9. Төл сөз бен автор сөзі көбінесе қандай етістік арқылы байланысады? А) Де.
В) Айт.
С) Көр.
Д) Бар.
Е) Сөйле.
10. Берілген сөйлемнің сызбасын тап.
Абай: «Байқап сөйле!» - деді.
А) Автор сөзі: «Төл сөз», - автор сөзі.
В) Төл сөз: «Автор сөзі!»- төл сөз.
С) Автор сөзі: «Төл сөз!», - автор сөзі.
Д) Автор сөзі «Төл сөз!», - автор сөзі.
Е) Автор сөзі: Төл сөз! - автор сөзі.
11. Төл сөз бен автор сөзін байланыстырушы дәнекер сөздің тұлғасын көрсет.
Мұғалім: «Бос отырмай, жаттығуды орындап отыр»,- деп ренжіді.
А) Етістік
В) Көсемше
С) Есімше.
Д) Көсемше тұлғалы негізгі етістік
Е) Көсемше тұлғалы көмекші етістік
12.Төлеу сөзді тап.
А) Өнер алды-қызыл тіл.
В) Арман ертең келетіндігін айтты.
С) Арман: «Ертең келемін»,-деді.
Д) Қиыншылықты жеңу үшін жігер керек.
Е) Көңіл кірлесе, сол жаман.
13. Төл сөздің баяндауышы етістіктің ашық райынан болған жағдайда төлеу сөзде бұл сөз қалай өзгереді?
А) Сол қалпында қала береді.
В) Сол қалпында қалып, одан кейін туралы шылауы жазылады.
С) Есімшеге айналып, оған –дық, - дік жұрнағы, тәуелдік жалғауы және табыс септігі жалғанады да, толықтауыш болады.
Д) Тұйық етістікке айналады.
Е) «Екенін» деген көмекші етістік жалғанады.
14. Төл сөздің баяндауышы етістің бұйрық райынан болса, төлеу сөзде қандай өзгеріске ұшырайды?
А) Тұйық етістікке айналып, оған барыс, табыс септік жалғауы немесе туралы, жөнінде, жайында шылаулары мен «керек» сөзінің бірі өосылып айтылады.
В) Өзгеріске түспейді.
С) Есім сөздерге айналады.
Д) Есімше жұрнағы жалғанады.
Е) Жедел өткен шақ жұрнағы жалғанады.
15. Сұрау есімдігі қатысқан төл сөз төлеу сөзде қандай өзгеріске түседі?
А) Төлеу сөзде сұрау есімдігі түсіп қалады.
В) Сөйлем мазмұнына қарай басқа сөз табына ауысады.
С) -ма, - ме шылауға айналады.
Д) Сұраулық шылауға айналады.
Е) Сұрау есімдігі сол күйінде сақталады.
16.Төл сөзде «мен» деп берілген сөз төлеу сөзде қандай өзгеріске түседі?
А) Маған
В) Мені.
С) Өзінің.
Д) Оның.
Е) Оған.
17. Төл сөздің тыныс белгісін анықта.
Кеше кешке жолдасы Қарқаралыда әлі екі-үш күн боламыз деген болатын.
А) Тырнақша, үтір, сызықша
В) Қос нүкте, сызықша, леп белгісі
С) Қос нүкте, тырнақша, үтір, сызықша
Д) Қос нүкте, тырнақша
Е) Сызықша, қос нүкте, тырнақша
18. Қос нүктенің қойылған орнын анықта
Қарт күрсінді: - Ұлым, желік қуыпсың!
А) Қарсылықты салаластың жай сөйлемдері арасына.
В) Мезгіл бағыныңқылы сөйлемнен кейін.
С) Төл сөзден кейін.
Д) Жалпылауыш сөзге қатысты.
Е) Автор сөзінен кейін.
19. Тыныс белгісі дұрыс қойылған төл сөзі бар сөйлемді тап.
А) – Сыйласқанға ештеңе жетпейді екен! деді Бейсен.
В) – Сыйласқанға ештеңе жетпейді екен!, деді Бейсен.
С) – Сыйласқанға ештеңе жетпейді екен, деді Бейсен.
