8-тапсырма. Мәтінді оқып, ондағы көптік және тәуелдік жалғауларын тап. Олардың мәтін ішіндегі қызметін түсіндір. Қазақ қауымы негізгі ғаламшарлардың жағдайын жақсы білген. Олар жайында өлең-жыр, сан алуан аңыздар шығарған. Қазақтар- дың жұлдыздарға қойған аттары да өздерінің тұрмыс-тіршілігінен алынған. Қазақтар жұлдызды аспан картасын Темірқазықтан бас- тайды. Темірқазық қазақтардың түнде жол жүргенде беталысын бағдарлайтын компасы іспеттес болған. Себебі ол та бір жер- де тұрады. Оның маңындағы екі жұлдыз «Ақбозат», «Көкбозат» деп аталады. Қыста кешкі Шолпан (Санжүлдыз) туған кезде қойды қораға әкеледі. Меркурийді қазақтар «Таң Шолпаны» деп, кейде «Кіші Шол- пан» деп атаған. Юпитерді «Есек қырған», Марсты «Қызыл Жұлдыз», Егіздерді «Қос жұлдыз», Сириусты «Сүмбіле» деп атаған және бұлар- дың жай-күйін, орнын, қозғалысын жақсы білген. Жетіқарақшы – қазақтардың бәріне таныс шоқжұлдыз. Ол – шөміш пішінді құрастыратын жеті жарық жұлдыз тобы. «Жетіқарақшыны таныған жеті түнде ада » дейді қазақтар. «Жетіқарақшы» атауы өте ерте замандарда шыққан. Жұлдыз атауындағы «қарақшы» сөзінің — «қарап тұрушы». Ай көрінбеген сағатта аз да болса жарық беретін, жалғыз жүрген адамдарға ес, сүйеу болатын жеті жұлдыз. Үркер жұлдызының қазақтар үшін әрі астрономиялық, əрі метеоро- логиялық мәні бар. «Үркер» деп аталатын бір топ шоқ жұлдызға қарап, қазақтар ауа райының құбылуын, әр бөлігін ажырата білген Үркер күздің басында шығыстан, қыстың басында төбеден, көктемнің басында батыстан көрінеді, ал жаздың басынды мүлде көрінбейді. Қазақ есепшілері Үркердің тууы мен батуын ұдайы қадағалап, бақылап отырған. Шаруашылық маусымдарын соған сәйкестендірген.
1. Әдептілік пен қауіпсіздік ережелеріне сәйкес сіз алдымен көліктен шыққандарды босатып, содан кейін кіруіңіз керек.
2. Отыратын орындар - қарттарға, жүкті әйелдерге, кішкентай балалары бар жолаушыларға және мүмкіндігі шектеулі жолаушыларға.
3. Қоғамдық көліктерде сіз өзіңізді мәдениетті ұстауыңыз керек.
4. Бүгінде көптеген адамдар қолында гаджеттермен саяхаттайды, жеке кеңістікті құрметтейді!
5. Бөлек зат - сөмкелер, рюкзактар және қолшатырлар.
6. Тұтқаны ұстап көріңіз.
Пошаговое объяснение:
1. Пандемония құрудың және бәрінен озудың қажеті жоқ. Көлікке өздігінен отыру қиынға соғатындарға: қарт адамдар, балалар, коляскалары бар аналар, жүкті әйелдер, мүгедектерге көмектесу жақсы.
Бірақ есіңізде болсын, сізге көмек бермес бұрын, адамға көмек қажет пе деп сұрау керек. Қызмет сіз мақұлдау алған жағдайда ғана маңызды.
2. Бұл тек осы санаттағы адамдарға арналған орындар туралы ғана емес. Бұл барлық жерлер туралы. Сонымен бірге, балалармен бірге қоғамдық көлікте жүрген аналар есте ұстауы керек: 7 жасқа дейінгі бала бөлек орынға отыра алмай, тізесінде отыра алады. Этикетке сәйкес 7 жастан асқан балалар да жалпыға бірдей қабылданған ережелерді басшылыққа алып, жол беруі керек.
3. Бұл кез келген жастағы барлық жолаушыларға қатысты. Балалардың мінез-құлқын оларды еріп жүретін жолаушылар бақылап отыруы керек.
Дауыстап сөйлеу, күлу, өсек айту, алкогольді ішу немесе ішу қабылданбайды. Өте нәзік және даулы мәселе: қоғамдық көлікте баланы емізу. Бұл да жаман форма деп саналады.
Бірақ, жаңа туылған нәресте сіздің уәждеріңізді түсінуі екіталай, ал егер баланы тыныштандыруға мүмкіндік болмаса және сапар ұзақ болса, тамақтануға рұқсат етіледі, ал қалған жолаушыларды ұятқа қалдырмау үшін орамалмен жабу керек.
4. Көршіңіздің иығынан оның телефонына қарау өте ұсқынсыз, сондай-ақ ол кітап оқып отырғандай.
5. Олар басқаларға қолайсыздық тудырмауы керек. Рюкзактарды иығынан алып, төмен түсіру керек, сонымен қатар үлкен сөмкелерді қолдарыңызға алып, иықтарыңызға ұстамаңыздар.
Әдептілік ережелеріне сәйкес, қолшатыр қоғамдық көлікте басқа жолаушылардың киімдерін суламау үшін бүктеліп ғана тасымалданады.
6. Бұл қауіпсіздік талаптары ғана емес, сонымен қатар басқаларға деген құрметті құрмет. Өзіңізге қаншалықты сенімді болсаңыз да, көлік күрт баяулауы мүмкін, сонда сіз бәрін ұстап алуыңыз керек. Сіздің жолыңыздағы нәрсе басқалардың көңілінен шығуы екіталай.
Сіз сонымен қатар осында қосуға болады - итермеңіз және шығуға алдын ала жүріңіз, егер жақын арада сіз аялдау керек болса, сізге түсу керек.
Қазақ халқының тарихына көз жіберсек, сонау Күлтегін, Білге қаған, Тоныкөктен бастап жерін, елін, тілін, ділін қорғаудағы өшпес ерліктерге толы. Бесік жырынан басталатын ерлікке баулу дәстүрлері түркі халқына тән негізгі ырымдар. Халқымыздың бойындағы отансүйгіштік құндылықтарды ұрпақтан - ұрпаққа беріліп отырған заңдылық тұрғысынан да қарауға болады. Бұған дәлел көне түркі заманынан бастау алған патриоттық құндылық Күлтегін жазбаларында былай деп суреттеледі: “Елтеріс қағанның алғырлығы, еліне деген сүйіспеншілігі Күлтегіннің қанына ана сүтімен сіңді” – деген көне жазу қазақ халқының бойындағы ұлттық патриотизм сезімдері бүгін ғана пайда болған жоқ, ол ежелден - ақ туындап, дамып келе жатқан қасиет деуге болатындығын көрсетеді. Күлтегін жазбасында тағы да мынадай жыр жолдарын кездестіруге болады:
Кедей халықты бай қылдым,
Аз халықты көп қылдым…
Түркі иелігінен
айырылған халықты
Ата - баба мекеніне орнатты… - делінген еді.
Бұл жазбадан патриотизмнің – ата - баба мекеніне ие болып отыру жолында жан аямау, діл бірлігін қорғау, жиғанын халықтан аямау екендігін аңғаруға болады. Жоңғар сияқты алып империямен алысуға, Ресей патшалығының зеңбірегіне жалаң қылышпен қарсы шабуға жетелеген де осы Отанына деген сүйіспеншіліктің, патриотизмнің қуатты күші.