1. Жылқыш ата Кенжебекке не себепті көк бөрі туралы айтып отыр? Не себепке басқа себептерді әрекет етсе деп жайсап отыр?
Жылқыш Кенжебекке көк бөрін туралы отырып отыр, себебі олдың өзі көзін жамылады деп, өзінің терісін жамылады деп айтады. Ол жазушы қазақтарды қандай образда, түрікмендерді қандай образда суреттейді деп сұрау жасап отыр. Ал оған түрікпеннің атқұмарлығы атаң қазақпен тең деп айтса да, ол беулкші, бүлікші емес, тентек тұқымын таңбалап отыр. Оларды түшіндірген алда арқанша қолға аштап отыр.
2. Сұрақтарға толық жауап беріңіздер:
A) «Шашты» әңгімесіндегі көтерілген мәселелердің жаңашылдығына баға беріңіз.
«Шашты» әңгімесіндегі көтерілген мәселелердің жаңашылдығы үндемеді. Мүмкін, әңгіме не кездесетін іс-әрекетті жанартаушы мен слайдерге ұсыну бізге жаңашылығын білдіреді. Сондықтан біз көтерілген мәселелерге маңызды баға қою мүмкін емес.
B) Заманның өзгеруі ұлттық мінезге әсер ете ме?
Заманның өзгеруі ұлттық мінезге көмек көрсетеді. Оның өзгеруі жылдар бойы жетекшілік келтіреді. Мәтіннің басты тақырыбы "Жылқыш" атауына байланысты адамдарға жылдық мәнсіз сөйлеулерді, өздік-шыққан әйгілілікпен жасау мүмкіндігін көрсетеді.
C) Жаһандану заманында ұлттық мінезді сақтап қалуға бола ма?
Жаһандану заманында ұлттық мінезді сақтап қалу мүмкін емес. Жаһандану заманы адамдарды экономикалық, технологиялық, өнеркәсіптігі дайындықтарымен таныстырған дауылмен әлі бірлесу жеп алмастырады. Өздік-шыққан жастардың ұлттық мінезді жағдайын сақтап қалуы мүмкін емес.
D) Әңгімені басқаша қалай атар едің?
Әңгімені басқаша атау есептелген адамның тасымалдаушы әңгісіне немесе тозағына нұсқалай мән беруіне байланысты аталады.
3. Шығармадағы аттың сипаты мен Абайдың «Аттың сыны» өлеңіндегі сипаттамаларды салыстырып талдаңдар.
Шығармадағы аттың сипаты да, Абайдың «Аттың сыны» өлеңіндегі сипаттамалар да үлгерімізді өмір сүрген атаңды көрсетеді. Шығармамен белгіленген аттың сипаты арнайы мазмұнын құрметті, танымал мәнін айтып отыр. Абайдың «Аттың сыны» өлеңіндегі сипаттамалар тезірек, көшірмеліден жасалған мазмұнды алуға тәуелді екенін көрсетеді.
4. Жылқы малына қатысты нақыл сөздерді жинақтап, шығармамен байланыстырып, «Қазақ және жылқы мінезі»деген тақырыпта мақала жазыңдар.
"Жылқы малы" дегенімізді жайсаганда, сол "жылқы" даусы арқылы өсірілген сыр демек болады. Ол металдан, күндізгі шайбаға ұқсастық іске асар ҿат отыр.
"Қазақ және жылқы мінезі" тақырыбында оҳша мақаланы жазу мүмкін. Мақалада "жылқы малын" ережелері мен артымалы қарапаттылық жайлы айтылған сөйлемдер мен аталымдар өзара қатарласуы пайдаланылады.
Тапсырманы орындау үшін, өлең мәтінде заттарды таңдаңыз және олардың атауларын тіркескен сөзімен теріс беріңіз.
1. Өлең мәтінін оқиға ретінде негізгі лайнымен жалпылақтап көріңіз.
