Айналдырған екі бөлмені астан-кестен етіп мазаны ала бастаған кезде: «Келіңдер, ертегі айтып берейін», — деп жалынып-жалбарынып жүріп, үй ішінен безіп кеткен тыныштықты әрең қайырып алушы едім. Құрғақ ақылды құлақтарына қыстырмай, ойнақ салатын қос тентек «ертегі» деген кезде еріксіз жуасып, айтқанға оңай көнеді. Осылай алдап-сулаймын деп жүріп, бұл екеуін ертегі тыңдауға дәндетіп алған — менің өзім. Енді, міне, қымс етсе болғаны: «Папа, бізге ертегі айтып берші. Біз бұрын естімеген қызық ертегі..» — деп ай-шайға қарамастан, тақымдап келіп отырғаны. Тіпті, кейде мезгілсіз уақытта құмарта қалатындары бар.
Менің оларға айтатыным, көбінесе: «Ер Төстік», «Құйыршық», «Түлкі мен тазы» сияқты киіз туырлықты көшпелі елдің баласының құлағына сіңісті халық ертегілері. Перзентханада өмірге келіп, балабақшада өсіп-өніп жатқан бүгінгі заманның сәбиі үшін қызық та, тосын дүниелер,
— Папа, тағы да. Балабақшада бізге мұндай ертегілер айтпайды, — дейді Ая.
— Біздің тәтей бұл ертегілерді білмейтін шығар, — дейді кішісі Райхан табан астында өзінше жорамал жасап.
— Тәтелерің сендерге қандай ертегі айтады сонда?
— «Айболит», «Қызыл телпек»... сонан кейін әлгі не бар ғой? Кір-қожалақ бала туралы бар ғой.
Баяндауыш деп сөйлемде бастауыштың қимылын, ісін, жай-күйін, кім, не екенін білдіріп тұратын тұрлаулы сөйлем мүшесін атаймыз.
Баяндауыштар көбінесе сөйлемнің соңында тұрады да, не істейді? не болды? не етеді? қайтеді? қандай? қанша? кім? не? деген сұрауларға жауап береді.
Анықтауыш:қандай? қай? қайдағы? (недегі?) қашанғы? ненің? қанша? неше? қайткен? не еткен? деген сұраулардың біріне жауап береді.
Толықтауыш:Толықтауыш кімді? нені? кімге? неге? кімнен? неден? кімде? неде? кіммен? немен? кім (не) туралы? кім (не) жөнінде? не тақырыпты? деген сұрауларға жауап береді.
Пысықтауыш:Пысықтауыштардың сұраулары: қашан? қайда? (қалай қарай?) қайдан? қалай? қайтіп? не себептен? неліктен? кім үшін? не үшін? не істеуге? не қылуға? не мақсатпен? не арқылы? кім арқылы? ненің арқасында? кімнің арқасында? не сайын? кім сайын? қанша? қанша уақыт? неше рет?
Члены предложения: начальный, докладчик, Определитель, дополнитель, Доработатель.
Вопросы Начальные: Кто? что? кто? что?
Под изложением в предложении мы называем твердого члена предложения, который выражает движение, дело, состояние истины, кто, что такое.
Как часто сказуемые живут в конце предложения и что делают? что случилось? что делает? қайтеді? какие? сколько? кто? что? запросы, выдает заменить.
Определение: что? какой? в каком? (в чем?) до каких пор? что? сколько? сколько? какой? либо, оказавшие? что дает ответ на один из запросов.
Volume:Volume кого? что? кому? Почему? от кого? из чего? кто? в чем? с кем? чем? кто (о чем)? кто (о чем)? что такое тема? запросы, выдает заменить.
Доработка:запросы отрабатывающих: когда? где? (как?) откуда? как? верните? почему? почему? для кого? для чего? что делать? что сделать? с какой целью? через что? через кого? благодаря чему? благодаря кому? что каждый раз? кто каждый? сколько? сколько времени? сколько раз?
