848. Космогондық ою-өрнек – адам Қиялының жемісі
||
1. Мәтінді мәнерлеп оқып, өздеріңе түсініксіз сөздердің мағынасын сөздіктер арқылы
анықтаңдар. Өзара пікір алмасып, сұрақтарға жауап беріңдер.
ку
жұлдыз
шұғыла
күн
шексіз
Космогондық өрнектер ғарышпен байла-
нысты барлық нәрселерді – жұлдыздар мен
Айды, жарты ай мен Күнді, кемпірқосақты
бейнелейді. Ұлан-ғайыр далада көшіп-қонып
шеңбер
жүрген көшпенділерді ғарыш пен әлем құ-
пиясы қызықтырған. Оларды түнгі аспан
әлемінде көрініс тапқан космогондық өрнек
айшық
жұлдыздардың сыры бейжай қалдырмаған.
Қазақтардың тұрағы – киіз үй. Осы жеңіл
де жинақы киіз үй – көшпелі өмірдегі ең ла-
йықты баспана. Шаңырағы аспанға тіке жол
ашады, сырлы дүниеге шақырып, адамның Сақтар - Орта Азияны мекендеген
қиял-арманын ұштайды.
ежелгі тайпалар.
Осылайша табиғаттың өзі өмірдің талай Ұлан-ғайыр – ұшы-қиырсыз үл-
құпиясын үйретіп, қазақтарға ою-өрнектің
космогондық нақышын тарту етті. Олар
ежелгі сақтар заманынан келе жатқан әлемдік
кеңістік пен жер шарының төрт тарабының, мәңгілік қозғалыстың символы:
шеңбер, айшық, күн шұғыласы, төрт құлақ, шимай, қисық сызықты бейне-
лейтін жұлдыз және ою-өрнектің ортасында орналасқан бес бұрышты жұлдыз.
( «Сен білесің бе?» кітабынан)
И
кен, кең.
тов,
казак халкын қалай сипаттар едіңдер
Бұл поэмада Баян Батыр туралы айтылады. Ол Абылай ханның аламаны болған. Аламандықта Батыр Баян бір сұлу қалмақ қызды тұтқынға алды. Баян қалмақ қызына ғашық болады, бірақ қыз жақтан ондай сезім болған жоқ. Бұл қалмақ қыздың есімі Құралай болды. Құралай Батыр Ноянды сүйген, сол себептен екеуі қыздың отанына қашады. Батыр Баян бұл істі туған жерді сату деп есептегендіктен, оларды артынан қуды. Қуған кезде Баян Құралайды оқпен атып, Ноян Батырды өлтіреді. Баянның оларға жаны ашығандықтан екеуін бірге жерлейді. Содан кейін Батыр Баян Абылай ханның рұқсатын алмағандығына қарамай, қалмақтарға 100 қазақ жігіттермен аттанды. Сол соғыста Баян Батыр қайтыс болады.
Объяснение:
Қазақ фольклорының елеулі бір арнасы – эпос. Оған тән музыкалық мақам-саздардың қазақ мәдениетінен алатын орны ерекше. Әдеби мәтінге қарағанда музыкалық мақамның марқалау болатыны белгілі. Қазақ эпосы негізінен екі түрлі поэзиялық өлшемге негізделсе (7 – 8 буынды жыр және 11 буынды қара өлең), оның мақамы да осы жүйеге құрылады. Қазақ музыкасындағы сырлы сазды, терең толғанысқа толы кең тынысты, әуезді әндер – 19 ғасырдан желі тартса, речитативті әуенге құрылған эпикалық дәстүр – алғашқы, лирикалық әндер – соңғы құбылыс. Бірақ, дәстүр тұрғысынан келгенде қазақ даласының түрлі аймақтарында олардың бәрі бірдей сақтала бермеген. Сыр