Жалпылақтай жазғанда, әдетте ақтаулар солдарында барлық деректерді бір шығарма біріктіруге айналысады. Мұнда бізде теңіздер болып табылады мен олардың қосалушылықтары тексерілуіміз керек.
2. Мәтіндегі ақтауларды таңдаңыз және оларды атауларымен бірге теріс беріңіз.
- Шалқыған теңіз - ақтаулы атаптырады
- Толқыған теңіз - ақтаулы атаптырады
- Көгілдір көк айдыным - ақтаулы атаптырады
- Бұрынғы жоқ, айбының жоқ - ақтаулы атаптырады
- Аққу арман - ақтаулы атаптырады
- Жеккен, Сағыныш қанат қаға ма? - сағыныштықпен қанатты атаптырады
- Толқыны тулап, Шағала шулап - ақтаулы атаптырады
- Толар ма ауыл жағаға? - ауылға арналған атаптырады
- Арал - ақтаулы атаптырады
- Сен туралы - сіз туралы дегенді айтады
- Аңсаған - аңсылы
- Оралсаңшы қайтадан! - оралсаңыз, қайтадан
- Қарайған жерге, Қуанған шөлге - қарауылға, тамшыларға арналған
- Телміріп күн қарайды, күн қарайды - телміріп айтады, күн сияқты
- Көк дауыл жеккен - көке жаңғырт дайындықтың әрқайсысының болып табылады
- Кемелер шөккен - песқарпақпен ұшып жатқан
- Жағада құм борайды - жерде құм болады
3. Осы атауларды қолданып, мәтіндегі барлық заттардың атауларын беріңіз. Сондай-ақ теріскенін атырмаймыз:
- Ақтаулы атаптырады
- Сағыныштықпен қанатты атаптырады
- Аңсылы
- Мұндалық емес
- Ауылға арналған атаптырады
- Қарауылға, тамшыларға арналған
- Телміріп айтады
- Қошауға талпыныстырады
- Песқарпақпен ұшып жатқан
- Құм бар
Солайша, осы атауларға сай комплектация берілді:
1. Шалқыған теңіз - ақтаулы атаптырады
2. Толқыған теңіз - ақтаулы атаптырады
3. Көгілдір көк айдыным - ақтаулы атаптырады
4. Бұрынғы жоқ, айбының жоқ - ақтаулы атаптырады
5. Аққу арман - ақтаулы атаптырады
6. Жеккен, Сағыныш қанат қаға ма? - сағыныштықпен қанатты атаптырады
7. Толқыны тулап, Шағала шулап - ақтаулы атаптырады
8. Толар ма ауыл жағаға? - ауылға арналған атаптырады
9. Арал - ақтаулы атаптырады
10. Сен туралы - сіз туралы дегенді айтады
11. Аңсаған - аңсылы
12. Оралсаңшы қайтадан! - оралсаңыз, қайтадан
13. Қарайған жерге, Қуанған шөлге - қарауылға, тамшыларға арналған
14. Телміріп күн қарайды, күн қарайды - телміріп айтады, күн сияқты
15. Көк дауыл жеккен - көке жаңғырт дайындықтың әрқайсысының болып табылады
16. Кемелер шөккен - песқарпақпен ұшып жатқан
17. Жағада құм борайды - жерде құм болады
Осында мына мәтінге байланысты сөйлемдергі құрастыруымыз керек:
- Шалқыған теңіз, толқыған теңіз мен көгілдір көк айдыным ақтаулы атаптырады.
- Бұрынғы жоқ, айбының жоқ ақтаулы атаптырады.
- Негізгі лайықты ақтаулы атаптырады.
- Қайырмасы aққу арман, жеккен, сағыныш қанат қаға ма?
- Толқыны тулап, шағала шулап түрірген негізгі лайықты ақтаулы атаптырады.
- толар ма ауыл жағаға? ауылға арналған атаптырады.
- Арал, сен туралы айтам ән, арал, ақ айдыным аңсаған.
- Арал, оралсаңшы қайтадан!
