Қазақстандағы орта білім міндетті болып табылады және жалпы орта, бастауыш кәсіптік және орта кәсіптік білімді қамтиды. Бірінші сыныпқа 6-7 жас аралығындағы балалар қабылданады. Қазақстанның орта жалпы білімі 3 деңгейден тұрады: бастауыш (1-4 сыныптар), негізгі (5-9 сыныптар) және үлкен (10-11 сыныптар). Дарынды студенттердің толық әлеуетін дамыту үшін дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептерде жүзеге асырылатын білім беру бағдарламалары әзірленуде.
Қазақстанда бастауыш кәсіптік білім беру жалпы орта білім негізінде кәсіптік мектептерде және кәсіптік лицейлерде 2-3 жыл бойы сатып алынады. Орта кәсіптік білім 3-4 жылда колледждер мен негізгі жалпы білім негізінде конкурстық негізде алынады. Қазақстандағы жоғары білім. Қазақстанда жоғары білім орта білім негізінде жүзеге асырылады. Университетке түсу үшін мектеп бітірушілері бірыңғай ұлттық тестілеу (ҰБТ) немесе кешенді тестілеу (өткен жылдар түлектері үшін) түрінде түсу емтихандарын тапсырады. Қазақстанның азаматтары конкурстық негізде шетелде оқуға арналған «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындауға құқылы. Университеттің түлегі бакалавриат (4 жыл), мамандығы (5 жыл) немесе магистр (6 жыл) алады. Қазақстанда екінші жоғары білім тек жеделдетілген оқу кезеңімен (2-3 жыл) ақылы негізде алынады.
Әже - баланың әкесінің, сондай-ақ, анасының шешесін атайтын, туыстық қатынасты білдіретін атау. Одан арғылары үлкен әже немесе ұлы әже деп аталады.[1]
Қазақ отбасындағы әже орны ерекше әрі қадірлі. Әже - отбасының ғана емес, әулеттің де ұйытқысы, ағайын- абысындардың бірлігін, татулығын сақтайтын сыйлы анасы, кейінгі жастардың, келіндердің тәрбиешісі әрі ақылгөйі Қазақ қоғамында әдетте жас отау иелерінің тұңғыш баласын әжесі бауырына салады. Бала ата-әженің кенжесі саналып, немерені әжесі тәрбиелеп, бағып-қағады. Әже мен немере арасындағы туыстық байланыс өте нәзік әрі берік. Балажан қазақ үшін ата мен әжеге жас сәби жай ғана ермек емес, тәрбиеленуші ерекше субъект. Тарихта күллі рулы елге ана болып саналған Айпара әже, Домалақ ене, Зере, Айғаным секілді әжелердің бейнесі аңыз-әңгімелерде, әдеби шығармаларда сомдалған.
Алдымен әже тәрбиесі арқылы бала жақсы-жаманды ажыратып, үлкен-кішіні тани бастайды. Мінез-құлық, тіл тәрбиесі қалыптасып, бала үй шаруасына бейім, елгезек тілалғыш, мейірімді болып өседі. Әженің алдын көрген балаға былайғы жұрт тәрбиелі бала деп баға береді. Әже тәрбиесі көбіне «олай істеме, былай істе», «бүйтсең жаман, өйтсең жақсы»деген вербалды сипатта, ақылгөйлік мазмұнда болып, әженің мейірімі мен жүрек жылуына бөленіп өседі. Осылайша жас бала қазақы ортадағы моральдық-этикалық нормалармен таныса отырып, адами тұлғаның қалыптасуына ғана емес, дәстүрлі ырым-тыйымдар жүйесінің қағидаттарын біртіндеп бойына сіңіре бастайды.
Жеті-тоғыз жастан әрі қарай тұңғыш немере ұлдың тәрбиесі атасының қолына өтеді, Ал қыз немеренің негізгі тәрбиесі әженің қарамағында болады. Бұл кездегі тәрбиенің мазмұны атаға ілесе жүріп, көрген-білгенін көңілге тоқудан құралады. Атасына ілескен бала алыс жерлерді, ел жақсыларын, сыйлы ауылдарды көріп, жиын-тойға т.б. қатысып, соларды ұғынуға, білуге тырысады. Атаның «визуалды» тәрбиесінен өткен баланы былайғы жұрт көргенді бала деп атайды. Қазақ паремеологизмі Атың бар да жер таны желіп жүріп, атаң барда ел таны еріп жүріп деп кеңес береді. Ел тану, жер тану көргенділікке жатады. Қазақтың дәстүрлі бала тәрбиесінде көргенділік тәрбиенің ең жоғарғы формасы болып табылады. Әже мен атадан тәлім алған немеренің рухани жағынан тәрбиелі, көргенді азамат болып, ержетуінің, елдің аузына ілігер көшелі азамат болып қалыптасуының негізі осылайша қаланады
Қазақстанда бастауыш кәсіптік білім беру жалпы орта білім негізінде кәсіптік мектептерде және кәсіптік лицейлерде 2-3 жыл бойы сатып алынады. Орта кәсіптік білім 3-4 жылда колледждер мен негізгі жалпы білім негізінде конкурстық негізде алынады.
