Ұлттық ұғымда киіз үй және оның әрбір құрамдас бөлшегі қасиетті деп саналады. Соған орай ата-бабаларымыз әрбір затқа лайық ұлықтау, теңеу, бейнелеу сияқты ойлы ұғымдармен бірге тәрбиелік мәні бар қағидалы, қанатты сөздер де шығарған. Ол қанатты сөздер шаңырақтан басталады. Шаңырақ – киелі мүлік. Атадан балаға мұра болып келе жатқан үйді қара шаңырақ деп құрметтейді. Қара шаңыраққа сәлем беру, одан дәм тату - ежелгі халық жоралғысы. Шаңырақ деген сөз «үй, отбасы» деген тұтас ұғымды да бейнелейді. Жаңа үйленгендерді «шаңырақ көтерді» дейді. «Шаңырағың биік болсын!» деген батаның ең үлкені саналады. Жалпы, жоғарыда аталып кеткен бата – тілектерді жас жұбайлар үйленіп, шаңырақ құрғанда айтады. Үйің кең, қонағың көп, берекелі үй бол деген мағыналы сөздер.
1. Бала тәрбиесі – бесіктен. (Воспитание ребёнка начинается с колыбели) .
2. Бабасы еккенді баласы орады. (Посеянное отцами детям пожинать) .
3. Баласы әкесінің артынан келе жатыр. (Сын идёт вслед за отцом) .
4. Әкені көріп ұл өсер, ананы (шешені) көріп қыз өсер. Сын берет пример с отца, дочь – с матери) .
5. Балалы үй – базар, баласыз үй – мазар. (Дом с детьми что базар – дом без детей что могила) .
6. Атадан ұл қалса – өзі қалғаны, қыз қалса – ізі қалғаны. (Если после отца остался сын – значит, остался он сам, если осталась дочь, значит остался след) .
7. Әкеге қарап ұл өсер. (Глядя на отца, растёт сын) .
8. Әке көрген оқ жонар. (Сын, воспитанный отцом, сам смастерит стрелу)
9. Ата – балаға сыншы. (Отец – главный критик своего ребенка) .
10. Атаның жүгі – атанның жүгі. (Ноша отца тяжела, как вьюк верблюда) .
11. Жақсы әке – жаман балаға қырық жылдық ризық. (Добрая слава отца сорок лет служит непутевому сыну) .
12. Анасын көріп қызын ал. (Возьми замуж дочь, прежде узнав, кто её мать) .
13. Әкесіз жетім – жартылай жетім, Шешесіз жетім – бүтін жетім. (Сирота без отца – полусирота, Сирота без матери – круглая сирота) .
14. Анаңды Меккеге үш арқалап барсаң да, қарызыңнан құтыла алмайсың. (Даже если трижды мать на себе в Мекку перевезешь, с долгом перед ней не рассчитаешься) .
15. Қыз – қонақ. (Дочь – гостья) .
16. Жаман да болса ағамыз, Жақсыны қайдан табамыз? (Хоть и дурной, да брат родной. Где возьмешь хорошего? )
17. Ағаны көріп іні өсер, Апаны көріп сіңлі өсер. (Брат брату пример, сестра – сестрице) .
18. Құртақандай торғай да, Өз ұясын қорғайды. (Маленький воробей и тот свое гнездо оберегает) .
19. Үйдің жылы-суығын Қыс түскенде білерсің, Кімнің алыс-жақынын Іс түскенде білерсің. (Холодный или теплый твой дом – Зима проверит, Кто близок или далёк – Беда проверит) .
20. Ағайын бір өліде, Бір тіріде керек (С родней радостью поделишься – радости прибавится, Горем поделишься – горе убавится).
Киіз үй бөліктеріне қатысы бар бата - тілектер:
Шаңырағың биік болсын!
Шаңырағың шайқалмасын!
Керегең кең болсын!
Түндігің түтінді болсын!
Қос босағаң берік болсын!
Ақ босағадан аттаған келін оң аяғымен енсін!
Ұлттық ұғымда киіз үй және оның әрбір құрамдас бөлшегі қасиетті деп саналады. Соған орай ата-бабаларымыз әрбір затқа лайық ұлықтау, теңеу, бейнелеу сияқты ойлы ұғымдармен бірге тәрбиелік мәні бар қағидалы, қанатты сөздер де шығарған. Ол қанатты сөздер шаңырақтан басталады. Шаңырақ – киелі мүлік. Атадан балаға мұра болып келе жатқан үйді қара шаңырақ деп құрметтейді. Қара шаңыраққа сәлем беру, одан дәм тату - ежелгі халық жоралғысы. Шаңырақ деген сөз «үй, отбасы» деген тұтас ұғымды да бейнелейді. Жаңа үйленгендерді «шаңырақ көтерді» дейді. «Шаңырағың биік болсын!» деген батаның ең үлкені саналады. Жалпы, жоғарыда аталып кеткен бата – тілектерді жас жұбайлар үйленіп, шаңырақ құрғанда айтады. Үйің кең, қонағың көп, берекелі үй бол деген мағыналы сөздер.
(Воспитание ребёнка начинается с колыбели) .
2. Бабасы еккенді баласы орады.
(Посеянное отцами детям пожинать) .
3. Баласы әкесінің артынан келе жатыр.
(Сын идёт вслед за отцом) .
4. Әкені көріп ұл өсер, ананы (шешені) көріп қыз өсер.
Сын берет пример с отца, дочь – с матери) .
5. Балалы үй – базар, баласыз үй – мазар.
(Дом с детьми что базар – дом без детей что могила) .
6. Атадан ұл қалса – өзі қалғаны,
қыз қалса – ізі қалғаны.
(Если после отца остался сын – значит, остался он сам,
если осталась дочь, значит остался след) .
7. Әкеге қарап ұл өсер.
(Глядя на отца, растёт сын) .
8. Әке көрген оқ жонар.
(Сын, воспитанный отцом, сам смастерит стрелу)
9. Ата – балаға сыншы.
(Отец – главный критик своего ребенка) .
10. Атаның жүгі – атанның жүгі.
(Ноша отца тяжела, как вьюк верблюда) .
11. Жақсы әке – жаман балаға қырық жылдық ризық.
(Добрая слава отца сорок лет служит непутевому сыну) .
12. Анасын көріп қызын ал.
(Возьми замуж дочь, прежде узнав, кто её мать) .
13. Әкесіз жетім – жартылай жетім,
Шешесіз жетім – бүтін жетім.
(Сирота без отца – полусирота,
Сирота без матери – круглая сирота) .
14. Анаңды Меккеге үш арқалап барсаң да, қарызыңнан құтыла алмайсың.
(Даже если трижды мать на себе в Мекку перевезешь, с долгом перед ней не рассчитаешься) .
15. Қыз – қонақ.
(Дочь – гостья) .
16. Жаман да болса ағамыз,
Жақсыны қайдан табамыз?
(Хоть и дурной, да брат родной.
Где возьмешь хорошего? )
17. Ағаны көріп іні өсер,
Апаны көріп сіңлі өсер.
(Брат брату пример, сестра – сестрице) .
18. Құртақандай торғай да,
Өз ұясын қорғайды.
(Маленький воробей и тот свое гнездо оберегает) .
19. Үйдің жылы-суығын
Қыс түскенде білерсің,
Кімнің алыс-жақынын
Іс түскенде білерсің.
(Холодный или теплый твой дом –
Зима проверит,
Кто близок или далёк –
Беда проверит) .
20. Ағайын бір өліде,
Бір тіріде керек
(С родней радостью поделишься – радости прибавится,
Горем поделишься – горе убавится).