіз үйдің төбесіндегі ең қасиетті, киелі бөлігі екені де белгілі. Шаңырақ «үй, отбасы» деген мағынаны да білдіреді. Жаңадан отбасын құрып, өмірге қол ұстасып бірге аттанған жастарға «Шаңырағың биік болсын!» деп бата береді. Бұл – құрған отбасыңның тұғыры берік, мәртебесі жоғары болсын деген сөз.
Шаңырақ – киіз үй мен көк әлемнің арасын қосып тұратын қасиетті ұғым. Шаңырақ тоғын, күлдіреуіш және кепілдік деген бөліктерден тұрады. Тоғын дегеніміз – кәдімгі шаңыраққа дөңгелек түр беретін шеңбер. Тоғынның сүйегі қайыңнан жасалады. Оны оюлап өрнектейді және айналдыра жиілетіп уық кіргізетін ойықтар жасайды, уық қалам тәрізді үшкірленетін болғандықтан, оны «қаламдық» дейді. Ал, күлдіреуіш шаңырақтың күмбезін жасайды, кепілдік күлдіреуіш орнынан қозғалып кетпес үшін қойылады.
Қазақ шаңырағында әуелі әке, сосын ана осы отбасының ұстазы болмақ. Ата-анасы отбасында имандылыққа тәрбиелесе, ол бала тіл алғыш, адал, үлкен-кішіге қамқор болып өседі. Адамгершілік қасиет отбасы мүшелерінің бірін-бірі сыйлауынан, қадірлеуінен, әсіресе, баланың қартайған әке-шешелеріне қамқор болуынан көрінеді. Үлкен балалары отау тігіп, бөлек шыққанда ең кенже ұл (кіші ұлы) әкесімен бірге қалады. Қара шаңырақ, үлкен үй деп атайтын әкенің үйіне болашақта кенже ұл ие болып, қарттарды бағып қағатын, көне салт бүгінгі қазақ отбасыларында да сақталған. Ал үлкендері үйленіп үй болысымен еншілерін алып, бөлек шыққан. Жасы кіші болса да кенже иеленген үлкен үй басқа жасы үлкен туыстары үшін де қадірлі, қасиетті үй ретінде саналған.
Әке-шешені асырау кенже ұлдың міндеті. Әкесі бар кезінде де немесе ол қайтыс болғаннан кейін де осы үй «қара шаңырақ» деп аталады. Бұл «үлкен үй» деген мағынаны білдіреді. Егер «қара шаңырақ» батыр, би, әулие, молда, сыйлы кісілердің үйі болса, онда сол ауылдың адамдары алыс сапарға шықса немесе алыстан адам келсе сол үйден ырым қылып дәм татады.
Күнделікті сыйласып, араласып бірге жүрген адамдарға ілтипат білдіріп, ара-тұра сыйлық жасап көңілдерін көтерген де бір ғанибет.Олардың қуанғанын көріп, өзіңде марқайып қаласың. Адам жаратылысы әр қилы екенін ескерсек, олардың көңілін табу да оңай емес. Дей тұрсақ та әркімнің қызығушылығына қарай қандай сый-сыяпат жасауға болатынын айтпақпыз. Азаматтардың көбісі сезімтал, сергек жандар.Олар айналадағы заттаррды ұстап, сипап көргендіұнатады.Қарым-қатынас кезінде пікірлесінің көзіне тура қарап оған жанасуды, қолынан ұстауды қалайды, иығындағы шашты алып тастау арқылы назарын өзіне аудартады.Мұндай елгезек жандарға «жылы » заттарды сыйлаған дұрыс. Ал олар көлік иелері болса, онда жылы қыш, орындықты жылытатын құрылғылар сыйлау тиімді. Ал кейбір кісілер — тұйық, алайда бұйығы мінезді бола тұра өз істеріне мұқиат, жинақы адамдар. Мұндай адамдарға әдемі көліктердің суреттері бар кітапшалар, көлік жөндеуге арналған құралдар сыйлаған абзал. Адамдардың тағы бір тобы қоршаған ортамен көз арқылы қарым-қатынас жасайды, яғни айналасын көріп, көңілі тоятын кісілер. Олар өнерді жоғары бағалайды.Мұндай көлік иелеріне көз алдында ілініп тұратын тұмаршалар, әдемі бұйымдар сыйлаған дұрыс. Енді бір кісілер өзі өмір сүріп отырған әлемді дыбыс арқылы қабылдайтын адамдар. Олар әңгіме, әкен тыңдағанды жақсы көреді және жады, есте сақтау қабілеттері мықты. Мұндай көлік иелеріне жаңа жарық көрген аудиодискілер мен автомагнитолла сыйлаған жөн.
