Әсия, Президент Назарбаевтың "Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру" деген мақаласында «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» жобасы ұсынылды. Осы ретте шет елде білім алып жатқан жас ретінде бүгінгі Еуропа жұртына біздің қандай ұлттық мәдени, әдеби брендтеріміз өтімді болар еді деп ойлайсыз?
- Шынымды айтсам, осындай «не істеу керек» деген сұрақтарды ұнатпаймын. Өйткені, данышпан емеспіз, бола қалған күннің өзінде біздің айтқанымызға құлақ асып, бұлжытпай орындайтын адам бәрібір табылмайды. Өнердің бөліп жаратыны жоқ, қай саласы да насихаттауға тұрады, насихаты дұрыс болған жағдайда аудиториясын табатыны да анық. Дегенмен, айтпаса да түсінікті жағдай, ең алдымен (аударманы қажет етпейтін) ұлттық музыка тарапында ойлануымыз керек. Бұл біздің дәстүрлі музыкамыз ғана емес, кәсіби қазақ композиторларының қазақ тақырыбында жазған формасы мен жанры әр түрлі шығармалары да. Бізде осыған дейін «ойбай, қазақты танытты» деген талантты музыканттар әлемнің небір сахналарында өнер көрсетті. Бірақ олар батыстың музыкасын батыс пен шығыс тыңдарманына жеткізген орындаушылар ғана еді. Енді осы таланттарымызды қазақ шығармаларын орындауға жұмылдыру керек. Батыстағы әйгілі опера балет театрлары, концерт залдары батыс шығармаларын қоятыны түсінікті. Өйткені, батыс шығармаларына сұраныс бар, өздеріне етене таныс классика қашан да тыңдарманын табады. Бірақ тиісті жарнама болған жағдайда қазақ ұлттық өнеріне де аудитория жинауға болады. Біріншіден, қазақ деген олардың көпшілігі үшін бейтаныс, жаңа есім, тіпті экзотикалық болып көрінуі мүмкін. Сондықтан ұлттық бояуы қанық дүниелер алдымен баруы керек. Дәстүрлі ән, күй, ұлттық опера, симфониялар, соның ішінде Еділ Құсайынов сияқты өз бет-бейнесі қалыптасқан авторларды танытуға күш салу керек.
Археологиялық ескерткіштер – халықтардың ежелгі тарихына қатысты материалдық мәдениетінің ескерткіштері. Оған: қалашықтар мен қалалар; ежелгі қоныстардың қалдықтары; обалар, қабір үстіне орнатылған ескерткіштер мен салт-дәстүрлік құрылыстар; адамның еңбек қызметін сипаттайтын ескерткіштер; тасқа және үңгірде қашалған жазулар; табылған жекелеген қазбалардың орындары жатады.

Албан
А.е. Солтүстік Қазақстан облысы ежелгі тұрғындарының жоғ. палеолит дәуірінен ортағасырлық кезеңге дейінгі өмірі мен тұрмысын көрсетеді. 100-ден аса нышанға қазба жұмыстары жүргізілді, нәтижесінде ежелгі адамдардың материалдық және рухани мәдениетін көрсететін көптеген коллекциялар жиналды. Қола дәуірінің заттық кешендері негізінде Г.Б. Зданович қола ғасырдың алатын кезеңі мен хронологиясын жасады, Петровтік мәдениет дербес өз алдына бөліп қаралды (1975). С.Я. Зданович Солтүстік Қазақстан облысы және көрші облыс материалдары негізінде қола ғасырдың аяқ шеніндегі Саргарин мәдениетін анықтады. В.Ф. Зайберт неолит кезеңінің А.е. материалдары бойынша Атбасар мәдениетіне жататын ескерткіштердің хронологиясын әзірледі, ал энеолит кезеңінің ескеткіштері Ботай мәдениетімен біріктіріле қарастырылды. А.А. Плешаков мезолит және неолит дәуірі материалдары бойынша тәжірибе-трассологиялық әдіспен ежелгі халықтардың шаруашылыққа қолданған кремнийден жасалған еңбек құралдарын қалпына келтіру ісін жүзеге асырды. М.К.Хабдулина зерттеген ескерткіштер негізінде номадтардың Ұлы даласы жүйесіндегі ерте темір ғасыры далалық Есіл өңірінің мәдени-тарихи оқиғаларын айқындап берді. Облыста сақталған — 171 А.е. ішінен Петропавл қ-нда бір нышан, Бескөл ауданында — 26, Булаевта — 3, Возвышенскийде — 1, Жамбылда — 17, Есілде — 50, Мамлютте — 1, Пресновта — 6, Сергеевте — 50, Аққайыңда — 3, Қызылжарда — 13 нышан бар. А.