6-сыныпта қазақ тілі пәнінен «Астана – мәдениет пен өнер ордасы. Лексика» бөлімі бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары (ІІ тоқсан) Оқу мақсаты 6.2.6.1 оқылым стратегияларын қолдану: комментарий жасау, іріктеп оқу, рөлге
бөліп оқу
6.3.4.1 эссе тақырыбынан ауытқымай, абзац түрлерін жүйелі құрастырып, көтерілген
мәселе бойынша келісу-келіспеу себептерін айқын көрсетіп жазу ("келісу, келіспеу"
эссесі
Бағалау - Мәтіннен маңызды деректерді іріктейді
критерийлері: - Тақырыптан ауытқымай эссе жазады
-абзац түрлерін жүйелі құрастырады
-келісу, келіспкеу себептерін айқын көрсетеді
-кәсіби, термин сөздерді қолданады
-- мәтіннен мысалдар келтіріп, ойын сауатты жазады
Орындау уақыты 15-20 минут
Тапсырма
1.Мәтінді мұқият оқып, тақырып қойыңыз. Мәтіннен Астана қаласының абыройын асқақтатуға үлес қосқан елеулі оқиғаларды іріктеңіз.
Қысқа уақыттың ішінде алаш жұртының ару Астанасы төрткүл дүние тамсанатын, әлемнің атақты астаналарымен салтанат жарыстырып, бой таластыра алатын бас қаласы ретінде қалыптасты. Тәуелсіз Қазақстанның Елордасы жұмыр жерді толғандырған тақырыптар талқыланатын, салиқалы саясат, тұғырлы экономика, дінаралық келісім кеңестері өтетін жаһандық орталық дәрежесіне жетті. Соның айқын дәлеліне келсек, 2010 жылғы Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымына төрағалық етіп, Астана Саммитін өткізгелі бері Елорданың мерейлі мәжілістер өткізе алатын деңгейі қуаттала түскендей болды. Айбарымызды асқақтатқан Азиаданы қоспағанда халықаралық саяси һәм экономикалық маңызды мәселелер талқыға салынған жиындар, жоғары деңгейдегі халықаралық шешімдер қабылданған мәжілістер соның айғағы. Бір сөзбен айтқанда, Астана қазақ даласының ғана емес, күллі Орталық Азияның, Еуразияның да беделін алға сүйреп келеді. Ал ЭКСПО-2017 Халықаралық көрмесі секілді жаһандық деңгейдегі шаралардың да Астанада өткізілуі Елорданың даңқын арттыра түскені сөзсіз. Расында, ЭКСПО халықаралық көрмесі байтақ қаламыздың көркін ғана емес, даңқын асыра түсті. Мұндай ауқымды шараның өзі еліміздің ертеңін күрт өзгерткелі тұр десек артық айтқандық емес.
2. «Нұр-Сұлтан - әлемнің атақты астаналарымен бой таластыра алатын бас қала» деген тақырыпта келісу не келіспеу эссесін жазыңыз. Эсседе мәтіннен іріктелген мысалдарды қолданыңыз. Жазба жұмысыңызда неологизм, термин, диалект сөз, кәсіби сөздердің қажеттісін қолданыңыз.
Бағалау критерийі Тапсырма
№ Дескриптор
Білім алушы
Мәтіннен қажетті
ақпараттарды іріктеп оқиды 1 тақырыбын анықтайды; 1
қажетті жолдарды іріктейді; 1
дәлелді пікірлерді ажыратады; 1
Тақырыбына сай,
құрылымы жүйелі келісу-
келіспеу эссесін жазады
2 өзіндік көзқарасын білдіріп, келісу-келіспеу себептерін айқын жазады; 1
эссенің тақырыбынан ауытқымайды 1
абзацтар жүйесін сақтайды; 1
неологизм, термин, диалект сөз,кәсіби сөздердің қажеттісін қолданады; 1
мәтіннен мысалдар келтіреді. 1
сауатты жазады 1
Барлығы 9
Менин елiм Казакстан.Ол Азияда орналаскан.Менiн елiм бай ел.Елiмiзде алтын,мунай ,газ коп.Казакстан Ресей,Озбекстан,Кыргызстан,Кытай мемлекетерiмен шектеседi.Казакстан алем бойынша жер колемiнен 9-шы орында тур.Мен оз елiмдi жаксы коремiн!
ВОТ 2
Абай Құнанбаев (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы,
Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазына
Ақынның дүниеге келгеніне бір жарым ғасыр болса да,оның мәнгі өлмес шығармалары,халыққа мұра болып қалған,
Абай өз бетімен үйреніп,орысша кітаптарды көп оқыды,1880 жылдардың ортасынан бастап,Абай ақындық жолға түсті,Осы жылдан бастап,ол өлеңді үзбей жазуға тырысқан,Оның 1885 жылы жазған өлеңінде""Жасымда ғылым бар деп ескермедім'',Абай ғылым-білімді кезінде зерттей алмағынына өкініш білдіреді, Ал 1886 жылы жазған ''Ғылым таппай мақтанба,''Интернатта оқып жүр,талай қазақ баласы''деген өлеңдерде,ақын кейінгі ұрпаққа айтар өсиет түрінде жазылған,
Абайдың қай өлеңің алсаң,да ақынның келесі ұрпаұұа қалдырған өсиеті,''халқым'''.жұртым деп халықтың әлеуметтік жағдайын ойлап,ақын аңсаған,достыққа,махаббатқа үгіттейді,
Қазіргі заманда Абай өлеңдері бүкіл дүние жүзі ,отандық тарихымыз бен әдебиетімізде орын алды,Қазақстанда ұлы Абайдың есімі көптеген елді мекендер мен көшелерге,Алматы Ұлттық университетіне,Алматы қаласындағы мемлекеттік академиялық опера және балет театырына берілген,
Ұлы ақынның 150 жылдық мерейтойы 1995 жылы дүниежүзілік ЮНЕСКО көлемінде аталып өтті,
ВЫБИРАЙ
Первые сведения о карлуках относятся к V веку. Первоначально они занимали территории между Алтаем и восточным побережьем озера Балхаш. Занимались кочевым скотоводством, охотой, постепенно переходили к оседлому земледелию[1]. Возвышение племени началось после распада Тюркского каганата[2].
Правителей карлуков называли «ябгу» или «джабгу»[3]. Изначально ставка джабгу находилась в городе Суяб (на реке Чу), но в 940 году была перенесена в город Койлык в долине реки Или. В настоящее время вблизи города находится современное село Койлык, расположенное на севере нынешней Алматинской области Казахстана[1].
В 742 году уйгуры, карлуки и басмылы, объединившись, уничтожили Восточно-тюркский каганат. Вождь басмылов был провозглашён верховным правителем и принял титул каган. Но в 744 году объединённые силы уйгуров и карлуков разбили басмылов и убили кагана[4].
В 752 году басмылы вместе с енисейскими киргизами и тюргешами стали союзниками карлукского ябгу (также из рода Ашина) в борьбе с Уйгурским каганатом за восстановление Восточно-Тюркского каганата. Война не имела успеха для союзников. Ябгу карлуков оставил надежды на каганат и прекратил «войну за тюркское наследство»[5][6].
В знаменитой битве за Мавераннахр между войсками полководца Зияд ибн Салиха (Халифат) и китайцами (династия Тан) на реке Талас (751 год) карлуки, перейдя на сторону арабов, решили исход сражения[7].
Эти земли позже вошли в состав Карлукского каганата (766—840)[3], который затем заменило Караханидское государство (840—1210). C 960 года среди карлуков начал распространяться ислам[1].
Подчинение карлуков державе Караханидов (предположительно, выходцев из их же среды) сопровождалось ростом среди них имущественного и общественного расслоения, исламизацией и дальнейшим оседанием, прежде всего в Кашгарии и Фергане, где, в результате их взаимодействия с местным населением, распространились их диалекты, которые легли в основу старейшего из тюрко-мусульманских письменных языков — «бограханского» или «хаканийского» и современных узбекского и уйгурского (новоуйгурского) языков (карлукская подгруппа тюркской группы)[8].
В 1211 году Чингис-хану добровольно подчинились правитель Алмалыка Бузар, карлуский хан Арслан-хан, служивший до этого кара-китаям и найманам, а также ферганские карлуки Кадар-мелика[9].
Карлукское наречие (чагатайский язык в монгольские времена, 1220—1390) легло в основу современных узбекского (в Мавераннахре) и уйгурского (в Восточном Туркестане) языков[10].
Во второй половине XIX — начале XX века часть карлуков, вошедших в состав узбекского народа, жили на территории современной Кашкадарьинской, Бухарской и Сурхандарьинской областей Узбекистана[11].
Ныне небольшие этнические группы карлуков встречаются в Таджикистане[12].
ПроисхождениеПравить
Согласно «Родословной туркмен», древние карлуки от части войска Огуз-хана, которое застряло в снегопаде, за что и получило прозвище карлык (гарлык) - люди в снегу. Карлуки входили в число илей, которые не были прямыми потомками Огуз-хана[13]. В «Джами ат-таварих» упоминаются в числе племён, входивших в составе туркмен[14].
Первоначально карлукский племенной союз состоял из трёх крупных племён, среди которых самым многочисленным было племя чигил[15]. Предками современных узбеков и уйгуров являются в частности и карлуки[16].
В китайских источниках перечисляются некоторые другие племена карлуков: моуло (булак), чисы (чигиль) и таши (ташлык)[17]. Арабский географ ал-Марвази (XII век) отмечает, что в состав карлукской конфедерации входили такие племена, как тусхи, чигили, азкиши, тюргеши, халаджи, чаруки, барсханы. Часть карлуков в VII веке образовала владение в Тохаристане.
Выдающийся тюркский филолог и лексикограф, автор первого энциклопедического словаря тюркского языка «Диван лугат ат-турк» Махмуд аль-Кашгари, живший в XI веке в Караханидском государстве, причислял древних карлуков к туркменам[18].
Л. Н. Гумилёв связывал происхождение карлуков с тюркютами. По его мнению, карлуки были потомками ветви тюркютов[19][20]. Собственно тюркюты, как полагает Гумилёв, сложились в результате слияния монголоязычных пришельцев с местным тюркоязычным населением Алтая[21].
Малявкин отмечает, что такие группы, "о которых совершенно точно известно, что они не тюрки-тугю, например, карлуки и эфталиты".[22]
И. П. Магидович упоминает поздних карлуков начала ХХ века в числе племён смешанного тюркского и монгольского происхождения[23]. Версию монгольского происхождения тюркютов в своих трудах поддерживали Н. Я. Бичурин[24][25] и А. С. Шабалов[26].