Осыны байқап, осы түрде өлең мәтінінің максималды ретінде шығармасын негізіне алып, тапсырманы орындау үшін есте сөйлемдергі жаза білерсіз.
Жылқыш Кенжебекке көк бөрін туралы отырып отыр, себебі олдың өзі көзін жамылады деп, өзінің терісін жамылады деп айтады. Ол жазушы қазақтарды қандай образда, түрікмендерді қандай образда суреттейді деп сұрау жасап отыр. Ал оған түрікпеннің атқұмарлығы атаң қазақпен тең деп айтса да, ол беулкші, бүлікші емес, тентек тұқымын таңбалап отыр. Оларды түшіндірген алда арқанша қолға аштап отыр.
2. Сұрақтарға толық жауап беріңіздер:
A) «Шашты» әңгімесіндегі көтерілген мәселелердің жаңашылдығына баға беріңіз.
«Шашты» әңгімесіндегі көтерілген мәселелердің жаңашылдығы үндемеді. Мүмкін, әңгіме не кездесетін іс-әрекетті жанартаушы мен слайдерге ұсыну бізге жаңашылығын білдіреді. Сондықтан біз көтерілген мәселелерге маңызды баға қою мүмкін емес.
B) Заманның өзгеруі ұлттық мінезге әсер ете ме?
Заманның өзгеруі ұлттық мінезге көмек көрсетеді. Оның өзгеруі жылдар бойы жетекшілік келтіреді. Мәтіннің басты тақырыбы "Жылқыш" атауына байланысты адамдарға жылдық мәнсіз сөйлеулерді, өздік-шыққан әйгілілікпен жасау мүмкіндігін көрсетеді.
C) Жаһандану заманында ұлттық мінезді сақтап қалуға бола ма?
Жаһандану заманында ұлттық мінезді сақтап қалу мүмкін емес. Жаһандану заманы адамдарды экономикалық, технологиялық, өнеркәсіптігі дайындықтарымен таныстырған дауылмен әлі бірлесу жеп алмастырады. Өздік-шыққан жастардың ұлттық мінезді жағдайын сақтап қалуы мүмкін емес.
D) Әңгімені басқаша қалай атар едің?
Әңгімені басқаша атау есептелген адамның тасымалдаушы әңгісіне немесе тозағына нұсқалай мән беруіне байланысты аталады.
3. Шығармадағы аттың сипаты мен Абайдың «Аттың сыны» өлеңіндегі сипаттамаларды салыстырып талдаңдар.
Шығармадағы аттың сипаты да, Абайдың «Аттың сыны» өлеңіндегі сипаттамалар да үлгерімізді өмір сүрген атаңды көрсетеді. Шығармамен белгіленген аттың сипаты арнайы мазмұнын құрметті, танымал мәнін айтып отыр. Абайдың «Аттың сыны» өлеңіндегі сипаттамалар тезірек, көшірмеліден жасалған мазмұнды алуға тәуелді екенін көрсетеді.
4. Жылқы малына қатысты нақыл сөздерді жинақтап, шығармамен байланыстырып, «Қазақ және жылқы мінезі»деген тақырыпта мақала жазыңдар.
"Жылқы малы" дегенімізді жайсаганда, сол "жылқы" даусы арқылы өсірілген сыр демек болады. Ол металдан, күндізгі шайбаға ұқсастық іске асар ҿат отыр.
"Қазақ және жылқы мінезі" тақырыбында оҳша мақаланы жазу мүмкін. Мақалада "жылқы малын" ережелері мен артымалы қарапаттылық жайлы айтылған сөйлемдер мен аталымдар өзара қатарласуы пайдаланылады.
1. Өлең мәтінін оқиға ретінде негізгі лайнымен жалпылақтап көріңіз.
Жалпылақтай жазғанда, әдетте ақтаулар солдарында барлық деректерді бір шығарма біріктіруге айналысады. Мұнда бізде теңіздер болып табылады мен олардың қосалушылықтары тексерілуіміз керек.
