Қыс – күзден кейін келетін, жылдың ең суық мезгілі. Күнтізбе жүйесі бойынша Желтоқсан, Қаңтар, Ақпан қыс айлары болып саналады. Қыста түн ұзақ, күн қысқа болып, Үркер жұлдызы көкке өрмелеп жоғары көтерілген сайын суыта түседі. Қыс мерзімін халқымыз өзінше бағалап, өз тұрғысынан сипаттап келеді. Осы тұста қыстың бейнесін тірі жанға балаған Ұлы Абайдың мына өлең шумақтары еріксіз тіл ұшына оралады:
Ақ киімді, денелі, ақ сақалды, Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды. Үсті-басы ақ қырау, түсі суық, Басқан жері сықырлап, келіп қалды. Дем алысы – үскірік, аяз бен қар, Кәрі құдаң – қыс келіп, әлек салды.
Бұл мезгілде болатын табиғи құбылыстардың бірін қалдырмай аса көркемдікпен суреттеген Жүсіпбек Аймауытовтың және Ілияс Жансүгіровтің төмендегі өлең жолдары қыстың қатал мінезін көз алдымызда жандандырып тұрғандай:
Жалп-жалп, жалп-жалп жауды қар. Тон киіндік, тоңды мал. Бұрқ-бұрқ, бұрқ-бұрқ боран бар, Боран жоқта тұман бар. Қызыл шұнақ қызыл бар. Суда айна тас мүсін бар, Қылаулатқан қырау бар.
Кажымукан Мунайтпасулы (1871-1948) казактын олемге әйгілі балуаны, классикалык күрестің асқан шебері. Шыккан тайпасының алтыбас руынан. Орта жүздің Қыпшақ reri = 0 Ауылдын той-томалагы кокпарсыз, күрессіз өткен бе? Сондай жиын тойларда кішкентай Кажымукан да күреске қатысып, өз қатарын былай қойып, ересек жігіттердің өзін жығып кете беретіндіктен "бала балуан" атанады. Алайда оның алып күштің иесі ретінде алғаш танылуы О.Масляков деген орыс саудагерінің үйінде жалшылықта жүрген кезінен басталады. Бірде боранды күні даладан шөп алып келе жатканда шанасы карға тіреліп, аты тарта алмай тұрып қалады. Шанадан каргып тускен Кажымукан атына комектеспек болып, шананын артынан бар күшімен итеріп калғанда, шана сырғып кетіп, болдырган ат астында қалып, өледі. Басқа амалы қалмаған ол атынын денесін шөптің үстіне тастап, өзі ат орнына жегіліп, шананы калаға сүйреп әкеледі. Оның осы тірлігі кала тұрғындарының арасына аңыз болып тарайды, Қажымуканның балуандык жолы Омбы қаласында өткен балуандар чемпионатында орыстың атағы жер жарған тәжірибелі балуаны Иван Злобинмен кездесуінен басталады. Будан кейін ол Петербургтегі бүкіл Ресейге “Ваня аған" деген атпен танылган Иван Лебедевтің балуандар мектебінде тәрбиеленеді. Осында цирк ойындарын көрсетуге машықтанады. 1908 жылы күрестен әлем чемпионы Георг Лурихтін ұйымдастыруымен Ресейдің ірі калаларында өткен чемпионаттарға қатысып, "Ямогата Муханура" деген атпен аренаға шығады. Бұдан кейін де ол бірнеше калаларда болып, бірнеше рет жеңіс тұғырына көтеріледі. Оңтүстік Американын калаларын аралайды, Варшавада өткен дүниежүзілік чемпионатта кіші алтын медальмен марапатталады. Чемпион ретінде әлемнің бірталай ірі қалаларында болып өнер көрсетеді. Түрік еліне барган сапарында түрік жүрты белдескен балуандардың бәрін жыққан қайратына риза болып, оған "Қажы" деген атак береді. Бурын оның азан шақырып қойған аты Мұқан болса, енді ол Қажы Мұкан аталады. Балуанның осы аты бүкіл өміріне қалады. 1913 жылы Троицк қаласында халықаралық ең ірі чемпионат өтеді. Қажымұқан осы чемпионатта он сегіз балуанмен күресіп, соның бәрін де жығады. Билікке большевиктер келіп, Алашорда өкіметін құлатып, басшыларын қуғындай бастаған тұста Қажымұқан да қуғынға түседі. Жергілікті жердің белсенділерінің кысымына шыдамаған ол оңтүстікке қоныс аударады. Концовку сам придумай.
Қыс – күзден кейін келетін, жылдың ең суық мезгілі. Күнтізбе жүйесі бойынша Желтоқсан, Қаңтар, Ақпан қыс айлары болып саналады. Қыста түн ұзақ, күн қысқа болып, Үркер жұлдызы көкке өрмелеп жоғары көтерілген сайын суыта түседі. Қыс мерзімін халқымыз өзінше бағалап, өз тұрғысынан сипаттап келеді. Осы тұста қыстың бейнесін тірі жанға балаған Ұлы Абайдың мына өлең шумақтары еріксіз тіл ұшына оралады:
Ақ киімді, денелі, ақ сақалды, Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды. Үсті-басы ақ қырау, түсі суық, Басқан жері сықырлап, келіп қалды. Дем алысы – үскірік, аяз бен қар, Кәрі құдаң – қыс келіп, әлек салды.
Бұл мезгілде болатын табиғи құбылыстардың бірін қалдырмай аса көркемдікпен суреттеген Жүсіпбек Аймауытовтың және Ілияс Жансүгіровтің төмендегі өлең жолдары қыстың қатал мінезін көз алдымызда жандандырып тұрғандай:
Жалп-жалп, жалп-жалп жауды қар. Тон киіндік, тоңды мал. Бұрқ-бұрқ, бұрқ-бұрқ боран бар, Боран жоқта тұман бар. Қызыл шұнақ қызыл бар. Суда айна тас мүсін бар, Қылаулатқан қырау бар.
Объяснение:
Кажымукан Мунайтпасулы (1871-1948) казактын олемге әйгілі балуаны, классикалык күрестің асқан шебері. Шыккан тайпасының алтыбас руынан. Орта жүздің Қыпшақ reri = 0 Ауылдын той-томалагы кокпарсыз, күрессіз өткен бе? Сондай жиын тойларда кішкентай Кажымукан да күреске қатысып, өз қатарын былай қойып, ересек жігіттердің өзін жығып кете беретіндіктен "бала балуан" атанады. Алайда оның алып күштің иесі ретінде алғаш танылуы О.Масляков деген орыс саудагерінің үйінде жалшылықта жүрген кезінен басталады. Бірде боранды күні даладан шөп алып келе жатканда шанасы карға тіреліп, аты тарта алмай тұрып қалады. Шанадан каргып тускен Кажымукан атына комектеспек болып, шананын артынан бар күшімен итеріп калғанда, шана сырғып кетіп, болдырган ат астында қалып, өледі. Басқа амалы қалмаған ол атынын денесін шөптің үстіне тастап, өзі ат орнына жегіліп, шананы калаға сүйреп әкеледі. Оның осы тірлігі кала тұрғындарының арасына аңыз болып тарайды, Қажымуканның балуандык жолы Омбы қаласында өткен балуандар чемпионатында орыстың атағы жер жарған тәжірибелі балуаны Иван Злобинмен кездесуінен басталады. Будан кейін ол Петербургтегі бүкіл Ресейге “Ваня аған" деген атпен танылган Иван Лебедевтің балуандар мектебінде тәрбиеленеді. Осында цирк ойындарын көрсетуге машықтанады. 1908 жылы күрестен әлем чемпионы Георг Лурихтін ұйымдастыруымен Ресейдің ірі калаларында өткен чемпионаттарға қатысып, "Ямогата Муханура" деген атпен аренаға шығады. Бұдан кейін де ол бірнеше калаларда болып, бірнеше рет жеңіс тұғырына көтеріледі. Оңтүстік Американын калаларын аралайды, Варшавада өткен дүниежүзілік чемпионатта кіші алтын медальмен марапатталады. Чемпион ретінде әлемнің бірталай ірі қалаларында болып өнер көрсетеді. Түрік еліне барган сапарында түрік жүрты белдескен балуандардың бәрін жыққан қайратына риза болып, оған "Қажы" деген атак береді. Бурын оның азан шақырып қойған аты Мұқан болса, енді ол Қажы Мұкан аталады. Балуанның осы аты бүкіл өміріне қалады. 1913 жылы Троицк қаласында халықаралық ең ірі чемпионат өтеді. Қажымұқан осы чемпионатта он сегіз балуанмен күресіп, соның бәрін де жығады. Билікке большевиктер келіп, Алашорда өкіметін құлатып, басшыларын қуғындай бастаған тұста Қажымұқан да қуғынға түседі. Жергілікті жердің белсенділерінің кысымына шыдамаған ол оңтүстікке қоныс аударады. Концовку сам придумай.