Ата-бабамызда «қасиетті қара шаңырақ» деген сөздің бар екенін білетін боларсыздар. Мұндағы «шаңырақтың» киіз үйдің төбесіндегі ең қасиетті, киелі бөлігі екені де белгілі. Шаңырақ «үй, отбасы» деген мағынаны да білдіреді. Жаңадан отбасын құрып, өмірге қол ұстасып бірге аттанған жастарға «Шаңырағың биік болсын!» деп бата береді. Бұл – құрған отбасыңның тұғыры берік, мәртебесі жоғары болсын деген сөз.
Шаңырақ – киіз үй мен көк әлемнің арасын қосып тұратын қасиетті ұғым. Шаңырақ тоғын, күлдіреуіш және кепілдік деген бөліктерден тұрады. Тоғын дегеніміз – кәдімгі шаңыраққа дөңгелек түр беретін шеңбер. Тоғынның сүйегі қайыңнан жасалады. Оны оюлап өрнектейді және айналдыра жиілетіп уық кіргізетін ойықтар жасайды, уық қалам тәрізді үшкірленетін болғандықтан, оны «қаламдық» дейді. Ал, күлдіреуіш шаңырақтың күмбезін жасайды, кепілдік күлдіреуіш орнынан қозғалып кетпес үшін қойылады.
Қазақ шаңырағында әуелі әке, сосын ана осы отбасының ұстазы болмақ. Ата-анасы отбасында имандылыққа тәрбиелесе, ол бала тіл алғыш, адал, үлкен-кішіге қамқор болып өседі. Адамгершілік қасиет отбасы мүшелерінің бірін-бірі сыйлауынан, қадірлеуінен, әсіресе, баланың қартайған әке-шешелеріне қамқор болуынан көрінеді. Үлкен балалары отау тігіп, бөлек шыққанда ең кенже ұл (кіші ұлы) әкесімен бірге қалады. Қара шаңырақ, үлкен үй деп атайтын әкенің үйіне болашақта кенже ұл ие болып, қарттарды бағып қағатын, көне салт бүгінгі қазақ отбасыларында да сақталған. Ал үлкендері үйленіп үй болысымен еншілерін алып, бөлек шыққан. Жасы кіші болса да кенже иеленген үлкен үй басқа жасы үлкен туыстары үшін де қадірлі, қасиетті үй ретінде саналған.
Әке-шешені асырау кенже ұлдың міндеті. Әкесі бар кезінде де немесе ол қайтыс болғаннан кейін де осы үй «қара шаңырақ» деп аталады. Бұл
«үлкен үй» деген мағынаны білдіреді. Егер «қара шаңырақ» батыр, би, әулие, молда, сыйлы кісілердің үйі болса, онда сол ауылдың адамдары алыс сапарға шықса немесе алыстан адам келсе сол үйден ырым қылып дәм татады.
Азаматтардың көбісі сезімтал, сергек жандар.Олар айналадағы заттаррды ұстап, сипап көргендіұнатады.Қарым-қатынас кезінде пікірлесінің көзіне тура қарап оған жанасуды, қолынан ұстауды қалайды, иығындағы шашты алып тастау арқылы назарын өзіне аудартады.Мұндай елгезек жандарға «жылы » заттарды сыйлаған дұрыс. Ал олар көлік иелері болса, онда жылы қыш, орындықты жылытатын құрылғылар сыйлау тиімді.
Ал кейбір кісілер — тұйық, алайда бұйығы мінезді бола тұра өз істеріне мұқиат, жинақы адамдар. Мұндай адамдарға әдемі көліктердің суреттері бар кітапшалар, көлік жөндеуге арналған құралдар сыйлаған абзал.
Адамдардың тағы бір тобы қоршаған ортамен көз арқылы қарым-қатынас жасайды, яғни айналасын көріп, көңілі тоятын кісілер. Олар өнерді жоғары бағалайды.Мұндай көлік иелеріне көз алдында ілініп тұратын тұмаршалар, әдемі бұйымдар сыйлаған дұрыс.
Енді бір кісілер өзі өмір сүріп отырған әлемді дыбыс арқылы қабылдайтын адамдар. Олар әңгіме, әкен тыңдағанды жақсы көреді және жады, есте сақтау қабілеттері мықты. Мұндай көлік иелеріне жаңа жарық көрген аудиодискілер мен автомагнитолла сыйлаған жөн.