5-тапсырма. Мақал-мәтелдерге бірнеше нұсқада сұрақ қой. Мақал-мәтел- дердің мағынасын түсіндір. Қызым, саған айтам, келінім, сен тыңда. Өнерді үйрен, үйрен де жирен. Досыңа өтірік айтпа, дұшпаныңа сырыңды айтпа. Ақылды мақтанса, істі Тындырар, ақылсыз мақтанса, аяғын сындырар. Досы көпті жау алмайды, Ақылы көпті жау алмайды. Ата – баланың қорғаны. Балаң жаман болса, көрінгеннің мазағы. Семіздікті қой ғана көтеред
Қазақтың ұлттық киімдерінде оның этникалық тарихы мен экономикалық, әлеуметтік және табиғи ортаның ерекшеліктерінен туындайтын көне дәстүрлері сақталған. Олар пайдалану, қолдану ерекшеліктеріне байланысты күнделікті және сәндік киімдерге, жыл мезгілдеріне қатысты қыстық, маусымдық және жаздық киімдер болып бөлінеді. Қазақтың ұлттық киімдерін жас пен жыныс ерекшелігіне қарай: сәби, бала кездегі киімдер, жігіт, қыз боз бала дәуірінің киімдері, орта жас, сар кідір кезеңдегі киімдері деген сияқты түрлерге жіктеуге болатындай. Сондай-ақ қандай кәсіби салаға қатыстылығына қарай – жұмыс киімдері, бір киер сәндік киімдер, үй киімдері, іш киімдер, сырт киімдер, аңшы, малшы, басшы, жауынгер киімдері деп те бөлінеді. Жыл мезгіліндегі тұтынысына қарай жаздық, қыстық, күз-жазғытұрымғы (демисезондық) киім деп ажыратылады. Адамның дене мүшелеріне сәйкес бас киім, ұлы дене киім, аяқ киім деп жіктеледі.
Сондай-ақ қазақ халқында қалыптасқан дәстүр бойынша әр рудың, әр қоғамдық жiктiң, кәсiп иелерiнiң киiм киюiнiң өзiндiк ерекшелiктерi сан алуан. Мысалы: сал-серiлердiң, қожа-молдалардың, байлар мен билердiң, бақсы-балгерлердiң, кедей шаруалардың, аңшы-саятшылардың т.б. киiмдерi бiр-бiрiне мүлде ұқсамайды. Осындай ерекшелiктердi бас киiм кию дәстүрiнен де байқауға болады.
Киім тақырыбына қалам тартқан этнограф С.Қасиманов қазақтың киімін сипатына қарай iштiк, сырттық, сулық, бiр киер, сәндiк және кейбiрiнде салтанат ғұрып киiмi деп бөледі. Бiр киер киiм деп қымбат маталардан әшекейлеп тiгiлген, той-думандарға, жиын-топтарға барғанда, өзге елге сапарға шыққанда киетiн сәндi киiмдердi атаған. Қазақ салтында ер жiгiт егеске түсерде, соғысқа барарда киiмдердiң ең жақсы көрнектiсiн киген. Iштiк киiмдерi – көйлек, желетке, қамзол, кәзекей, сырттық киiмдерге – шапан, күпi, кеудеше, тон, шидем, сулық киiмдерге— шекпен, қаптал шапан, кебенек, кенеп, сырттық жатады.
Қазақтың ұлттық киiм үлгiлерiнiң көшпелi тұрмыс пен құбылмалы ауа райына бейiмделе дамуына көршi халықтармен арадағы мәдени-экономикалық байланыс, шаруашылық-мәдени тип, тiршiлiк қамы мәдениетi әсер еткендiгi сөзсiз.
Жас қыздар бүрмелі етекті көйлек, бешпет, камзол, қынама бел киімдер киеді. Бастарына үкі кепеш, аяқтарына мәсі, оюлы кебістер киген. Бойжеткен қыздар кәмшат бөрік киеді, сәндеп өрнектеген ақ шыт тартады.
Тұрмысқа шыққан қыздар алғашқы жылы сәукеле, күнделікті өмірде желек киеді де, балалы болған соң сәукелесін тастап, шылауыш орамал жамылады. Жас келін деп үлкен кісілерді көрген кезде бетін желегімен көлегейлеп жүреді, бұл иба көрсеткені. Әлеуметтік мәртебесі бекіп, бірнеше балалы болған соң кимешек шылауыш киеді. Кимешекті қызыл жіппен шым кестелеп кисе күйеуі барлығын, ал ақ жіппен жай ғана су тартып кисе жесір әйел екендігін көрсетеді. Шылауышты кимешектің үстінен тартады. Әйелдер тері бұлғары мәсі-кебіс, қыста қозы елтірісінен ішік киеді. Елтірі ішік ақ, қара, күрең болады.
Әйел киiмдерiнiң қазақ елiнiң бәрiне мәлiм ортақ түрлерi: көйлек, кимешек, жаулық, сәукеле, желек, тақия, қамзол, кәзекей, кебiс-мәсi, көкiрекше сияқты заттар. Әшекей, ажар жағынан қыз бен келiншек киiмдерi, орта жастағы әйелдер мен қарт бәйбiшелердiң киiмдерi деп төрт топқа арналып тiгiледi.
ӘЙЕЛДЕРДІҢ БАС КИІМДЕРІ
Әйелдердің бас киімдері:
сәукеле бөрiк қарқара кимешек жаулық күндiк желек шәлi (жiбек, шiлтер, оюлы түрi бар) бүркенiш бергек қасаба тақия шылауыш жаулықКүштілік ... Бұл сөз зор мағынаға ие. Мүмкін, бұл сөзді естігенде, көпшілігінде дене күші туралы ойлар бар, бұлшық еттері мен бұлшықеттері бар адамдар бар сияқты. Бірақ билік тағы қандай? Қуатты рухани, ерікті, яғни адамның ішкі күші.
Мен үшін күшті адамның мысалы - менің атам. Жастық шағында ауыр жарақат алды және мүгедек болды. Үлкенірек жүре алмады. Дәрігерлер өз өмірін мүгедектер арбасына өткізетінін айтты. Бірақ бұл басқаша болды. Менің атам бас тартпады және аяқтарын баяу жаттыға бастады. Оның денсаулығын қалпына келтіру үшін оған он жыл керек болды. Қазір менің атам толығымен сау. Ол спортпен айналысады және спортпен айналысады. Сонымен қатар ол бізге - немерелерімізге көмектеседі. Ол өзінің өмірінен мысалдар келтіреді және жақсы әрі күшті адам болу деген нені білдіретінін ойлауға себеп береді.
Менің ойымша, күш күшті адамға сенімдірек етеді, оның көмегімен ол өте көп жетеді. Сонымен қатар, күшті адам басқалардың көз алдында құрметке ие болады, ал жиі - назар мен жанашырлық.