83. Тіл – бірлік құралы 1. Мәтінді түсініп оқыңдар. Өткен сабактан окылым материалынан бұл мәтіннің құры-
лымында қандай айырмашылық бар екеніне назар аударыңдар.
Біз Қазақстанға 1944 жылы Грузияның Түр-
кияға шегаралас Ахалкалак деген қаласынан жер
аударылғанбыз. Ол кезде мен ес біле қоймаған жас
баламын. Өзінің даласындай дарқан, пейілі кен
қазақ халқы бізді жақсы қарсы алды. Бір бөлмелі
үйінің бір бұрышын, екі бөлмелі үйінің бір бөлмесін
босатып беріп, бүтінін бөліп, жартысын жарып
беріп, аман-есен бейбіт күнге жеткізді.
Ұлтым Әзірбайжан болғанымен, қазақтың
қадірлі қызы болып жүргенім – осы тілдің арқасы.
Қазақтың тілі киелі, киелі тіл жүрген жерде күйе
жұқпайды.
(Асылы Осман)
Жер аударылып келгендер — бас-
қа елден еріксіз қоныс аударғандар.
Киелі
қасиеті.
1. Мәтінге қандай тақырып қояр едіңдер?
2. Асылы Османның осы әңгімесінен нені байқа-
дыңдар?
3. Бүтінін бөліп, жартысын жарып» деген тір-
кестердің мәнін қалай түсінесіңдер?
4. Қазақ тілін еркін меңгерген өзге ұлт өкілдері-
нен тағы кімдерді білесіңдер?
жайлау – жазғы қоныс. жайлауды суы мол, шөбі шүйгін, маса-сона, шыбын-шіркейі аз жерлерден таңдайды. қазақ елінің дәстүрлі жайлауы сарыарқа атырабы мен орманды, желді өлкелерде, қазақстанның солтүстік-батысында (мұғалжарда), солтүстік-шығысында (алтай, сауыр және тарбағатай өңірінде), оңтүстік-шығысында (жетісу алатауы, іле алатауы және тянь-шань тауының солтүстік атырабында), оңтүстігінде (қаратау өңірінде) болды. қазақстанның әр өңіріндегі жайлауды рулы ел, қала берді жеке ата ұрпақтары пайдаланған. халық қыстаудан көктеуге, көктеуден жайлауға, жайлаудан күзеуге көшіп отырды. жайлау мен қыстау малға тиімді, тіршілікке қолайлы, көшіп-қонуға ыңғайлы жерлерден таңдап алынды. мысалы, жетісу өлкесінде қыстау қаш көлінің оңтүстігіндегі құмды, қамысты аймақта орналасса, жайлаулардың көбі оның солтүстігіндегі таулы атырабында жатты. қазақстан жеріндегі жайлау мен қыстау арасының қашықтығы да әр түрлі болды. мысалы, көшпелі өмір сүрген адай – табын, шөмекей – шекті, бағаналы – руларының маңғыстау түбегінен мұғалжар тауларына, қызылқұмнан торғай даласына, шу өзенінің төмен алабынан ұлытау төңірегіне дейінгі көш жолдарының арақашықтығы 1000 км-ге дейін жететін. ал қазақстанның солтүстік бөлігіндегі жартылай көшпелі қауымның көш жолдары 10 – 20 км-ден 40 – 80 км-ге дейін болды. бұл төңіректегі жайлаулар құдықтар мен көлдердің айналасына орналасты. жетісудағы жайлаулар мен қыстаулардың арасы солтүстіктен оңтүстікке қарай 100 – 200 км-ге жететін. қазақстан жеріндегі жайлаулардың ға да, малға да ең қолайлысы – тау алаптары. солтүстіктегі жазық даладағы жайлауларда мал, негізінен, құдық суынан суарылатындықтан қол еңбегін көп қажет етеді. қазір де малшылар жазғы жайылымды жайлау ретінде пайдаланады, жайлауға көшеді. қой, түйе, сиыр жайлауға шығарылады