Балалық шақ – ең тамаша және қамсыз уақыт. Ересек бола түскен кезде, біз бұл сонда тек қана түсініп жатырмыз. Балалық шақ – біздің өмірлеріміз негіз. Кішкентай, біз бойынша - басқа әлемге сезініп жатырмыз, қарағанда ересек : біз орайланмаймыз, адалсынмаймыз, біз ашық өз пікір айтып жатырмыз. Бөбектің « Ауызбен глаголит ақиқат », – осылай халықта айтып жатыр. Бой жете, біз әлемді, адамдардың төңіректегі бойынша-басқа бағалау бастап жатырмыз. Біз көп бола түсіп жатырмыз прагматичными, сондай емес аңқау, кейде енжар және өзімшіл бола түсіп жатырмыз. Бірақ салған бізде балалық шақтан, бізбен мәңгілік қалып жатыр. « А қ шақтан бастап жатыр. Тап балалық шақта мейірбан егін болып жатыр », – байқады. Михалков. Және тек қана жылдар арқылы ашықтан ашық болады, тұқым мейірбан шығымды көрсетті немесе арамшөптер оларды қабаған өлтірді. Есеп әрбір біз – мейірбан біздің ата-аналарымызбен салған болған тұқым өсу үшін, жасау осылай, жақын, текті, мұғалімдермен. Менің ең ерте бала естеліктерім шешемен сабақтас – ең қымбатты мен адаммен. Біз балмұздақ, кәмпиттер бу, шырша бойынша сайрандаған сияқты, еске сақтаймын. Күлімсіреу, ертегі, жақсы, көп ойыншықтарды, тәттіліктерді – міне не менің үшін балалық шақ мәні болып жатыр. Біз туу Жаңа жыл, күндер барлық жанұямен тосқан сияқты, еске сақтаймын. Жаздардан баласылардан адамдың өз әдемілікпен, салтанаттылықпен көп жарық өмір істеген мерекелер қоса жіберіп жатыр, оған әр түрлілік және қуаныш кіргізіп жатыр. Екібастан, балалық шағы менде сыйлықтармен байланысып жатыр. Кейбір олар жолдар маған ұмытылмайтын көңілді және бақытты күндер туралы жадты, сияқты олардан мен жағаға мезгілдерге бұнына дейін. Менде қамыққан көңіл кезде, кейде, жиi болды балалық шақта сияқты, мен, өз қалаулы ойыншықтарды жайып қойу бастаймын және олармен сөйлесу. Алады, оғаш кейбір бұл көрінеді, бірақ естеліктер бірдеме туралы көңіл жақсы, көңілді әрдайым көтеріп жатыр. Біз сияқты, еске сақтаймын, балдырғандар, бірінші классқа әсем, бақытты жүрді. Мектеп оқушысылармен бола бастағандықтан, біз өзі енді үлкен санадық. Бізді барлық біздің текті шығарып салды және мейірбан жолдар тіледі. Мұғалімді бірінші сабақ және сөздер еске сақтаймын : « Аман-сау бол, » балаларЖәне сабаққа сабақтан, классқа класстан, мектеп буднях біз аштық және өмірлер жоғарғы құндылықтары сіңірді. Қазір, көріп кішкентай первоклашек, мектепте күндер өз біріншісілер еске түсіріп жатырмыз және өзі олармен салыстырып жатырмыз. Біз ол дасы сондай еді, кейде сасқалақтаған пысық, ұшқалақ шараға кейде емес әуес. Бізге ойнау, дем алу көбірек ынта білдірді, сабақтарға дайындалу керек сияқты емес. Қазір біз, жоғары класс оқушысылар, көңілдену, еркелеу жақсы көріп жатырмыз. Қарларға ойнауға болатын кезде, қандай бала қуанышпен біз бірінші қарды, ұзақ күткен қысты тосып жатырмыз, шаналарларда қыдырту керек. Қар қуантып жатыр және балаларды, және ересек. Сондай күндерге пушкинские сөздер еске түсіп жатыр : « Суық және күн : күн » кереметЖәне біз балалар, сеніп жатырмыз чудеса, сеніп жатырмыз бізге Аяз ата келеді. Біз Жаңа жылдың астына ғана емес көп сыйлықтардың алғымыз келеді. Жасымен Хотя түсіну бастап жатырмыз, не өз қолмен істеуге чудеса болады. Ал сыйлықтар жағымды тек қана алу, ілтипатқа алу керек. Сыйлық біздің ең мейірбан сезімдеріміздің өрнекпен қызмет көрсетіп жатыр. Және егер біздің сыйлығымыз адамға рахат апарып берсе, біз үлкен қуаныш тарттырып жатырмыз. Балалық шақ тез зу ете түсті. Сияқты Л байқады. Ошанин, Ерте немесе кеш барлық күртіктер еріп жатыр және ескі мұзды өзендер сындырады. Ерте немесе кеш адамдар — өсіп жатыр міне және ол жақын келді, біздің кезектерімізді. Бізден әрбір жылдар баласылар туралы әртүрлі естеліктер қалды, бірақ бізді біз қамсыз, бақытты, қуанышты балалық шақ бірлестіріп жатыр. Біз – табалдырықта ересек өмірлер. Будущее біз қандай болады? Белгілі өлеңнен сөздер қайталау ынта білдіріп жатыр : « Балалық шағым менің, тұр, жаяу қалма, тоқтай тұр. Бер маған жауап қарапайым, не анда » алдында. Не бізді непростом ересек әлемне тосып жатыр? Біз адамдармен қала аламыз? Кіммен біз боламыз және қандай біз болады? Қиын беру бұл сұрақтарға бірмәнді жауаптар. Басы – әзірлеу өзі өмірге пайдалы, қызықты және адаммен әрдайым қалу керек
19 ғасырдың екінші жартысында Сырдария бойындағы қазақтардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы өте ауыр болды. Мұндағы шекті, төртқара, шөмекей және т.б рулар қысты Сырдарияның төменгі жағында тек малшы көшпенділер ғана емес, сонымен қатар егіншілікпен айналысатын отырықшы қазақтар да тұрды. Бұлардың көпшілігі кедей жатақтар, олардың негізгі кәсібі суармалы егән шаруашылығы еді. Хиуа және Қоқан феодалдары Сырдарияның төменгі ағысы бойындағы және Ырғыз, Торғай, Ембі өзендерінің аңғарларындағы қазақтарды өздеріне қаратуды көздеді. Хиуа хандығы жергілікті халықтардан алым-салық жинап отырды. Сөйтіп, қазақтар тек өз феодалдарына ғана емес, сондай ақ Хиуа және Қоқан билеушілеріне де зекет және ұшыр төледі. Алым-салық жинау үшін олар әскери күштерді пайдаланды. Хиуа және Қоқан хандықтарының үстемдігіне қарсы Сырдария қазақтары көтеріліске шыға бастады. Мұндағы қазақтардың көтерілісін Әлім руынан шыққан Жанқожа Нұрмұхамедұлы басқарды. Шекті рулары басшыларының бірі Жанқожа жай қарапайым халық арасында беделді әрі мақсаткер батыр ретінде данққа бөленді. Жанқожа Сырдария бойы қазақтарының, соның ішінде егінші бұқараның өте күшті отаршылдық езгіге түсті. Оның жасақтары Кенесары сарбаздарымен бірге Созақ қамалын корғауға қатынасқан болатын. 1842 жылдың күзінде Жанқожаның әскері Хиуаның ірі бекінісі Бесқаланы қиратып қала коменденты Бабажанды өлтірді. 1843 ж Жанқожа батырдың жасақтары қуандария бойындағы хиуалықтар тұрызған қамалды талқандады. Ал 1845 ж осы қамалды қайтадан қалпына келтіру үшін жіберілген 2 мың хиуа шоғырларын талқандап жеңді. Осыдан кейін Сырдария қазақтарымен Хиуа билеушілерінің арсындағы күрес күшейе түсті. 1847 жылы Хиуа хандығының әскері өзен бойындағы қазақтарды егістікпен және пайдалы мал жайылымынан айыру үшін Қуандария өзенін бөгеп тастады, сөйтіп олардың қазақ жеріндегі озбырлығы одан ары қарай жалғасты. Орыс отарлаушыларына қарсы Сыр қазақтарының көтерілісі 1856 ж желтоқсан айында басталды. Көтерілістің басында Жанқожа батыр тұрды. 1856 ж патша әскерлерімен көтерілісшілер арасындағы тікелей соғыс қимылдары басталды. Бұл кезде Жанқожаның әскерінің саны 1500-ге дейін жетті. Көтеріліске басқа рулар да, соның ішінде құмды аймақтардағы көшпелілер де қатысты. Нәтижесінде көтерілісшілер саны ең әуелі үш мыңға , ал 1857 жылдың қаңтар айында бес мың адамға жетті. Бұл көтеріліс кезінде Жанқожа өзінің жақсы меңгерген әскери әдісін қолданды. Кө терілістің кеңінен таралуы Орынбор генрал губернаторлығы әкімшілігін қатты састырды. Оның бұйрығымен көтерілісті басу үшін Ақмешіттен генерал-майор Фитингоф бастаған әскери топ жіберілді. Оның құрамында 300- казак-орыс, 320 жаяу әскер, үш зеңбірек және екі ракеталық зеңбірек кірді. Көтерілісшілермен шешуші шайқас 1857 жылы 9 қаңтарда Қазалыға жақын жердегі Арықбалық мекенінде жүрді. Зеңбірек мылтықпен жақсы қаруланған Фитинговтың әскеріне қарсы Жанқожаның ақ туын көтерген көтерілісшілер бірнеше рет шабуыл жасады. Бірақ Жанқожа сарбаздарының шабуылы сәтсіздікпен аяқталып, аман қалғандары бытырап тарап кетті. Ауыр жараланған Жанқожаны сарбаздар шайқас болған жерден алып ығып қауіпсіз жерге жасырды. Көтерілісшілерді жеңген Фитингоф қазақтарың 212 үйін өртеп 20 мыңнан астам ірі қарасын тартып алып кетті. Жанқожа бастаған көтерілісшілер Сырдарияның оң жағалауына ондағы Хиуа хандығының жеріне өтуге мәжбүр болды. Жанқожамен бірге 20 шақты қазақ ауылдары көшп кетті.жанқожа мұнда Хиуа, Бұқара, Қоқан хандары тарапынан өзіне одақтас іздеді бірақ оның бұл саясатынан ештеңе шықпады. Жанқожа бастаған көтеріліс осылайша аяқталды. Патша өкіметінің отарлау саясатына қарсы бас көтерулердің бірі –Есет Көтібарұлы бастаған кіші жүз қазақтарының көтерілісі. Көтерілістің шығуының басты себебі Арал теңізінің басты жағындағы Үлкен және Кіші Борсықты, Сам құмын, Сағыз ж/е Жем өзендерінің бойын мекендеген Шекті руына түтін салығы салынуы және жылдан-жылға патша үкіметінің қысымының күшеюімен байланысты еді. 20ғ 50 жылдарындағы Есет Көтібарұлы орыстардың отарлауына қарсыбелсенді күрес жүргізіп, Арал теңізіне бет алған Ресей әскерлеріне қатты қарсылық көрсетті. 1855 ж жазында Көтерілісшілер ме патша әскерлерінің арасында қырғын шайқастар жүрді. 8-шілде күні Есеттің жасақтары күтпеген жерден А.Жантөрин сұлтанның лагеріне шабуыл жасап, сұлтанды және он-шақты би старшындарды өлтірді. Аайда оқ дәрісі мол мылтықтармен қаруланған патша әскерлерімен көтерілісшілер шегінуге мәжбүр болды. 1858 ж қыркүйекте Бородин басқарған патша әскерлері Есет батыр бастаған көтерілісшілерді Сам құмында біржолата талқандады. Сөйтіп, патша үкіметінің отарлау саясатына және жергілікті бай шонжарларға қарсы бағытталған кіші жүз қазақтарының Есет батыр бастаған тағы бір көтерілісі сәтсіздікпен аяқталды.
19 ғасырдың екінші жартысында Сырдария бойындағы қазақтардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы өте ауыр болды. Мұндағы шекті, төртқара, шөмекей және т.б рулар қысты Сырдарияның төменгі жағында тек малшы көшпенділер ғана емес, сонымен қатар егіншілікпен айналысатын отырықшы қазақтар да тұрды. Бұлардың көпшілігі кедей жатақтар, олардың негізгі кәсібі суармалы егән шаруашылығы еді. Хиуа және Қоқан феодалдары Сырдарияның төменгі ағысы бойындағы және Ырғыз, Торғай, Ембі өзендерінің аңғарларындағы қазақтарды өздеріне қаратуды көздеді. Хиуа хандығы жергілікті халықтардан алым-салық жинап отырды. Сөйтіп, қазақтар тек өз феодалдарына ғана емес, сондай ақ Хиуа және Қоқан билеушілеріне де зекет және ұшыр төледі. Алым-салық жинау үшін олар әскери күштерді пайдаланды. Хиуа және Қоқан хандықтарының үстемдігіне қарсы Сырдария қазақтары көтеріліске шыға бастады. Мұндағы қазақтардың көтерілісін Әлім руынан шыққан Жанқожа Нұрмұхамедұлы басқарды. Шекті рулары басшыларының бірі Жанқожа жай қарапайым халық арасында беделді әрі мақсаткер батыр ретінде данққа бөленді. Жанқожа Сырдария бойы қазақтарының, соның ішінде егінші бұқараның өте күшті отаршылдық езгіге түсті. Оның жасақтары Кенесары сарбаздарымен бірге Созақ қамалын корғауға қатынасқан болатын. 1842 жылдың күзінде Жанқожаның әскері Хиуаның ірі бекінісі Бесқаланы қиратып қала коменденты Бабажанды өлтірді. 1843 ж Жанқожа батырдың жасақтары қуандария бойындағы хиуалықтар тұрызған қамалды талқандады. Ал 1845 ж осы қамалды қайтадан қалпына келтіру үшін жіберілген 2 мың хиуа шоғырларын талқандап жеңді. Осыдан кейін Сырдария қазақтарымен Хиуа билеушілерінің арсындағы күрес күшейе түсті. 1847 жылы Хиуа хандығының әскері өзен бойындағы қазақтарды егістікпен және пайдалы мал жайылымынан айыру үшін Қуандария өзенін бөгеп тастады, сөйтіп олардың қазақ жеріндегі озбырлығы одан ары қарай жалғасты. Орыс отарлаушыларына қарсы Сыр қазақтарының көтерілісі 1856 ж желтоқсан айында басталды. Көтерілістің басында Жанқожа батыр тұрды. 1856 ж патша әскерлерімен көтерілісшілер арасындағы тікелей соғыс қимылдары басталды. Бұл кезде Жанқожаның әскерінің саны 1500-ге дейін жетті. Көтеріліске басқа рулар да, соның ішінде құмды аймақтардағы көшпелілер де қатысты. Нәтижесінде көтерілісшілер саны ең әуелі үш мыңға , ал 1857 жылдың қаңтар айында бес мың адамға жетті. Бұл көтеріліс кезінде Жанқожа өзінің жақсы меңгерген әскери әдісін қолданды. Кө терілістің кеңінен таралуы Орынбор генрал губернаторлығы әкімшілігін қатты састырды. Оның бұйрығымен көтерілісті басу үшін Ақмешіттен генерал-майор Фитингоф бастаған әскери топ жіберілді. Оның құрамында 300- казак-орыс, 320 жаяу әскер, үш зеңбірек және екі ракеталық зеңбірек кірді. Көтерілісшілермен шешуші шайқас 1857 жылы 9 қаңтарда Қазалыға жақын жердегі Арықбалық мекенінде жүрді. Зеңбірек мылтықпен жақсы қаруланған Фитинговтың әскеріне қарсы Жанқожаның ақ туын көтерген көтерілісшілер бірнеше рет шабуыл жасады. Бірақ Жанқожа сарбаздарының шабуылы сәтсіздікпен аяқталып, аман қалғандары бытырап тарап кетті. Ауыр жараланған Жанқожаны сарбаздар шайқас болған жерден алып ығып қауіпсіз жерге жасырды. Көтерілісшілерді жеңген Фитингоф қазақтарың 212 үйін өртеп 20 мыңнан астам ірі қарасын тартып алып кетті. Жанқожа бастаған көтерілісшілер Сырдарияның оң жағалауына ондағы Хиуа хандығының жеріне өтуге мәжбүр болды. Жанқожамен бірге 20 шақты қазақ ауылдары көшп кетті.жанқожа мұнда Хиуа, Бұқара, Қоқан хандары тарапынан өзіне одақтас іздеді бірақ оның бұл саясатынан ештеңе шықпады. Жанқожа бастаған көтеріліс осылайша аяқталды. Патша өкіметінің отарлау саясатына қарсы бас көтерулердің бірі –Есет Көтібарұлы бастаған кіші жүз қазақтарының көтерілісі. Көтерілістің шығуының басты себебі Арал теңізінің басты жағындағы Үлкен және Кіші Борсықты, Сам құмын, Сағыз ж/е Жем өзендерінің бойын мекендеген Шекті руына түтін салығы салынуы және жылдан-жылға патша үкіметінің қысымының күшеюімен байланысты еді. 20ғ 50 жылдарындағы Есет Көтібарұлы орыстардың отарлауына қарсыбелсенді күрес жүргізіп, Арал теңізіне бет алған Ресей әскерлеріне қатты қарсылық көрсетті. 1855 ж жазында Көтерілісшілер ме патша әскерлерінің арасында қырғын шайқастар жүрді. 8-шілде күні Есеттің жасақтары күтпеген жерден А.Жантөрин сұлтанның лагеріне шабуыл жасап, сұлтанды және он-шақты би старшындарды өлтірді. Аайда оқ дәрісі мол мылтықтармен қаруланған патша әскерлерімен көтерілісшілер шегінуге мәжбүр болды. 1858 ж қыркүйекте Бородин басқарған патша әскерлері Есет батыр бастаған көтерілісшілерді Сам құмында біржолата талқандады. Сөйтіп, патша үкіметінің отарлау саясатына және жергілікті бай шонжарларға қарсы бағытталған кіші жүз қазақтарының Есет батыр бастаған тағы бір көтерілісі сәтсіздікпен аяқталды.