«Аспан әлемінің құпиялары» балімі бойынша жиынтық бағалау Мәтін үзінділерінен сан есімдерді тауып, түрлеріне ажыратыңыздар. 5.2.1.1 метіндегі орфографиялық қателерді сездіктерге сүйене отырып, түзету және редакциялау 5.3.6.1 1-тапсырма. Мәтін үзінділерін түсініп оқыңыз. Мәтін үзінділерінен сан есімдерді тауып, түрлеріне ажыратыңыздар. 1. Жердің тартылыс күші адамның омыртқасын басыл сығып тұрады, Сондықтан ғарышқа ұшқан ғарышкердің бойы шамамен 5,08 см-ге зарады. 2. Жер орбитасында ғарыш саласының дамуына байланысты түрлі қалық темірлер үшiп курген керiнедi. Мамандардың есептеуінше, салмағы бірнеше граммнан 15 тоннаға дейінгі 370 000-нан астам заттар сағатына 9.5 мың шақырым жылдамдықпен жерді айналып ұшуда. Сонымен бірге, олар кейде бір-бірімен соқтығысып, кішкене бөлшектерге шашырап кетіп жатыр. 3. Шолпан — Кунді сағат жүрісіне қарама-қарсы бағытта айналатын Балғыз ғаламшар. Бұған бірнеше жорамал бар. Соның бірі, ғалымдардың пікірінше бұрын Шолпанның бетіне ірі астероидтар соқтығысып, оны кейін қарай айналдырып жіберген. 5 2-тапсырма. Берілген мәтіндегі қате жазылған сөздерді анықтап, сейлендерді кешіріп жазыңыз. А ашық қарыш кенiстiкiндe скафандрсыз 90 секунд қана шыдай алады, егер тек етпесіндегі барлық ауаны шығарса ғана. Ал егер өгпеде кішкене ғана ауағалса, ол бірден кепіршіб үлкейе бастайды екен. Егер ол қанға өтіп Кетсе, адам бірден еледі. Ал адам қарыш кеңістікіне шыққанда, егпесі ауаға толы болса, онда егпесін жарып жібереді. 5
Журналист: Өзіңізбен ақын, журналист, қазіргі айтыс өнерінің ұйымдастырушысы, ақындар айтысын қайта жаңғырту мен оны теледидар мен радиода насихаттау ісінде айтарлықтай жұмыстар атқарған қоғам қайраткері ретінде бүгінгі сұхбатымызға қатысып отырғаныңызға алғыс білдіреміз!
Жүрсін Молдашұлы: Иә, ақындарды 1984 жылдан үлкен сахнаға шығарып, халық өнерін, ұлттық рухты көтеруге тырыстым. Ақындар айтысын жинақтап жариялау, зерттеу жұмыстарын жүргізіп, “Қазіргі айтыстар” жинағын құрастырдым.
Журналист: Жалпы, ағасы, өзіңіздің қолдауыңызбен 80 жылдары айтыс өнері қайта жанданғандай болды. Осы кездегі айтыс өнері жайлы не айтасыз?
Жүрсін Молдашұлы: Өткен ғасырдың 80-ші жылдары ұмыт болып бара жатқан өнер халыққа қайта қызмет көрсете бастады. Жалпы, Тәуелсіздікті дайындаған айтыс өнері болды деп айтсақ артық емес. Сонау советтік дәуірде халықты оятып, рухын көтерді. Сөйтіп, 80-ші жылдары алысқа бармайды деген өнер ХХ ғасырда өз дамуын тапты.
Журналист: Салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, 80-ші жылдардағы айтыс өнері мен қазіргі айтысты салыстыруға бола ма?
Жүрсін Молдашұлы: 80-жылдардағы айтыс пен қазіргі айтысты салыстыруға келмейді. Өйткені, қазір айтыстың көркемдік, интеллектуалдық деңгейі өсті.
Журналист: Сұхбатыңызға көп рахмет! Халық қазынасы саналатын айтыс өнерінің дамуына қосқан зор үлесіңіз үшін халықтың атынан рахмет айтамыз!
Аспандияр: Достым, Абай атамыздың қандай өлеңдерін білуші едің? Алдағы "Абай оқуларына" қандай өлең жаттасам екен деп шеше алмай отырмын?
Берікбол: Бірден есіме түсетін өлеңі "Ғылым таппай мақтанба". Мазмұны да өте жақсы. Қалай қарайсың?
Аспандияр: Ия, бұл өлең өзіме де ұнайды. Абай атамыздың бұл өлеңінде жастарға айтылған өсиеті де өте орынды әрі дұрыс деп ойлаймын. Бірақ сайысқа мектеп бағдарламасынан тыс шығарманы жатқа айтуым керек.
Берікбол: Онда табиғат лирикасына арналған "Қыс", "Күз", "Жазғытұры" деген өлеңдер де сай келмейді ғой... Ендеше қазір, тұра тұр. Ғаламтор беттерінен іздеп көрейік.
Аспандияр: Ия, мұның табылған ақыл екен. Көрсек, көрейік.
Берікбол: Міне, қара, Абай атамызға арналған біршама сайттар да бар екен. Бұл жерде Абай атамыздың өмірбаянымен қатар, шығармалары да баршылық. Мына өлеңі қалай, оқып көрші?
Аспандияр: Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың...
Берікбол: Қалай, ұнады ма?
Аспандияр: Ия, өте жақсы екен. Осы өлеңді жатқа айтайын. Сенің көмегіңе көп рахмет, достым!
Жүрсін Ерманмен сұхбат.
Журналист: Қайырлы күн, Жүрсін аға!
Жүрсін Молдашұлы: Сәлеметсіз бе!
Журналист: Өзіңізбен ақын, журналист, қазіргі айтыс өнерінің ұйымдастырушысы, ақындар айтысын қайта жаңғырту мен оны теледидар мен радиода насихаттау ісінде айтарлықтай жұмыстар атқарған қоғам қайраткері ретінде бүгінгі сұхбатымызға қатысып отырғаныңызға алғыс білдіреміз!
Жүрсін Молдашұлы: Иә, ақындарды 1984 жылдан үлкен сахнаға шығарып, халық өнерін, ұлттық рухты көтеруге тырыстым. Ақындар айтысын жинақтап жариялау, зерттеу жұмыстарын жүргізіп, “Қазіргі айтыстар” жинағын құрастырдым.
Журналист: Жалпы, ағасы, өзіңіздің қолдауыңызбен 80 жылдары айтыс өнері қайта жанданғандай болды. Осы кездегі айтыс өнері жайлы не айтасыз?
Жүрсін Молдашұлы: Өткен ғасырдың 80-ші жылдары ұмыт болып бара жатқан өнер халыққа қайта қызмет көрсете бастады. Жалпы, Тәуелсіздікті дайындаған айтыс өнері болды деп айтсақ артық емес. Сонау советтік дәуірде халықты оятып, рухын көтерді. Сөйтіп, 80-ші жылдары алысқа бармайды деген өнер ХХ ғасырда өз дамуын тапты.
Журналист: Салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, 80-ші жылдардағы айтыс өнері мен қазіргі айтысты салыстыруға бола ма?
Жүрсін Молдашұлы: 80-жылдардағы айтыс пен қазіргі айтысты салыстыруға келмейді. Өйткені, қазір айтыстың көркемдік, интеллектуалдық деңгейі өсті.
Журналист: Сұхбатыңызға көп рахмет! Халық қазынасы саналатын айтыс өнерінің дамуына қосқан зор үлесіңіз үшін халықтың атынан рахмет айтамыз!
Жүрсін Молдашұлы: Сізге де көп рахмет!
Абайдың өлеңдері туралы диалог құрастыру.
Аспандияр: Достым, Абай атамыздың қандай өлеңдерін білуші едің? Алдағы "Абай оқуларына" қандай өлең жаттасам екен деп шеше алмай отырмын?
Берікбол: Бірден есіме түсетін өлеңі "Ғылым таппай мақтанба". Мазмұны да өте жақсы. Қалай қарайсың?
Аспандияр: Ия, бұл өлең өзіме де ұнайды. Абай атамыздың бұл өлеңінде жастарға айтылған өсиеті де өте орынды әрі дұрыс деп ойлаймын. Бірақ сайысқа мектеп бағдарламасынан тыс шығарманы жатқа айтуым керек.
Берікбол: Онда табиғат лирикасына арналған "Қыс", "Күз", "Жазғытұры" деген өлеңдер де сай келмейді ғой... Ендеше қазір, тұра тұр. Ғаламтор беттерінен іздеп көрейік.
Аспандияр: Ия, мұның табылған ақыл екен. Көрсек, көрейік.
Берікбол: Міне, қара, Абай атамызға арналған біршама сайттар да бар екен. Бұл жерде Абай атамыздың өмірбаянымен қатар, шығармалары да баршылық. Мына өлеңі қалай, оқып көрші?
Аспандияр: Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың...
Берікбол: Қалай, ұнады ма?
Аспандияр: Ия, өте жақсы екен. Осы өлеңді жатқа айтайын. Сенің көмегіңе көп рахмет, достым!
Берікбол: Оқасы жоқ! Саған сәттілік тілеймін!
Аспандияр: Рахмет!