Салт етістік[1] — табыс септікті сөзді қажет етпей, түрлі қосымшалы сөздермен тіркесіп келетін етістік түрі. Салт және сабақты етістіктердің тұлғалық жағынан айырмасы жоқ, негізгі ерекшелік етістіктің ішкі мағыналық құрылымында. Етістіктің салт не сабақты болуы мағыналарының нысанға бағытталуына байланысты болғандықтан, Салт етістік сабақты етістікке, керісінше, сабақты етістік салт етістікке айнала алады. Салт етістікті сабақтыға айналдыруда -тыр, -тір, -дыр, -дір, -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз, -ыр, -ір, -т секілді өзгелік етіс жұрнақтары (ағаш өсті — ағашты өсір; орындықта тұр — орындықты тұрғыз, т.б.), ал сабақты етістікті салт етістікке айналдыратын -ыл, -іл, -л, -н тәрізді ырықсыз, өздік етіс жұрнақтары (сабақты оқы — сабақ оқылды; кітапты ал — кітап алынды, т.б.) үлкен рөл атқарады.[2] Зерттеушілер мұндай қосымшаларды сөзжасам қосымшалары дейді, ал салт және сабақтылық белгіні етістіктің полисемдік немесе омонимдік сипатын ажырататын шарт ретінде ұсынады. Яғни бірдей айтылатын етістіктер әр уақытта тек салт не тек сабақты мәнде болса, онда ол көп мағыналы етістік те, бірде салт, бірде сабақты болса, омоним ретінде танылады.[3] Салт және сабақтылық қасиет түбір етістікке ғана емес, туынды, күрделі етістіктерге де тән.
Хан тұқымының өкілдері өңірлер мен ірі ұлыстарды басқарды. Хан бас қолбасшы болды. Ал әскери бөлімдер ханның жақын туыстары мен хан ұрпақтарына жүктелді. Оларға тұрақты әскер ұстаудың қажеті жоқ еді. Ер балалар ер жеткеннен ат үстінде жүретіндіктен оларды соғысқа жұмылдыру қиын емес-ті. Тұрақты әскер соғыс кезінде ғана жасақталатын. Хан халықаралық қатынастарда да басты тұлға болды. Ханның атынан немесе соның тапсырмасымен ұлтандар, батырлар, билер алыс-жақын шет елдерге шыға беретін. Келіссөздер жүргізетін. Келген қонақтарды қабылдады. Мәселен, жоғары мәртебелі қонақтарды Ордаға жетуін күтпестен, алдынан шығып қарсы алған.
Салт етістік[1] — табыс септікті сөзді қажет етпей, түрлі қосымшалы сөздермен тіркесіп келетін етістік түрі. Салт және сабақты етістіктердің тұлғалық жағынан айырмасы жоқ, негізгі ерекшелік етістіктің ішкі мағыналық құрылымында. Етістіктің салт не сабақты болуы мағыналарының нысанға бағытталуына байланысты болғандықтан, Салт етістік сабақты етістікке, керісінше, сабақты етістік салт етістікке айнала алады. Салт етістікті сабақтыға айналдыруда -тыр, -тір, -дыр, -дір, -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз, -ыр, -ір, -т секілді өзгелік етіс жұрнақтары (ағаш өсті — ағашты өсір; орындықта тұр — орындықты тұрғыз, т.б.), ал сабақты етістікті салт етістікке айналдыратын -ыл, -іл, -л, -н тәрізді ырықсыз, өздік етіс жұрнақтары (сабақты оқы — сабақ оқылды; кітапты ал — кітап алынды, т.б.) үлкен рөл атқарады.[2] Зерттеушілер мұндай қосымшаларды сөзжасам қосымшалары дейді, ал салт және сабақтылық белгіні етістіктің полисемдік немесе омонимдік сипатын ажырататын шарт ретінде ұсынады. Яғни бірдей айтылатын етістіктер әр уақытта тек салт не тек сабақты мәнде болса, онда ол көп мағыналы етістік те, бірде салт, бірде сабақты болса, омоним ретінде танылады.[3] Салт және сабақтылық қасиет түбір етістікке ғана емес, туынды, күрделі етістіктерге де тән.
Объяснение:
Хан тұқымының өкілдері өңірлер мен ірі ұлыстарды басқарды. Хан бас қолбасшы болды. Ал әскери бөлімдер ханның жақын туыстары мен хан ұрпақтарына жүктелді. Оларға тұрақты әскер ұстаудың қажеті жоқ еді. Ер балалар ер жеткеннен ат үстінде жүретіндіктен оларды соғысқа жұмылдыру қиын емес-ті. Тұрақты әскер соғыс кезінде ғана жасақталатын. Хан халықаралық қатынастарда да басты тұлға болды. Ханның атынан немесе соның тапсырмасымен ұлтандар, батырлар, билер алыс-жақын шет елдерге шыға беретін. Келіссөздер жүргізетін. Келген қонақтарды қабылдады. Мәселен, жоғары мәртебелі қонақтарды Ордаға жетуін күтпестен, алдынан шығып қарсы алған.
Объяснение: