Аспан әлемінің құпиялары Аспан әлемінің құпиялары қазіргі таңда ғалымдармен үздіксіз
зерттелу үстінде. Жұлдыздардың әлемі әр алуан. Кейбір жұлдыздар
көлемі бойынша Күннен мың есе үлкен әрі жарығырақ болып келсе, ал
кейбіреуінің мөлшері мен шығаратын жарығының энергиясы Күннен
әлдеқайда аз болып келеді. Жұлдыздардың жарқырауы да түрліше
болады. Ғалымдар: «Алтын балық шоқжұлдызы Күннен 400 мың есе
артық жарқырайды», - деп пайымдайды.
Жұлдыздар өте алыс қашықтықта орналасқандықтан, олардың
серіктері ең күшті телескоппен де көрінбейді. Оларды анықтау үшін
зерттеудің нәзік әдістерін қолданып, бірнеше ондаған жылдар бойы
ұқыпты бақылау мен күрделі ескптеулер жүргізу қажет.
XIX ғасырдың ортасындағы орыс саяхатшысы Матвей Ястребов
былай деп жазған еді: «Ең алғашқы астрономдар көшпелі халықтар
болғаны даусыз. Кең далада мал бағып өмір сүру олардың аспан
денелерінің қозғалысына үнемі бақылау
1. ЖЖ. «Неге? Неге?» әдісі арқылы жұбыңызбен диалог құрыңыз.
Диалог құруға нұсқау:
а) 1-оқушы мәтіндегі ойға байланысты пікір білдіреді де сөйлемді
«Неге?» деген сұрақпен аяқтайды.
(6) WhatsApp — Янд-
I нұсқа
1. Қай етіс түрі іс – қимылдың өздігінен орындалған білдіреді.
A) Ортақ
B) Өздік
C) Өзгелік
✓D) Ырықсыз
E) Ешбірі
2. Өзгелік етістіктің жұрнағын табыңыз.
A) -Ын,-ін,-н.
B) -Ыл,-іл,-л.
C) -Ыс,-іс,-с.
✓D) -Дыр,-гіз,-т.
E) -Ған,-ген,-кен.
3. Іс-әрекеттің қимыл иесіне тікелей қатыстылығын анықтайтын етіс түрі қайсы.
A) Ырықсыз етіс
B) Өзгелік етіс
C) Ешбірі
D) Ортақ етіс
✓E) Өздік етіс
4. Өзгелік етісті табыңыз
A) Айтып, қалған
B) Жинас, сөйлесті
✓C) Жаздыр, үйрет
D) Таран, мақтан
E) Оқыр, болар
5. Ортақ етісті табыныз
✓A) Жастар ойласты
B) Тас қаланды
C) Әкесінен қаймықты
D) Тектілігін танытты
E) Ойланбаған кісіде ақыл болмас
6. Өздік етісті табыңыз.
A) Еден жуылды
B) Досымен сырласты
C) Сурет ілінді
D) Тастан сарай салғызды
✓E) Асыл өзі киінді
7. Көсемше жұрнақтарын табыңыз.
A) -Ған,-ген,-қан,-кен
✓B) -А,-ып,-ғалы,-й
C) -Атын,-етін,-р
D) -Е,-іп,-ар,-ер
E) -С,-атын,-гелі,-п
8. Қай қосымша жіктелмейді
A) -Атын
✓B) -Ғалы
C) -Ған
D) -Ар
E) -Мақ
9. Есімшенің тәуелденген түрін көрсетіңіз.
A) Аяқта, ұқ
B) Бұзар, шабар
C) Егер, ендеше
✓D) Көргенің, айтарым
E) Жазым, басылым
10. Ырықсыз етісті табыңыз
A) Жуынды
B) Сөйленді
C) Қырынды
D) Жылынды
✓E) Киілді
11. Бірыңғай етіс жұрнақтарын табыңыз.
A) -Ар, -ып,-ыр
✓B) -Т,-с,-л
C) -А,-е,-й
D) -Ғыз,-ған,ғалы
E) -Р,-с,-п
12. Ортақ етістен жасалған есім сөзді табыңыз.
A) Ол онымен қатты тартысты
✓B) Мен ол айтысты көрген жоқпын
C) Оның жағы қарысты
D) Мен оған көмектестім
E) Ол асығыс жетіп келді
13. Бұрынғы өткен шақта түрған сөзді көрсетіңіз.
✓A) Танысқан екен
B) Танысты
C) Танып тұрмын
D) Таниды
E) Танитынмын
14. Етістіктің мақсатты келер шақ түрін көрсетіңіз.
A) Сырласатын
B) Демалып жатыр
C) Пісірді
✓D) Ызаландырмақ
E) Оқыса игі еді
15. Етістіктің нақ осы шақ түрін көрсетіңіз.
A) Естіген
✓B) Бара жатыр
C) Келмекші
D) Ұғыпты
E) Қарарман
16. Етістіктің болжалды келер шақ түрін табыңыз.
A) Сөйледі
B) Сөйлеген
✓C) Сөйлер
D) Сөйлейді
E) Сөйлеп отыр
17. Етістіктің жедел өткен шағын көрсетіңіз.
A) Жеткізер
B) Жеткізкен
C) Жеткізетін
D) Жеткізеді
✓E) Жеткізді
18. Күрделі нақ осы шақ тұлғасындағы етістікті табыңыз.
A) Бір ақыл бар
B) Кетіп қалмақшы емес
C) Құс ұшады
D) Ол қайтып кетті
✓E) Біз оқып отырған жоқпыз
19. Қалау райлы етістікті табыңыз.
A) Жүдеп қалыпты
B) Еңбек етсем
✓C) Айтқысы келген
D) Тынығыңыз
E) Амандасайын
20. Бұйрық райлы етістікті табыңыз.
A) Айтқаным
B) Есіме алғым келді
C) Келіссе игі еді
✓D) Бара салайық
E) Тентіретті
21. Қалау райлы етістікті табыңыз.
A) Толқыса
✓B) Алса игі еді
C) Оқығым келеді
D) Айтсаңшы
E) Көрген
22. Бұйрық райдың 3-ші жағын табыңыз.
A) Табыңдар
B) Түсініңіздер
C) Үйренгісі келеді
✓D) Жетсін
E) Ұнатты
23. Шартты райлы етістікті табыңыз.
A) Белінді бекем буғайсың
B) Содан кейін мені бір сына
C) Өзің білесің, біз момақан шаруамыз
D) Тенді шештірме, үйге де әбігер болма
✓E) Бір көрсем, арманым болмас еді
24. Етістіктің ашық рай түрінде түрған сөзді табыңыз.
✓A) Өнер шашпақ
B) Көрсет
C) Оқытсаңыздар
D) Қорықпасаң кел
E) Барсаңызшы
25. Бұрынғы өткен шақтың жұрнағын табыңыз.
A) -атын
B) -п
C) -ғалы
✓D) -ған
E) -а
26. Ауыспалы өткен шақ тұлғасындағы сөзді табыңыз.
A) Қадірледі
✓B) Қадірлейтін
C) Қадірлеген емес
D) Қадірлейді
E) Қадірлепті
27. Осы шақтағы етістікті табыңыз.
A) Онын мақаласы жарыққа шықты
B) Той болып жатқан еді
C) Ол оқуға кірісті
D) Рұқсат сұрауға дәті шыдамады
✓E) Көптеген жаңа бұйымдар өндірілуде
28. Қай сөйлемде етісітік бастауыш қызметін атқарып тұрғандығын анықтаңыз.
A) Балалы үй-базар
✓B) Сабыр түбі-сары алтын
C) Бүгін ауылда қалың думан бар
D) Абай аға, мынау – бізідң үйлер
E) Шапқан – озар, жатқан-тозар
29. Баяндауыш қызметіндегі етістікті табыңыз.
A) Күрең ат-Бөжейдің қыс мінетін аты
✓B) Олжабек ойланып қалды
C) Содан бері осындамын
D) Ашынғанның тілі ащы
E) Абайдың тілегі солай
30. Пысықта уыш қызметіндегі етістікті табыңыз.
A) Кірпігін де сирек қағады
B) Алтын бидай дариядай шалқиды
C) Біз өзенге қарай жүрдік
✓D) Жақсы байқап сөйлер, жаман шайқап сөйлер
E) Оны сол мінезі үшін катты кадірлейтін
31. Тұйық етістікті табыңыз.
A) Оқып
B) Көрген
C) Айтпақ
D) Білгелі
✓E) Жуу
32. Тұйық етістіктің жұрнағы жалғанғанда , соңғы дыбысы өзгеріске ұшырайтын сөзді көрсетініз.
✓A) Ұқ
B) Жу
C) Айт
D) Сана
E) Сөйлес
33. Тұйық етістікті тіркесті табыңыз.
A) Келер еді
B) Танысыпты
C) Тапсырманы орындамақпын
D) Барғым келеді
✓E) Адал еңбек ету
34. Емлеге сай жазылған тұйық етістікті табыңыз.
A) Тасыу
B) Кел іу
✓C) Жуу
D) Жаю
E) Суыу
35. Тұйық етістікті табыңыз.
A) Қою тамақ
✓B) Мал сою
C) Жаяу жүр
D) Баяу айт.
E) Ояу жатыр.
36. Дұрыс жазылған етістікті табыңыз.
A) Жуыу
B) Байыу
✓C) Кею
D) Төку
E) Сыйу
37. Үстеу дегеніміз не?
A) Іс-әрекет, қимылды білдіреді
B) Қимылға, іс-әрекетке еліктеуді білдіреді
C) Заттың сапасын, көлемін білдіреді
✓D) Қимылдың мезгілін, белгісін, себебін мақсатын білдіреді
E) Сөз бен сөзді байланыстырады
38. Күрделі үстеуді көрсетіңіз.
✓A) Бүгін келдім
B) Кеше бардым
C) Әрең көтердім
D) Балаша сайрады
E) Шикілей әкелді
39. Туынды үстеуді көрсетіңіз
A) Әдейі бардым
✓B) Ертең келеді
C) Әрең жүрді
D) Жылдамырақ жүр
E) Талай жүрген жерім
40. Мезгіл үстеуін көрсетіңіз.
✓A) Бүрсігүні аттанды
B) Ілгері жүрді
C) Қаннен – қаперсіз ұйқтады
D) Қыруар жұмыс істедік
E) Өте үлкен екен
41. Мезгіл үстеуін көрсетіңіз
✓A) Қашаннан
B) Қаншама
C) Қайдан
D) Кімше
E) Қандай
42. Мекен үстеуді көрсетіңіз.
✓A) Алға қадам басты
B) Әрең-әрен бара жатты
C) Қасақана істеген
D) Амалсыздан үйіне жүрді
E) Қолма-қол тапсырды
43. Мақсат үстеуін табыңыз
A) Әлгіндғе, емін-еркін
B) Орасан, әжептәуір
✓C) Жорта, әдейі
D) Тысқары, мұнда
E) Амалсыздан, бекерге
44. «Қазақша» үстеуінің тұлғасына қарай түрін табыңыз
A) Мақсат
B) Мезгіл
C) Күрделі
✓D) Туынды
E) Себеп-салдар
45. Бөлек жазылатын үстеуді табыңыз
A) Сұңқардайын
✓B) Күнұзақта
C) Андасанда
D) Жаздытуні
E) Тында майынша
46. Мөлшер үстеуді табыңыз
✓A) Әжептәуір
B) Әрең
C) Ілгері
D) Кеше
E) Тым
47. «Қалай қарай» сұрағы қай үстеуге тән
A) Мақсат
B) Мезгіл
C) Мекен
✓D) Қимыл-сын
E) Мөлшер
48. Біріккен үстеуді табыңыз.
