Ә 6-
та
4-тапсырма. Өлеңдегі етістіктерді тауып жазып, оларды сөз құрамына қарай
талдаңдар
Еркін ұста дененді,
Аяқты алға созайық,
Тарсылдатпай еденді.
Тік көтеріп, қозғайық.
Орнымыздан тұрып ап,
Тым сылбыр да болмайық,
Жүгірейік бір уақ.
Алға қарай озбайық.
Бір, екі, үш, бір, екі, үш. Бір, екі, үш, бір, екі,үш
Тасбақалар (лат. Testudines) – бауырымен жорғалаушылар отрядының бірі. Триас кезеңінен белгілі, котилозаврлардан шыққан деген пікір бар. Қазір тіршілік ететін Тасбақалардың 250-ге жуық түрін 12 тұқымдасқа, 2 кейде 5 отряд тармағына біріктіреді. Тасбақалар барлық құрлықтарда (тек Антарктидада кездеспейді), негізінен тропиктік және субтропиктік аймақтарда таралған, әр тұқымдастың өзінің таралу орталықтары мен көбірек кездесетін жерлері бар. Тасбақалар ыстық шөлді жерлерді, тропиктік ормандарды, тау беткейлерін, өзен, көл, батпақ, елді мекендер маңын, теңіз жағалауларын, мұхиттарды мекендейді. Суық және құрғақшылық кезде қысқы, кейде жаздық ұйқыға кетеді.
Тасбақалардың ерекшелігі денесі сүйекті-мүйізді не сүйекті-терілі сауытпен қапталған. Арқа сауытын карапакс, ал бауыр сауытын пластрон деп атайды. Сауытының ұзындығы 12 см-ден 2 м-ге дейін жетеді. Карапакс теріден дамыған сүйек тақташықтарынан тұрады; оның ішкі бетіне омыртқа қанаттары және қабырғалар бекиді. Пластронның тақташықтары бұғана мен құрсақ қабырғаларынан құралған. Екі сауыттың біріккен жері тарамыс сіңірмен қозғалмалы түрде не сүйектері кірігіп жалғасады. Екі сауыт арасынан Тасбақалардың басы, мойны, аяқтары шығып тұрады, қауіп төнгенде бұларды сауыт ішіне жиып алады. Көру, иіс сезу органдары жақсы дамыған, нашар естиді. Жақтарында тістері болмайды, иегінде тұмсық тәрізді мүйізді қабыршақтары бар. Құрлық Тасбақалары негізінен өсімдік қоректі; тұщы су Тасбақалары балықтармен, қосмекенділермен, омыртқасыз жануарлармен қоректенеді. Тіпті бірнеше айдай қоректенбеуі де мүмкін. Құрлықта шағылысады (бір немесе бірнеше жүз жұмыртқа салады). Жыныстық жағынан 2 – 3 жасында жетіледі. Кейбір түрлері жылына 3 рет, кейде одан да көп жұмыртқа салады. Шар немесе эллипс тәрізді жұмыртқаларының сырты әктасты қабыршақпен (құрлық тасбақаларында), не терілі жабынмен (тұщы су тасбақаларында) жабылған. Инкубация кезеңі көпшілік түрінде 2 – 3 ай (піл тасбақаларында 6 – 7 ай). Табиғи жағдайда 150 жылдай тіршілік етеді.
Тасбақалардың Қазақстанда 2 тұқымдасы: тұщы су тасбақалары және құрлық тасбақалары, олардың бір-бірден түрлері (батпақ тасбақасы) бар. Екінші тұқымдастың жалғыз түрі – дала тасбақасы республиканың оңтүстігінде таралған. 38 түрі мен түр тармағы қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген.
2. оның ата-анасы сары баланың.
3.Сары бала куанды.
4.ол Торе баласы Шоқан.
5. мысык жатырқап қарсы алды.
6 ол ей мысык аманба? Мына ойыншықты кім істеді деп сұрады.
7. мысық ойыншыктарын өзіне қарай тартып өзімдікі озім істедім деді.
8. ол мысықты үйіне шақырды.
9.түйе ғып жасаған бір ойыншыгын берді.
10. ол быздын үйде кант көп, бауырсақ берем деп мактанды.
11.екеуі ауылға құна мініп келді.
12.ол мысықты өз үйіне алып келді.
13.ол мамасына коркытпа тиіспе ол мысық менің жолдасым деді.
14. мысык озын коркып зəресі үшкан сияқты ұстады.
15.корыкпа деп айта берді, сосын жур сены шығарып салам, сен маған түйе жасап қой деді.