Ертеде бір кедей етікші болыпты. Оның көп балалары болды. Етікші таңнан кешке дейін белін түзетпей еңбек етті, бірақ тапқаны балаларын бір-ақ рет тамақтандыруға жетеді. Ауылда жұмыс болмаған кезде етікші иығына шеге таққан жәшігін алып, көрші ауылдарға жол тартады.
Бірде етікші алыстағы ауылға кетіп бара жатыр екен. Жол бейтаныс, етікші адасып қалды.
Ол шаршап ұзақ жүрді. Ақыры жолда бір үйге тап болды. Етікші терезені қақты, бірақ ешкім жауап бермеді. Сосын ішке кірді. Үй бос еді.
«Жарайды, мен түнеймін, ертең біз жаңа күшпен жолға қайтамыз», - деді етікші өз-өзіне және түнге қоныстанды.
Түн ортасында қатты дыбыс шығып, соқтығысты. Етікші басын көтеріп, есіктен сығалап кірген алып құбыжықты көрді. Маңдайында жалғыз көз жарқырайды. Бұл үлкен дәу еді.
-Менің үйімде кім бар? - дяу қорқынышты дауыспен айқайлады.
- Мен етікшімін.
- Сен не істей аласың?
«Мен етік тігемін», - деп жауап берді етікші.
- О, жақсы. Менің етігім тозған. Ұйықта, таңертең жұмыс істейсің.
Осыны айтып, алпауыт босағаның алдына жатып қалды да, лезде күрсініп жіберді.
Етікші ұйықтап жатыр деп өтірік айтады, өзі де ойлайды:
«Менің өмірім аяқталды. Мен өлсем, балаларым аштықтан өледі».
Бірте-бірте қорқыныш өтіп, етікші оны алыптан қалай құтқаруды ойлай бастады. Ол ұзақ ойланып, ақыры дяуды өлтіру идеясына келді. Өткір етік пышағын қолына алып, ұйықтап жатқан дәуге үнсіз басып барды да, құбыжықтың көзіне бар күшімен сұқты.
Алпауыт қатты ауырып айқайлады да, соқыр болып, жауын ұстау үшін қолдарын созып, бөлмені аралай бастады.
Етікші байқамай көшеге тайып, солай болды.
Таң атса етікші мұңайып қалды.
- Мен қорапсыз не істеймін, онсыз өзімді қолсыз сезінемін - мен жұмыс істей алмаймын.
Ол мұңайып, мұңайып, алпауыт үйіне қорабына оралды. Үйде тыныштық орнады. Бір етікші кіріп, көрді:! дәу бөлменің ортасына созылып, дем алмай жатыр. Ол күшейіп, дяудың үй-жайын жарыққа қарай бастады да, алтынға толы сандық тауып алды. Етікші қуанғаннан қорабын ұмытып, әйтеуір иығына алтын салған сандықты көтеріп, үйіне қайтты.
Содан бері етікшінің отбасы жоқшылықты білмей келеді.
Дыбыстарды айтқан кезде, оның қалай жасалғанына, яғни ауаның ауыз қуысынан қалай шыққандығына мән беріңіз. Мәселен, «н» дыбысын айтыңыз да, оны дыбыстаған кезде, ауыз қуысында болған әрекеттерді сипаттаңыз. Яғни тілдің ұшы тіске тиеді.
Ал енді «ң-ды» айтып көріңіз. Тіл кері (артқа қарай) шегінеді.
Дыбыстардың жасалуының өзінде едәуір айырмашылық бар.
Дыбыстарды жеке-жеке тағы да қайталап айтыңыз. Және де мұқият өз дауысыңызды тыңдаңыз. «н» дыбысын айтқанда, «н-дан» кейін «ы» дыбысы қосарлана естіледі. Яғни «ны» түріндегідей, бұл жазылуы емес, естігеніміз.
Ал «ң» дыбысын айтқан кезде, керісінше «ы» дыбысы «ң-ның» алдына шығып кетеді. Яғни «ың» түрінде. «Ы» дыбысының көмегімен дыбыстарды оңай ажыратуға болады деген сөз.
Кейбір әдістерде «ң» дыбысы сөздерде аз кездеседі, сол себепті мұндай сөздерді жаттап алып-ақ үйренуге болады деп жатады. Бұл да дұрыс шығар. Дегенмен барлық сөзді емес, сол сөздің түбірін ғана жаттап алсаңыз, жетіп жатқаны. Сол түбірден өрбіген сөздердің мағынасы бірдей болмағанымен, дыбысталуы бірдей келіп, бір сөздің қайта қайталануын көріп отырсыздар.
Ертеде бір кедей етікші болыпты. Оның көп балалары болды. Етікші таңнан кешке дейін белін түзетпей еңбек етті, бірақ тапқаны балаларын бір-ақ рет тамақтандыруға жетеді. Ауылда жұмыс болмаған кезде етікші иығына шеге таққан жәшігін алып, көрші ауылдарға жол тартады.