Д) – Сыйласқанға ештеңе жетпейді екен! - деді Бейсен.
Е) – Сыйласқанға ештеңе жетпейді екен!: - деді Бейсен.
20.Төл сөздің алдынан автор сөзі келсе, қойылатын тыныс белгіні көрсет.
А) Нүктелі үтір
В) Қос нүкте.
С) Көп нүкте.
Д) Үтір.
Е) Нүкте.
21. Тыныс белгісі дұрыс қойылған көп құрамды төл сөзді көрсет.
А) – Мың-мың рахмет, атажан, - деді Гүлжан қуанып, Дос болса сіздей болсын, Мен жыламаймын, қуанам!
В) – Мың-мың рахмет, атажан!, деді Гүлжан қуанып - Дос болса сіздей болсын. Мен жыламаймын, қуанам!
С) – Мың-мың рахмет, атажан: деді Гүлжан қуанып, Дос болса сіздей болсын, Мен жыламаймын, қуанам!
Д) – Мың-мың рахмет, атажан! - деді Гүлжан қуанып: - Дос болса сіздей болсын. Мен жыламаймын, қуанам!
Е) – Мың-мың рахмет, атажан деді Гүлжан қуанып - Дос болса сіздей болсын. Мен жыламаймын, қуанам!
22. Айжан: «Менің үйім алыс еді, ертерек қайтайын»,-деді. Қай жауап толымды және дұрыс?
А) Айжан өзінің үйінің алыс екенін айтты.
В) Айжан өзінің үйінің алыс екенін және ертерек қайту керек екенін айтты.
С) Айжан ертерек қайту керектігін айтты.
Д) Үйіне қайту керектігін айтты.
Е) Айжан айтты үйге қайтамын деп.
23. Төл сөзге қойылмаған тыныс белгілерін көрсет.
Қасында тұрып Жұлдызыңыз жарқырай берсін деп құшақтадым.
А) Қос нүкте, тырнақша, үтір.
В) Қос нүкте, тырнақша, леп белгісі, сызықша.
С) Үтір, сызықша, леп белгісі, қос нүкте.
Д) Сызықша, үтір, тырнақша, сұрау белгісі.
Е) Тырнақша, сызықша, леп белгісі.
24. Төл сөздің баяндауышы есім сөздерден не тұйық етістіктен болса, төлеу сөзде ол сөзбен қандай көмекші етістік тіркесіп айтылатынын тап.
А) Де.
В) Ет.
С) Жазда.
Д) Баста.
Е) Екенін.
25. Төл сөздің төлеу сөзге айналу жолының дұрыстығын көрсет.
- Енді кері қайтуға бола ма?- деп сұрады жауынгерлер.
А) Жауынгерлер қайтуға рұқсат сұрады.
В) Жауынгерлер кері қайтуға болатынын сұрады.
С) Жауынгерлер кері қайтуға болмайтынын сұрады.
Д) Жауынгерлер кері қайтатынын айтты.
Е) Жауынгерлер енді кері қайтуға болатынын, болмайтынын сұрады. п
Екеуі қоста оңаша қалғанда жөн сұрасты. Жас бала айшылық алыс жолдан барымтаға түскен қыпшақ жылқысымен қоса айдалып келген. Түрікпен Әмударияны бетке алып, Сыр бойы қыпшақтан алған қалың жылқыны дүркірете қуып, күн-түн жортқан ат үстіндегі сергелдең он бір жасар оғланды дереу есейтіп тастамаса да, қапелімде азат басына түскен қыл бұғауды тосырқап, тілі байланып, жан ұшырған.
– Аға, біз қыпшақ, атам аты Ерторы, әкем аты Құлпейіс, анамның сүт кенжесі Кенжебекпін, – деді бала көзі жасаурап, мөлтең қағып.
– Балам, сен мені жылқышы ата дерсің, – деді қазақ шал түсі жылып, – құдай аламанға кезіктіріп, таландыға бір түскен екенсің, бекер жаси берме. Ай-Күн жарықсыз болмас.