Қазақстандағы жоғары білім.
Қазақстанда жоғары білім орта білім негізінде жүзеге асырылады. Университетке түсу үшін мектеп бітірушілері бірыңғай ұлттық тестілеу (ҰБТ) немесе кешенді тестілеу (өткен жылдар түлектері үшін) түрінде түсу емтихандарын тапсырады. Қазақстанның азаматтары конкурстық негізде шетелде оқуға арналған «Болашақ» халықаралық стипендиясын тағайындауға құқылы. Университеттің түлегі бакалавриат (4 жыл), мамандығы (5 жыл) немесе магистр (6 жыл) алады. Қазақстанда екінші жоғары білім тек жеделдетілген оқу кезеңімен (2-3 жыл) ақылы негізде алынады.
Қазақ отбасындағы әже орны ерекше әрі қадірлі. Әже - отбасының ғана емес, әулеттің де ұйытқысы, ағайын- абысындардың бірлігін, татулығын сақтайтын сыйлы анасы, кейінгі жастардың, келіндердің тәрбиешісі әрі ақылгөйі Қазақ қоғамында әдетте жас отау иелерінің тұңғыш баласын әжесі бауырына салады. Бала ата-әженің кенжесі саналып, немерені әжесі тәрбиелеп, бағып-қағады. Әже мен немере арасындағы туыстық байланыс өте нәзік әрі берік. Балажан қазақ үшін ата мен әжеге жас сәби жай ғана ермек емес, тәрбиеленуші ерекше субъект. Тарихта күллі рулы елге ана болып саналған Айпара әже, Домалақ ене, Зере, Айғаным секілді әжелердің бейнесі аңыз-әңгімелерде, әдеби шығармаларда сомдалған.
Алдымен әже тәрбиесі арқылы бала жақсы-жаманды ажыратып, үлкен-кішіні тани бастайды. Мінез-құлық, тіл тәрбиесі қалыптасып, бала үй шаруасына бейім, елгезек тілалғыш, мейірімді болып өседі. Әженің алдын көрген балаға былайғы жұрт тәрбиелі бала деп баға береді. Әже тәрбиесі көбіне «олай істеме, былай істе», «бүйтсең жаман, өйтсең жақсы»деген вербалды сипатта, ақылгөйлік мазмұнда болып, әженің мейірімі мен жүрек жылуына бөленіп өседі. Осылайша жас бала қазақы ортадағы моральдық-этикалық нормалармен таныса отырып, адами тұлғаның қалыптасуына ғана емес, дәстүрлі ырым-тыйымдар жүйесінің қағидаттарын біртіндеп бойына сіңіре бастайды.
Жеті-тоғыз жастан әрі қарай тұңғыш немере ұлдың тәрбиесі атасының қолына өтеді, Ал қыз немеренің негізгі тәрбиесі әженің қарамағында болады. Бұл кездегі тәрбиенің мазмұны атаға ілесе жүріп, көрген-білгенін көңілге тоқудан құралады. Атасына ілескен бала алыс жерлерді, ел жақсыларын, сыйлы ауылдарды көріп, жиын-тойға т.б. қатысып, соларды ұғынуға, білуге тырысады. Атаның «визуалды» тәрбиесінен өткен баланы былайғы жұрт көргенді бала деп атайды. Қазақ паремеологизмі Атың бар да жер таны желіп жүріп, атаң барда ел таны еріп жүріп деп кеңес береді. Ел тану, жер тану көргенділікке жатады. Қазақтың дәстүрлі бала тәрбиесінде көргенділік тәрбиенің ең жоғарғы формасы болып табылады. Әже мен атадан тәлім алған немеренің рухани жағынан тәрбиелі, көргенді азамат болып, ержетуінің, елдің аузына ілігер көшелі азамат болып қалыптасуының негізі осылайша қаланады