е. облысы су көзі — Есіл өзені бойында орналасқан. Мамлют ауданында 7 А.е-тен тек ерте темір ғасырына жататын жалғыз Мәңгісор ескі моласы ғана сақталған, Мамлюттегі қорғандар қазылды, ал қалған ескерткіштер жүргізген жұмыстар кезінде бұзылып тасталған. Мәскеу ауданындағы (қазіргі Шал ақын атынд.) ерте темір ғасырына жататын Бұлақ ескі қорғаны карьер қазғанда бұзылған. Преснов ауданында ерте темір ғ. және қола дәуіріне жататын 9 қабір ескерткіштері мен бір қоныс бар екендігі туралы мәліметтер болды. Қазіргі кезде ерте темір ғасырына жататын алты қабір орны мен кейбір қорғандар сақталған. Сергеев ауданы ежелгі тарихтың әр кезеңіне қатысты 74 А.е. бар екендігі белгілі. Оның 50-і сақталып қалған. Алты нышан ғыл. жұмыстар мақсатында қазылды, ал қалғандары а.ш. қызметі салдарынан жойылды немесе Сергеев су қоймасының астында қалды. Сергеев ауданыдағы көптеген ескеркіштерден Солт. Қазақстанның ежелгі тұрғындарының ш
мен әлеум.-мәдени өмірін білдіретін коллекциялар табылды. Алыпқаш моласының материалдары бойынша қола дәуірінің алтын әшекейлі киімі қайта қалпына келтірілді. Бұрлық, Кеңес, Ұлубай және т.б обалар қола дәуірі және ерте темір ғасырындағы тарихи үдерістерді болжауға мүмкіндік берді. Аққайың ауданыдағы үш археол. нышан ерте темір ғасыры қорғандары түрінде қабір ескерткіштеріне жатады. Соколов а-нда табылған А.е. де қызықты материалдар. Вишневка-І қонысы ерте қола дәуірі бойынша мәліметтер ұсынады, қазіргі кезде ғылымда Вишнев үлгісіндегі керамика белгілі. Петропавл қ. жерінде әр дәуірдің 16 А.е. болған, қазіргі кезде соның біреуі ғана — ерте темір ғасырындағы Ақтау қалашығы ғана сақталған.
Әсия, Президент Назарбаевтың "Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру" деген мақаласында «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» жобасы ұсынылды. Осы ретте шет елде білім алып жатқан жас ретінде бүгінгі Еуропа жұртына біздің қандай ұлттық мәдени, әдеби брендтеріміз өтімді болар еді деп ойлайсыз?
- Шынымды айтсам, осындай «не істеу керек» деген сұрақтарды ұнатпаймын. Өйткені, данышпан емеспіз, бола қалған күннің өзінде біздің айтқанымызға құлақ асып, бұлжытпай орындайтын адам бәрібір табылмайды. Өнердің бөліп жаратыны жоқ, қай саласы да насихаттауға тұрады, насихаты дұрыс болған жағдайда аудиториясын табатыны да анық. Дегенмен, айтпаса да түсінікті жағдай, ең алдымен (аударманы қажет етпейтін) ұлттық музыка тарапында ойлануымыз керек. Бұл біздің дәстүрлі музыкамыз ғана емес, кәсіби қазақ композиторларының қазақ тақырыбында жазған формасы мен жанры әр түрлі шығармалары да. Бізде осыған дейін «ойбай, қазақты танытты» деген талантты музыканттар әлемнің небір сахналарында өнер көрсетті. Бірақ олар батыстың музыкасын батыс пен шығыс тыңдарманына жеткізген орындаушылар ғана еді. Енді осы таланттарымызды қазақ шығармаларын орындауға жұмылдыру керек. Батыстағы әйгілі опера балет театрлары, концерт залдары батыс шығармаларын қоятыны түсінікті. Өйткені, батыс шығармаларына сұраныс бар, өздеріне етене таныс классика қашан да тыңдарманын табады. Бірақ тиісті жарнама болған жағдайда қазақ ұлттық өнеріне де аудитория жинауға болады. Біріншіден, қазақ деген олардың көпшілігі үшін бейтаныс, жаңа есім, тіпті экзотикалық болып көрінуі мүмкін. Сондықтан ұлттық бояуы қанық дүниелер алдымен баруы керек. Дәстүрлі ән, күй, ұлттық опера, симфониялар, соның ішінде Еділ Құсайынов сияқты өз бет-бейнесі қалыптасқан авторларды танытуға күш салу керек.
