Қазақ әдебиетіне үлкен еңбек сіңірген неміс ұлтының өкілі Герольд Бельгердің пікі- рімен танысып, тапсырмаларды орындаңдар.
1-деңгей. «Ғибратты сөз» мәтінінің мазмұнымен салыстырып, сәйкес келетін сөйлем-
дерді «Сәйкестік кестесіне» жазыңдар.
2-деңгей. «Сәйкестік кестесінде» еліктеу сөздердің болуын ескеріңдер.
3-деңгей. Мәтінде берілген ойға өз көзқарастарыңды білдіріп, эссе жазыңдар.
Сонау XVIII-XIX ғасырлардағы жыраулардың, ақындардың өлең-жыр-
ларын оқып отырып, таңғаламын. Қазақ тілінің ауқымы қаншама десеңізші?!
Күнделікті тұрмыста пайдаланудан шығып қалған сөздерді есептесек, қазір
он миллион қазақ сөзі бар екен. Ондай сөздік қор немістерде де, орыстарда да,
ағылшындарда да жоқ.
2-деңгей
Қазақ тілінің басқа тілдерге қарағанда сөз саны күрт көп екені айтылған.
3-деңгей
Қазақ тілінің сөз байлығы
Ғасырлар бойы дамып жетілген, қолдану аясы кең, бай тілдердің бірі — қазақ тілі. Өйткені қазақ тілінің құрамындағы сөздердің саны ұлан ғайыр көп. Әсіресе халықтың байырғы (адам, әке, ана, аға, туыс, бауыр, жолдас, ақыл, мінез, жер, су, орман, үй, еңбек, шаруа, жігіт, батыр) сөздері өте мол.
Сонымен қатар байырғы сөздерден косымша арқылы жасалган (ағарту-шы, жазу-шы, адам-гершілік, кісі-лік, мейірім-ділік, оку-лық, аялда-ма, өнер-паз, шабан-доз, тіл-ші) сөздер немесе сөздердің бірігуі, қосарлануы, тіркесуі арқылы жасалғандардың (үлкенді-кішілі, оңды-солды, ағалы-інілі, жұмысшы-шаруа, ақ көңіл, ақ иық, ақ пейіл, қарға адым, жылан бауыр, жеті қараңғы, күйтабақ, кәсіподақ, ба өз, еңбеккүн, кемпірқосақ, өнеркәсіп) есебі жоқ. Осылардың барлығына негізгі қор, тірек болатын — халықтың байырғы сөздері.
Сондықтан байырғы сөздерді сөздік қор деп атайды. Сөздік қор тілімізде жаңа сөздер жасауға негіз болады.
Қазақ тілінің құрамында басқа тілден енген сөздер де мол. Орыс тілінен: машина, трактор, пионер, институт, техникум, фабрика, колхоз, совхоз, парта, актер, кино, дружина т. б. ал араб-парсы тілдерінен: мектеп, қалам, дәптер, ұстаз, мұғалім, бала, медресе, әдебиет, кітап т. с. с. сөздер халықтың өз сөзіндей болып кеткен. Басқа тілден енген сөздер болғанмен, бұлар байырғы сөздермен бірге қазақ тілінің сөздік құрамына енеді. Қазақша сөйлеуге және жазуға қатысатын барлық сөздердің жалпы жиынтығы қазақ тілінің сөздік құрамы немесе лексикасы деп аталады.