Объяснение:
Айналдырған екі бөлмені астан-кестен етіп мазаны ала бастаған кезде: «Келіңдер, ертегі айтып берейін», — деп жалынып-жалбарынып жүріп, үй ішінен безіп кеткен тыныштықты әрең қайырып алушы едім. Құрғақ ақылды құлақтарына қыстырмай, ойнақ салатын қос тентек «ертегі» деген кезде еріксіз жуасып, айтқанға оңай көнеді. Осылай алдап-сулаймын деп жүріп, бұл екеуін ертегі тыңдауға дәндетіп алған — менің өзім. Енді, міне, қымс етсе болғаны: «Папа, бізге ертегі айтып берші. Біз бұрын естімеген қызық ертегі..» — деп ай-шайға қарамастан, тақымдап келіп отырғаны. Тіпті, кейде мезгілсіз уақытта құмарта қалатындары бар.
Менің оларға айтатыным, көбінесе: «Ер Төстік», «Құйыршық», «Түлкі мен тазы» сияқты киіз туырлықты көшпелі елдің баласының құлағына сіңісті халық ертегілері. Перзентханада өмірге келіп, балабақшада өсіп-өніп жатқан бүгінгі заманның сәбиі үшін қызық та, тосын дүниелер,
— Папа, тағы да. Балабақшада бізге мұндай ертегілер айтпайды, — дейді Ая.
— Біздің тәтей бұл ертегілерді білмейтін шығар, — дейді кішісі Райхан табан астында өзінше жорамал жасап.
— Тәтелерің сендерге қандай ертегі айтады сонда?
— «Айболит», «Қызыл телпек»... сонан кейін әлгі не бар ғой? Кір-қожалақ бала туралы бар ғой.
— «Кірқоймас» деген ертегі ме?
— Иә. Папа, сен мұның бәрін қайдан білесің?
Объяснение:Сөйлем мүшелері:Бастауыш, Баяндауыш, Анықтауыш, Толықтауыш, Пысықтауыш осыларға талдайсың.
Сұрақтары Бастауыш: Кім? не? кімдер? нелер?
Баяндауыш деп сөйлемде бастауыштың қимылын, ісін, жай-күйін, кім, не екенін білдіріп тұратын тұрлаулы сөйлем мүшесін атаймыз.
Баяндауыштар көбінесе сөйлемнің соңында тұрады да, не істейді? не болды? не етеді? қайтеді? қандай? қанша? кім? не? деген сұрауларға жауап береді.
Анықтауыш:қандай? қай? қайдағы? (недегі?) қашанғы? ненің? қанша? неше? қайткен? не еткен? деген сұраулардың біріне жауап береді.
Толықтауыш:Толықтауыш кімді? нені? кімге? неге? кімнен? неден? кімде? неде? кіммен? немен? кім (не) туралы? кім (не) жөнінде? не тақырыпты? деген сұрауларға жауап береді.
Пысықтауыш:Пысықтауыштардың сұраулары: қашан? қайда? (қалай қарай?) қайдан? қалай? қайтіп? не себептен? неліктен? кім үшін? не үшін? не істеуге? не қылуға? не мақсатпен? не арқылы? кім арқылы? ненің арқасында? кімнің арқасында? не сайын? кім сайын? қанша? қанша уақыт? неше рет?
Члены предложения: начальный, докладчик, Определитель, дополнитель, Доработатель.
Вопросы Начальные: Кто? что? кто? что?
Под изложением в предложении мы называем твердого члена предложения, который выражает движение, дело, состояние истины, кто, что такое.
Как часто сказуемые живут в конце предложения и что делают? что случилось? что делает? қайтеді? какие? сколько? кто? что? запросы, выдает заменить.
Определение: что? какой? в каком? (в чем?) до каких пор? что? сколько? сколько? какой? либо, оказавшие? что дает ответ на один из запросов.
Volume:Volume кого? что? кому? Почему? от кого? из чего? кто? в чем? с кем? чем? кто (о чем)? кто (о чем)? что такое тема? запросы, выдает заменить.
Доработка:запросы отрабатывающих: когда? где? (как?) откуда? как? верните? почему? почему? для кого? для чего? что делать? что сделать? с какой целью? через что? через кого? благодаря чему? благодаря кому? что каждый раз? кто каждый? сколько? сколько времени? сколько раз?