A) Алажаздай
B) Қанненқаперсіз
✓C) Бүрсігүні
D) Таңғысын
E) Қасақана
49. Туынды үстеуді табыңыз.
A) Шалқасынан
B) Ешқашан
C) Қалай қарай
✓D) Біршама
E) Әжептәуір
50. Туынды үстеудің жұрнағын табыңыз.
✓A) -дай
B) -даған
C) -ың
D) -ғыр
E) -дық
51. Шылау түрлерін ажыратыныз. Және, үшін, ғана.
✓A) Талғаулық, септеулік, демеулік
B) Сөз тудырушы, сөз түрлендіруші, жалғау
C) Жалғаулық, есептеулік, демеулік
D) Қарсылықты, демеулік, оқшау
E) Одағай, еліктеу, сөз,үстеу
52. «Сайын, қарай,соң, қабат» шылаулары қандай шылау тобына жататынын анықтаныз.
A) Қарсылықты
B) Демеулік
C) Талғаулықты
D) Шартты
E) Септеулік
53. Себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулық шылауды табыңыз.
A) Бірақ, алайда,дегенмен
B) Мен, және, әрі
C) Егер,егер де
✓D) Өйткені, сондықтан
E) Біресе, бірде, кейде
54. Көмектес септігіне қатысты септеулікті табыңыз
A) Кейін
B) Шейін
C) Соң
✓D) Бірге
E) Үшін
55. Бірыңғай септеулік шылаулар қатарын көрсетініз
A) Әрі, бері, гөрі
B) Не, я, да
C) -ды,-мыс,-ау
✓D) Мен, бен, пен
E) Қой, ғана,ше
56. Сұрау демеулігін табыңыз.
A) Сабақтан қал(ма)
B) Кітап оқы(ма)
C) Көшедегі аялда (ма)
✓D) Аздап қармай(ма)
E) Жар (ма)-талқан
57. Қате жазылған шылауды табыңыз.
A) Барған-ау
✓B) Бармайақ қой
C) Сондай -ақ
D) Сұмдық –ай
E) Барыпты-мыс
58. Қай сөйлемде үш түрлі шылау қатысқан.
A) Марат та, Сәкен де сабақта жоқ
B) Ертеңге дейін барып қалармын
✓C) Олар туралы бұдан кейін де еститін шығармыз
D) Қызым, сабаққа дейін тамағынды ішпедін Бе
E) Қыста қар жаумасаше
59. Шылауды табыңыз
A) Қар қалың жауыпты
B) Түнде күн қатты суық болды
✓C) Мейлі жаз, мейлі қыс болсын маған бәрібір
D) Содан әлі ауырып жатыр
E) Бар болғаны бес рет ойнады
60. Еліктеуіш сөзді табыңыз
A) Ағарандайды
✓B) Гүр-гүр
C) Шұбалаңқы
D) Бүлкектеп
E) Ирелеңдеп
61. Бейнелеуіш сөзді табыңыз
A) Тарс
B) Саңғыр
✓C) Жалт-жұлт
D) Арс-арс
E) Шаңқ
62. Шақыру одағайын табыңыз
A) Ойпырай
B) Түу
✓C) Шөре-шөре
D) Беу
E) Тәйит
63. Қөніл- күй одағайын табыңыз
A) Тек
B) Мәссаған
C) Құрау-құрау
D) Айт
✓E) Қош-қош
64. Бейнелік мағынаны білдіретін сөзді табыңыз
A) Күні-түні, әрі-бері
B) Үлкенді-кішілі, екі-үш
✓C) Тыпың-тыпың, жыбыр-жыбыр
D) Әкелі-балалы, бала-шаға
E) Өзді-өзді, сөйлей-сөйлей