Ахмет Байтурсынов пен Қаныш Сәтбаевтың ғалым , қоғам қайраткері ретіндегі қызметіне дәлелдер келтіріңіз . 1 ) Қазақтың зиялы азаматтарын біріктірген қандай мақсат болды ? 2 ) Қазақ зиялылары ұстанымының қаншалықты маңызды екендігіне баға беріңіз . 3 ) Болашақ ұрпаққа қалдырған ұлы мұрасы деп нені атар едіңіз ? Дәлел келтіріңіз . 4 ) Қорытынды ойыңыз
4) Мақал - мәтелдерді ойлап табу дәстүрі нақты ережелерге бағынбайды, белгілі бір уақыт пен орынға байланысты емес. Филолог Нысанбек Тұрекұл мақал - мәтелдердің мақсатын түсіндіреді:
"Мақалдар (мақал – мәтелдер) - бұл аяқталған ойды білдіретін ашық және айқын мазмұнмен қысқаша поэтикалық сөздер. Олар қазақ халқының тұрмысы мен еңбек өмірінен пайда болды. Қазақ мақал-мәтелдері-бұл екі, үш және төртбұрыш.
Еңбек ерлікке жетеді,
Ерлік елге жеткізіледі.
Еңбек жеткізеді, ерлік,
Ерлік-ел бірлігіне дейін.
Бұл мақалдарда бейнелі мағыналар жоқ. Барлығы қарапайым және анық.
Мәтелдер (мақал-мәтелдер) тікелей қатысты емес маңызы бар. Оларда барлығы басқаша, бейнелі, әдемі. Мақал өзі мағынаны табу, оны табу, нақты тұжырым жасамайды.
Көбінесе мақалдарда параллель қайталаулар бар. Міне, кейбіреулердің мағынасы: "Ер мойнында қылқан тірімес" (жас арқанның мойынында). Бұл дегеніміз, қарыз қайтарылатын болады, ол іс жүзінде пайдалы.
"Ала қойды қырықққан көп жүн жинай алмас" (көп жүнді жинамайды). Бұл өрнек келесідей болуы мүмкін: кез келген істе жартысы болмауы керек".
Мейрамбек: Сәлем, достым! Қалың қалай? Денсаулығың қалай? Жақсы болдың ба?
Еркебұлан: Сәлем, Мейрамбек! Рахмет, қазір жақсы болдым. Өткен аптадан бері қатты қызуым көтеріліп, мазам болмай, төсекте жатып едім.
Мейрамбек: Жақсы болғаныңа қуаныштымын.
Еркебұлан: Рахмет, тек өкініштісі сендермен бірге табиғат аясындағы серуенге бара алмадым... Қалай болды, қызық болған шығар?
Мейрамбек: Ия, өкінішті – ақ. Бірақ ең бастысы оңалып кеттің, әлі талай серуенге шығамыз ғой. Жалпы серуен өте жақсы ұйымдастырылып, өте қызықты өтті. Оқушылар толықтай уақытында жиналып, арнайы автобуспен үш мұғалім, медбике және дене шынықтыру мұғалімі бізді серуенге апарып, алып келді.
Еркебұлан: Медбике апайдың барғаны дұрыс болыпты.
Мейрамбек: Ия, бірақ ол кісінің көмегіне ешкім жүгінбей, аман – есен барып келдік.
Еркебұлан: Қашан қайттыңдар?
Мейрамбек: Таңертең барып, түстен кейін қайттық. Әрқайсымыз үйден тіскебасар мен ішетін сусын, жеміс – жидектер алып барып, соларды жедік. Түрлі ойындар ойнадық, серуендеп, біраз суретке түстік. Уақытымыз өте жақсы әрі денсаулыққа пайдалы өтті. Гүлбану апай осындай серуендер әлі талай ұйымдастырылатынын айтқан болатын.
Еркебұлан: Келесі серуенге бұйыртса, мен де барармын.
4) Мақал - мәтелдерді ойлап табу дәстүрі нақты ережелерге бағынбайды, белгілі бір уақыт пен орынға байланысты емес. Филолог Нысанбек Тұрекұл мақал - мәтелдердің мақсатын түсіндіреді:
"Мақалдар (мақал – мәтелдер) - бұл аяқталған ойды білдіретін ашық және айқын мазмұнмен қысқаша поэтикалық сөздер. Олар қазақ халқының тұрмысы мен еңбек өмірінен пайда болды. Қазақ мақал-мәтелдері-бұл екі, үш және төртбұрыш.
Еңбек ерлікке жетеді,
Ерлік елге жеткізіледі.
Еңбек жеткізеді, ерлік,
Ерлік-ел бірлігіне дейін.
Бұл мақалдарда бейнелі мағыналар жоқ. Барлығы қарапайым және анық.
Мәтелдер (мақал-мәтелдер) тікелей қатысты емес маңызы бар. Оларда барлығы басқаша, бейнелі, әдемі. Мақал өзі мағынаны табу, оны табу, нақты тұжырым жасамайды.
Көбінесе мақалдарда параллель қайталаулар бар. Міне, кейбіреулердің мағынасы: "Ер мойнында қылқан тірімес" (жас арқанның мойынында). Бұл дегеніміз, қарыз қайтарылатын болады, ол іс жүзінде пайдалы.
"Ала қойды қырықққан көп жүн жинай алмас" (көп жүнді жинамайды). Бұл өрнек келесідей болуы мүмкін: кез келген істе жартысы болмауы керек".
Табиғат аясына саяхат туралы диалог құрастыру.
Мейрамбек: Сәлем, достым! Қалың қалай? Денсаулығың қалай? Жақсы болдың ба?
Еркебұлан: Сәлем, Мейрамбек! Рахмет, қазір жақсы болдым. Өткен аптадан бері қатты қызуым көтеріліп, мазам болмай, төсекте жатып едім.
Мейрамбек: Жақсы болғаныңа қуаныштымын.
Еркебұлан: Рахмет, тек өкініштісі сендермен бірге табиғат аясындағы серуенге бара алмадым... Қалай болды, қызық болған шығар?
Мейрамбек: Ия, өкінішті – ақ. Бірақ ең бастысы оңалып кеттің, әлі талай серуенге шығамыз ғой. Жалпы серуен өте жақсы ұйымдастырылып, өте қызықты өтті. Оқушылар толықтай уақытында жиналып, арнайы автобуспен үш мұғалім, медбике және дене шынықтыру мұғалімі бізді серуенге апарып, алып келді.
Еркебұлан: Медбике апайдың барғаны дұрыс болыпты.
Мейрамбек: Ия, бірақ ол кісінің көмегіне ешкім жүгінбей, аман – есен барып келдік.
Еркебұлан: Қашан қайттыңдар?
Мейрамбек: Таңертең барып, түстен кейін қайттық. Әрқайсымыз үйден тіскебасар мен ішетін сусын, жеміс – жидектер алып барып, соларды жедік. Түрлі ойындар ойнадық, серуендеп, біраз суретке түстік. Уақытымыз өте жақсы әрі денсаулыққа пайдалы өтті. Гүлбану апай осындай серуендер әлі талай ұйымдастырылатынын айтқан болатын.
Еркебұлан: Келесі серуенге бұйыртса, мен де барармын.
Мейрамбек: Әрине!