Абайдың әлеуметтік-экономикалық көзқарасы Өз заманының ыстық-суығын басынан өткерген қайраткер қалыптасқан экономикалық жағдайды көрмеуі де, одан тыс қалуы да мүмкін емес.
«Жан аямай кәсіп қыл», — дей отырып, Абай: «Егерде мал керек болса, қолөнер үйренбек керек. Мал жұтайды, өнер жұтамайды. Алдау қоспай, адал еңбегін сатқан қолөнері — қазақтың әулиесі сол» екендігін ескертеді. Сонымен қатар, сол кезеңнің мал тауып жүрген қолөнершілерінің қолындағы аз-мұзына мақтанып, өнер арттыруға салақ екенін, екіншіден, ерінбей жылжудың орнына, бір-екі мал тапса, малға бөге қалғандай кісімсуін, үшіншіден, «дарқансың ғой, өнерлісің ғой» деп мақтағанға уақыт өткізіп алатындығын, төртіншіден, тамыршыл боламын деп, ақырында біреуге батпан қарызға бататындығын көрсеткен еді.
«Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас, қардың суы секілді тез суала». Абайдың бұл сөзі дәл бүгінгіге айтылғандай. Аумалы-төкпелі нарыққа өту барысында еңбексіз, жеңіл жолмен пайда табушылар көбейді де, кейінірек, мемлекет амуы бір қалыпқа түсе бестаған кезде олар құрдымға кетті. «А замана өсіреді, кім де кім жаман болса, замандасының бәрі виноват». Абай өз шығармаларында замандастарын өткір сынға алған. Қай кезде болсын замандастар әр қилы, әр пікірлі: біреулері жүргізіліп отырған экономикалық саясатқа құлақ асады; біразы қара түнекті орнатып, басшыларды кінәлайды; керек десеңіз, енді бір бөлігі өткен өмірді аңсайды.
«Ісім өнсін десең, ретін тап» дейді данышпан Абай. Ол үшін, «ақыл керек, іс керек, мінез керек». Міне, сондай жағдайда адамды заман өсіреді. «Адамның адамшылығы істі бастағанынан білінеді, қалайша бітіргендігінен емес» деген Ұлы кемеңгердің сөзі бүгінгі Қазақстан жағдайына дөп келіп тұрғандай. Шын мәніндегі бизнесмен адамгершілігі жоғары, қояр мақсаты елінің гүлденуіне арналған, адал болуы керек. Байлық та, бақыт та өркөкірек, менменшіл, тәкәппар адамға құт болмайды.
Тапсырмалар
1. Мәтінді аударыңыз.
2. Мәтіннен етістіктерді құрамына қарай (дара, күрделі, құранды) топтастырып жазыңыздар.
3. Сөз тіркестерінің байланысу формаларына (қиысу, қабысу, меңгеру, матасу, жанасу) сәйкес келетін (5×4) сөз тіркестерін теріп жазыңыздар.
Үлгі: киіз үйдің сүйегі – матасу: зат есім (і.с) + зат есім (т.ж. ІІІ жағы);
4. Екінші абзацтағы әр сөйлемнің негізін (бастауыш-баяндауыш қатынасындағы) табыңыздар.
5. Өзіңіздің болашақ мамандығыңызға байланысты оқулықтан Бөлім, тарау, тараушалардың атауларын (30-дан кем емес) қазақ тіліне аударыңыз.
6. Өзіңіздің болашақ мамандығыңызға байланысты оқулықтағы бір бөлімге (тарауға, тараушаға) аңдатпа жазып келіңіз.