Бірде етікші алыстағы ауылға кетіп бара жатыр екен. Жол бейтаныс, етікші адасып қалды.
Ол шаршап ұзақ жүрді. Ақыры жолда бір үйге тап болды. Етікші терезені қақты, бірақ ешкім жауап бермеді. Сосын ішке кірді. Үй бос еді.
«Жарайды, мен түнеймін, ертең біз жаңа күшпен жолға қайтамыз», - деді етікші өз-өзіне және түнге қоныстанды.
Түн ортасында қатты дыбыс шығып, соқтығысты. Етікші басын көтеріп, есіктен сығалап кірген алып құбыжықты көрді. Маңдайында жалғыз көз жарқырайды. Бұл үлкен дәу еді.
-Менің үйімде кім бар? - дяу қорқынышты дауыспен айқайлады.
- Мен етікшімін.
- Сен не істей аласың?
«Мен етік тігемін», - деп жауап берді етікші.
- О, жақсы. Менің етігім тозған. Ұйықта, таңертең жұмыс істейсің.
Осыны айтып, алпауыт босағаның алдына жатып қалды да, лезде күрсініп жіберді.
Етікші ұйықтап жатыр деп өтірік айтады, өзі де ойлайды:
«Менің өмірім аяқталды. Мен өлсем, балаларым аштықтан өледі».
Бірте-бірте қорқыныш өтіп, етікші оны алыптан қалай құтқаруды ойлай бастады. Ол ұзақ ойланып, ақыры дяуды өлтіру идеясына келді. Өткір етік пышағын қолына алып, ұйықтап жатқан дәуге үнсіз басып барды да, құбыжықтың көзіне бар күшімен сұқты.
Алпауыт қатты ауырып айқайлады да, соқыр болып, жауын ұстау үшін қолдарын созып, бөлмені аралай бастады.
Етікші байқамай көшеге тайып, солай болды.
Таң атса етікші мұңайып қалды.
- Мен қорапсыз не істеймін, онсыз өзімді қолсыз сезінемін - мен жұмыс істей алмаймын.
Ол мұңайып, мұңайып, алпауыт үйіне қорабына оралды. Үйде тыныштық орнады. Бір етікші кіріп, көрді:! дәу бөлменің ортасына созылып, дем алмай жатыр. Ол күшейіп, дяудың үй-жайын жарыққа қарай бастады да, алтынға толы сандық тауып алды. Етікші қуанғаннан қорабын ұмытып, әйтеуір иығына алтын салған сандықты көтеріп, үйіне қайтты.
Содан бері етікшінің отбасы жоқшылықты білмей келеді.
Объяснение:
Дыбыстарды айтқан кезде, оның қалай жасалғанына, яғни ауаның ауыз қуысынан қалай шыққандығына мән беріңіз. Мәселен, «н» дыбысын айтыңыз да, оны дыбыстаған кезде, ауыз қуысында болған әрекеттерді сипаттаңыз. Яғни тілдің ұшы тіске тиеді.
Ал енді «ң-ды» айтып көріңіз. Тіл кері (артқа қарай) шегінеді.
Дыбыстардың жасалуының өзінде едәуір айырмашылық бар.
Дыбыстарды жеке-жеке тағы да қайталап айтыңыз. Және де мұқият өз дауысыңызды тыңдаңыз. «н» дыбысын айтқанда, «н-дан» кейін «ы» дыбысы қосарлана естіледі. Яғни «ны» түріндегідей, бұл жазылуы емес, естігеніміз.
Ал «ң» дыбысын айтқан кезде, керісінше «ы» дыбысы «ң-ның» алдына шығып кетеді. Яғни «ың» түрінде. «Ы» дыбысының көмегімен дыбыстарды оңай ажыратуға болады деген сөз.
Кейбір әдістерде «ң» дыбысы сөздерде аз кездеседі, сол себепті мұндай сөздерді жаттап алып-ақ үйренуге болады деп жатады. Бұл да дұрыс шығар. Дегенмен барлық сөзді емес, сол сөздің түбірін ғана жаттап алсаңыз, жетіп жатқаны. Сол түбірден өрбіген сөздердің мағынасы бірдей болмағанымен, дыбысталуы бірдей келіп, бір сөздің қайта қайталануын көріп отырсыздар.
Мысалы, жаңа – жаңалық, жаңаша, жаңашыл;
Жең – жеңіл, жеңілдік, жеңілтек, жеңіс, жеңімпаз, жеңге;
Тың – тыңда, тыңдалым, тыңшы, тыңайт, тыңайтқыш, тыңғылықты және т.б.
Таң – таңғы, таңертең, таңшолпан, таңба, таңдай, таңғажайып, таңда, таңдау және т.б.