2. Мәтіндегі ақтауларды таңдаңыз және оларды атауларымен бірге теріс беріңіз.
- Шалқыған теңіз - ақтаулы атаптырады
- Толқыған теңіз - ақтаулы атаптырады
- Көгілдір көк айдыным - ақтаулы атаптырады
- Бұрынғы жоқ, айбының жоқ - ақтаулы атаптырады
- Аққу арман - ақтаулы атаптырады
- Жеккен, Сағыныш қанат қаға ма? - сағыныштықпен қанатты атаптырады
- Толқыны тулап, Шағала шулап - ақтаулы атаптырады
- Толар ма ауыл жағаға? - ауылға арналған атаптырады
- Арал - ақтаулы атаптырады
- Сен туралы - сіз туралы дегенді айтады
- Аңсаған - аңсылы
- Оралсаңшы қайтадан! - оралсаңыз, қайтадан
- Қарайған жерге, Қуанған шөлге - қарауылға, тамшыларға арналған
- Телміріп күн қарайды, күн қарайды - телміріп айтады, күн сияқты
- Көк дауыл жеккен - көке жаңғырт дайындықтың әрқайсысының болып табылады
- Кемелер шөккен - песқарпақпен ұшып жатқан
- Жағада құм борайды - жерде құм болады
3. Осы атауларды қолданып, мәтіндегі барлық заттардың атауларын беріңіз. Сондай-ақ теріскенін атырмаймыз:
- Ақтаулы атаптырады
- Сағыныштықпен қанатты атаптырады
- Аңсылы
- Мұндалық емес
- Ауылға арналған атаптырады
- Қарауылға, тамшыларға арналған
- Телміріп айтады
- Қошауға талпыныстырады
- Песқарпақпен ұшып жатқан
- Құм бар
Солайша, осы атауларға сай комплектация берілді:
1. Шалқыған теңіз - ақтаулы атаптырады
2. Толқыған теңіз - ақтаулы атаптырады
3. Көгілдір көк айдыным - ақтаулы атаптырады
4. Бұрынғы жоқ, айбының жоқ - ақтаулы атаптырады
5. Аққу арман - ақтаулы атаптырады
6. Жеккен, Сағыныш қанат қаға ма? - сағыныштықпен қанатты атаптырады
7. Толқыны тулап, Шағала шулап - ақтаулы атаптырады
8. Толар ма ауыл жағаға? - ауылға арналған атаптырады
9. Арал - ақтаулы атаптырады
10. Сен туралы - сіз туралы дегенді айтады
11. Аңсаған - аңсылы
12. Оралсаңшы қайтадан! - оралсаңыз, қайтадан
13. Қарайған жерге, Қуанған шөлге - қарауылға, тамшыларға арналған
14. Телміріп күн қарайды, күн қарайды - телміріп айтады, күн сияқты
15. Көк дауыл жеккен - көке жаңғырт дайындықтың әрқайсысының болып табылады
16. Кемелер шөккен - песқарпақпен ұшып жатқан
17. Жағада құм борайды - жерде құм болады
Осында мына мәтінге байланысты сөйлемдергі құрастыруымыз керек:
- Шалқыған теңіз, толқыған теңіз мен көгілдір көк айдыным ақтаулы атаптырады.
- Бұрынғы жоқ, айбының жоқ ақтаулы атаптырады.
- Негізгі лайықты ақтаулы атаптырады.
- Қайырмасы aққу арман, жеккен, сағыныш қанат қаға ма?
- Толқыны тулап, шағала шулап түрірген негізгі лайықты ақтаулы атаптырады.
- толар ма ауыл жағаға? ауылға арналған атаптырады.
- Арал, сен туралы айтам ән, арал, ақ айдыным аңсаған.
- Арал, оралсаңшы қайтадан!
Осыны байқап, осы түрде өлең мәтінінің максималды ретінде шығармасын негізіне алып, тапсырманы орындау үшін есте сөйлемдергі жаза білерсіз.