Ат құлағында ойнап өскен қыр баласы сол қырғын күнгі мың жылқысын қорыған қыпшақтың шетінен сүйекті, сай тасындай ірі, сом білегі тізеден келетін үш ер азаматының қасында шоқайып, өзі тіленіп, ат арқасынан түспей қойған. Қырық қаралы теке түрікпен* жер астынан шыққандай, жусаған жылқыға андыздай тигенде аз қыпшақ сүйірленіп, найза кезене, қарсы шабуылға қасқая ат қойды. Ешбірі тірі қалмасын білген, өлсе, жастығын ала өлмек. «Жал-жал құм арасына қаш! Қалың жыңғыл, сексеуілді панала, тез тығыл, жотадан ассаң, жау таппай қалар, құтыл, бауырым!», – деп бірі артына қарайлай бере, Кенжебекке жанұшыра айқайлаған.
Кенжебек астына мінген дегдар тұяқты жануар қиқу тиіп, құйрық-жалы нөсердей құйылып, дүр сілкінгенде желдей ескен мың бас жылқыдан үркіп, кісінеп салды. Ойдым-ойдым құм арасы жылқы жаюға қолайлы болғанымен, ат күрмеліп, шаба алмайды. Бала ішіне шоқ түскендей, айнала үшеуін, батыр ағаларын ажал сұмға қимай, көн садағын қолға ала ұмтылды. Омыраулай қарсы келген жалбыр бөрік дәу түрікпен ат үстінен қарғадай баланы жұлып кеп алды. Ұрыста жазым болып, қосақ арасында бекерге өлмесін деп ол баланы алдына лақша өңгере салды.
Жылқы күзеткен арыстай үш жігіт ұрыста өліп, Ерторының немересін табын-табын жылқымен қоса теке түрікпен олжалап, күнбатыс еліне айдап әкеткенін естігенде, тұсауы кесіле сала ат арқасына мінгізген қыпшақ елі ұлардай шулап, қатындар дауыс сала, бет жырта жылап, аһ ұрып қала берді.
– Қай ноғайсың? – деп сұрады бала іркілмей.
– Қаңбақша ауып, тамырсыз дедектеген мен бір қаңлы.
– Қаңлы ішінде қай аталық? –деді бала ересек адамша сыр тартқысы кеп.
– Тегін сұраған жат болмайды. Қаңлы десем, көгім қазақ дегенім, қарағым. Бабам азан шақырып қойған есімімді, сүйегімді жариялап айтпай-ақ қояйын. Сен сұрама.
Кенжебек жалшы шалдың ата тегін, руын дәл атауға құлықсыз екенін, батпандай құпия қайғысын нұры тайған көзінен ұқты. Әйтпесе тұқымы асыл болса астындағы атына өз тайпасын қосақтай айтуға шалт қазақ нәсілінен ғой.
– Ат басы мен ер басы қайда қалмайды, – деп күрсінді шал.
Ошақтағы от жалын кеміп, көлеңкелер бұға қалғандай, жатаған сексеуілге айналғандай елестеді.
– Сен, қарағым, алаңсыз ұйқыңды қандыр. Түнгі күзет мына менікі, атаңдікі, – дегенде жылқышының дауысы ерекше жұмсарды. – Тасқұл атаң жалғыздық сүрейге әбден еті өлген.
Ол қыпшақтың еркек баласын жортуылшы топ олжалап әкелгенде қатты тіксінді. Кенжебек теке түрікпенге тұтқынға түскелі қолына құрық ұстатып, жылқы бақтырды. Бала қасындағы үзеңгілес серігі қазақ болып шыққанына әкесін көргендей қуанды.
Ұзамай Кенжебек жаңа тірлігіне үйрене бастады. Түрікпен жылқысы шетінен аққу мойын, тік сирақ, бойы биік келеді, аяғын қаз басқанда ерен бекзат жануар болар ма, соны көргенде арқасы қозды. Бұрын көз үйренген қыпшақ, адай, алаша, шекті жылқысының шомбал мүсіні қораш сезіліп, шоқтығы биік, сымбаты көркем текежәуміт тұқымды жылқы малсақ ұлдың көзіне оттай басылды.