Археологиялық ескерткіштер – халықтардың ежелгі тарихына қатысты материалдық мәдениетінің ескерткіштері. Оған: қалашықтар мен қалалар; ежелгі қоныстардың қалдықтары; обалар, қабір үстіне орнатылған ескерткіштер мен салт-дәстүрлік құрылыстар; адамның еңбек қызметін сипаттайтын ескерткіштер; тасқа және үңгірде қашалған жазулар; табылған жекелеген қазбалардың орындары жатады.

Албан
А.е. Солтүстік Қазақстан облысы ежелгі тұрғындарының жоғ. палеолит дәуірінен ортағасырлық кезеңге дейінгі өмірі мен тұрмысын көрсетеді. 100-ден аса нышанға қазба жұмыстары жүргізілді, нәтижесінде ежелгі адамдардың материалдық және рухани мәдениетін көрсететін көптеген коллекциялар жиналды. Қола дәуірінің заттық кешендері негізінде Г.Б. Зданович қола ғасырдың алатын кезеңі мен хронологиясын жасады, Петровтік мәдениет дербес өз алдына бөліп қаралды (1975). С.Я. Зданович Солтүстік Қазақстан облысы және көрші облыс материалдары негізінде қола ғасырдың аяқ шеніндегі Саргарин мәдениетін анықтады. В.Ф. Зайберт неолит кезеңінің А.е. материалдары бойынша Атбасар мәдениетіне жататын ескерткіштердің хронологиясын әзірледі, ал энеолит кезеңінің ескеткіштері Ботай мәдениетімен біріктіріле қарастырылды. А.А. Плешаков мезолит және неолит дәуірі материалдары бойынша тәжірибе-трассологиялық әдіспен ежелгі халықтардың шаруашылыққа қолданған кремнийден жасалған еңбек құралдарын қалпына келтіру ісін жүзеге асырды. М.К.Хабдулина зерттеген ескерткіштер негізінде номадтардың Ұлы даласы жүйесіндегі ерте темір ғасыры далалық Есіл өңірінің мәдени-тарихи оқиғаларын айқындап берді. Облыста сақталған — 171 А.е. ішінен Петропавл қ-нда бір нышан, Бескөл ауданында — 26, Булаевта — 3, Возвышенскийде — 1, Жамбылда — 17, Есілде — 50, Мамлютте — 1, Пресновта — 6, Сергеевте — 50, Аққайыңда — 3, Қызылжарда — 13 нышан бар. А.е. облысы су көзі — Есіл өзені бойында орналасқан. Мамлют ауданында 7 А.е-тен тек ерте темір ғасырына жататын жалғыз Мәңгісор ескі моласы ғана сақталған, Мамлюттегі қорғандар қазылды, ал қалған ескерткіштер жүргізген жұмыстар кезінде бұзылып тасталған. Мәскеу ауданындағы (қазіргі Шал ақын атынд.) ерте темір ғасырына жататын Бұлақ ескі қорғаны карьер қазғанда бұзылған. Преснов ауданында ерте темір ғ. және қола дәуіріне жататын 9 қабір ескерткіштері мен бір қоныс бар екендігі туралы мәліметтер болды. Қазіргі кезде ерте темір ғасырына жататын алты қабір орны мен кейбір қорғандар сақталған. Сергеев ауданы ежелгі тарихтың әр кезеңіне қатысты 74 А.е. бар екендігі белгілі. Оның 50-і сақталып қалған. Алты нышан ғыл. жұмыстар мақсатында қазылды, ал қалғандары а.ш. қызметі салдарынан жойылды немесе Сергеев су қоймасының астында қалды. Сергеев ауданыдағы көптеген ескеркіштерден Солт. Қазақстанның ежелгі тұрғындарының ш
мен әлеум.-мәдени өмірін білдіретін коллекциялар табылды. Алыпқаш моласының материалдары бойынша қола дәуірінің алтын әшекейлі киімі қайта қалпына келтірілді. Бұрлық, Кеңес, Ұлубай және т.б обалар қола дәуірі және ерте темір ғасырындағы тарихи үдерістерді болжауға мүмкіндік берді. Аққайың ауданыдағы үш археол. нышан ерте темір ғасыры қорғандары түрінде қабір ескерткіштеріне жатады. Соколов а-нда табылған А.е. де қызықты материалдар. Вишневка-І қонысы ерте қола дәуірі бойынша мәліметтер ұсынады, қазіргі кезде ғылымда Вишнев үлгісіндегі керамика белгілі. Петропавл қ. жерінде әр дәуірдің 16 А.е. болған, қазіргі кезде соның біреуі ғана — ерте темір ғасырындағы Ақтау қалашығы ғана сақталған.