6-тапсырма. Рөлдік ойын (журналист пен түркітанушы ғалым). Көне түркі ескерткіші туралы түркітанушы ғалым рөліндегі оқушыдан сұхбат ал. Сұрақтарды
оқылым мәтіні бойынша дайында.
Үлгі:
Кім?
He?
Құлпытастарға қашалып жазылған жазулар не жөнінде?
Қашан?
Қайда?
Біздің ғаламшарымыз пайда болған соң ,оның бетін қалың мұздықтар басқан .Кейіннен мыңдаған жылдар өткеннен кейін тау түзіліп, алғашқы өсімдіктер өсіп, мамонт пен бизондар тіршілік еткен.Осыдан бастап миллиондаған жыл артқа тастап, тіршілік дами түсті ,жан-жануар мен өсімдіктер іріктелді.Жауынға,дауылға бір сөзбен -табиғаттың қысымына шыдаған мықтылар қалып, әлсіздер жойылып отырды.Жетілді,дамыды,сараланды.Міне жалпы "эволюция"түсінігі осы.Жан-жануар бір-бірімен будандасып, асыл тұқым пайда болды.Өсімдіктердің көркем жаратылысы ,осы күнге дейін жеткен.
Бір ғана түбірден тұратын негізгі және туынды түбір сөзді дара сөз дейді. Мысалы: әке, жолдас, ауыл, аялдама сияқты сөздер дара болып есептеледі. Себебі, бұл сөздер бір ғана негізгі (әке, ауыл) немесе туынды түбірден (жол-дас:түбірі -жол, -дас - жұрнақ; аялда-ма: түбірі - аялда, -ма - жұрнақ) тұрады.
Екі немесе одан да көп түбірден құралған сөзді күрделі сөз дейді. Мысалы, әке - шеше, ауыл -аймақ, ашудас, Қостұра, боз торғай, қара торы, он үш сияқты сөздер күрделі болып табылады. Себебі бұлар кемінде екі түбірден құралған: әке-шеше (әке және шеше), ауыл - аймақ (ауыл және аймақ), ашудас (ашу немесе ащы және тас), бозторғай (боз және торғай), қара торы (қара және торы), он үш (он және үш), Қостұра (қос-екі, тұра-тау). Күрделі сөздер жасалу жолына қарай төрт түрлі болады: біріккен сөздер (бүгін, жаздыгүні), қос сөздер(үлкен - кіші, аяқ-табақ), қысқарған сөздер (АҚШ,БҰҰ), тіркесті сөздер (шұбар ат, қара көк, жүз бес). Сөйтіп күрделі сөздер, бір жағынан, сөз тудырудың (сөзжасамның) белгілі жолдары (біріктіру, қосарлау, тіркестіру) арқылы жасалған жаңа сөздер болса, екінші жағынан, күрделі түбір, яғни түбірдің өзінше бір түрі болып табылады.
Объяснение:
Это?