Абай құнанбаев 1-ши қара соз такырыбы мен идеясы
кара соз: бұл жасқа келгенше жақсы өткіздік пе, жаман өткіздік пе, әйтеуір бірталай өмірімізді өткіздік: алыстық, жұлыстық, айтыстық, тартыстық - әурешілікті көре-көре келдік. енді жер ортасы жасқа келдік: қажыдық, жалықтық; қылып жүрген ісіміздің баянсызын, байлаусызын көрдік, бәрі қоршылық екенін білдік. ал, енді қалған өмірімізді қайтіп, не қылып өткіземіз? соны таба алмай өзім де қайранмын.
ел бағу? жоқ, елге бағым жоқ. бағусыз дертке ұшырайын деген кісі бақпаса, не албыртқан, көңілі басылмаған жастар бағамын демесе, бізді құдай сақтасын!
мал бағу? жоқ, баға алмаймын. өздеріне керегінше өздері бағар. енді қартайғанда қызығын өзің түгел көре алмайтұғын, ұры, залым, тілемсектердің азығын бағып беремін деп, қалған аз ғана өмірімді қор қылар жайым жоқ.
ғылым бағу? жоқ, ғылым бағарға да ғылым сөзін сөйлесер жоқ. білгеніңді кімге үйретерсің, білмегеніңді кімнен сұрарсың? елсіз-күнсізде кездемені жайып салып, қолына кезін алып отырғанның не пайдасы бар? мұңдасып шер тарқатысар кісі болмаған соң, ғылым өзі - бір тез қартайтатұғын күйік.
софылық қылып, дін бағу? жоқ, ол да болмайды, оған да тыныштық керек. не көңілде, не көрген күніңде бір тыныштық жоқ, осы елге, осы жерде не қылған софылық?
бағу? жоқ, баға алмаймын. бағар едім, қалайша бағудың мәнісін де білмеймін, не болсын деп бағам, қай елге қосайын, қай харекетке қосайын? ң өзіне ілгері өмірінің, білімінің пайдасын тыныштықпенен керерлік орын тапқаным жоқ, қайда бар, не қыл дерімді біле алмай отырмын, не бол деп бағам? оны да ермек қыла алмадым.
ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ.
Өмірдің өзі де ұстаз. Бірақ осынау «ұстаз» сөзінің астарында мыңдаған білім мен ғылым, махаббат пен сүйіспеншілік жатқанын байқай бермейміз. Ұстаз болу кез келгеннің қолынан келе бермейді. Шәкірт тәрбиелеу, оны биікке жетелу, қанаттандыру, жаны мен тәнін, болмысы мен барын беру тек ұстаздың қолынан келетін қасиеттер.
Тарыдай болып кірген күніңізден бастап мектеп қабырғасында сіздің еркелігіңізді көтеретін де, қателіктеріңізді кешіретін де, сабақ бере отырып сүйіспеншілікке баурайтын да, махаббатқа тәрбиелейтін де, өмір сүрудің қыр-сырын үйрететін де ұстаздар қауымы. Таудай болып шыққан күніңізде де талабыңызға тілекші болып отыратын тағы да ұстаз.
Ұстаздардың еңбегін ұлы ететін өздері емес, шәкірті. Білім нәрімен сусындатып, үйретуден талмаған ұстаздың сан жылдар бойғы еңбегінің жемісі – аяулы әрі білімді шәкірт. Бәйгеден оза шауып, мыңнан тұлпар, жүзден жүйрік келген шәкірт үшін ұстаздың қуанышы сіз бен бізге елестетуге келмейтін сезім.
Алғаш мектеп табалдырығын аттаған күні сізді құшаяқ жая қарсы алған аяулы жанның екінші анаңыздай болып кетерін сезініп көрдіңіз бе?! Әрине, жоқ. Бірақ әрбір күн өткен сайын жаныңыздан табылып, әр аптаның жеті күнінде жеті рет көрісіп, көңіл ұясына тұрақтап қалған ұстазға деген махаббат өлмек емес.
Шақан шері.
1.Шығарма сюжетіндегі адамға өздігінен тиіспейтін жыртқыштың адамға шабуылдауының себебі,ауылдан пана таппай қамысты паналаған Шақанның үйіне торда отырған адам жегеш жолбарыстың жіберілуі.Бұл оқиғаның шығарманың негізгі идеясымен байланысы мынада:Табиғаттағы барлық тірі жанның өз ортасы,өз өмірі бар.Табиғаттағы теңдікті бұзатын адам ғана.Олар жолбарысқа шабуыл жасап өлтіріп,тірісін торға қамағандығы.Қайта бостандыққа шыққан жолбарыс адамды аясынба? 2.Екінші жағынан қарасақ сол қоғамдағы төре мен тілмаш үкіметі қара халық Шерханды өлтіруге жіберілген жолбарыс арқылы қара күшті пайдаланғанын,саясатты көруге болады.