Қазақстан тарих Жанқожа Нұрмұхамедұлы – төменгі Сыр бойында ұлт-азаттық көтерілісті ұйымдастырған басшы, батыр
Шекті руының билеушісі Жанқожа батыр Сыр бойындағы қазақтарды Қоқан, Хиуа хандықтарының экспансиясына қарсы жұмылдырды. XIX ғасырдың ортасына дейін хиуалықтар Сырдарияның төменгі ағысына дейінгі жерлерді, қоқандықтар Ақмешітке дейінгі жерлерді бақылауда ұстады. Жанқожа батыр Орталық Азияға қарай жылжып келе жатқан Ресейдің көмегіне сүйеніп, өз қарамағындағы қазақтарды оңтүстіктегі көршілердің озбырлығынан қорғауды ойлады. Ресей билігі батырға жасауыл деген атақ берді. Бірақ Жанқожа атақтан, бағалы сыйлықтан бас тартты.

Хиуа ханы 1847 жылдың тамыз айы мен 1848 жылдың наурыз айында 6 мың әскермен Сырдың екі жағындағы елге жойқын жорықтар ұйымдастырды. Жанқожа Нұрмұхамедұлы Хиуа ханының ұлы Мұхаммед Рақым Аллақұлдың Жаңадария мен Қуаңдария аудандарында көптеген қамал тұрғызуына орай 1843 жылдың өзінде-ақ Қуаңдариядағы Хиуа бекінісін қиратып, 1845 жылдың көктемінде қиратылған бекіністі қалпына келтіруге жіберілген 2000 адамға жуық хиуалық отрядты талқандаған еді. Жанқожа әскері Жаңақала бекінісін алды. 1847–1848 жылдары ол Райым бекінісі маңында хиуалықтарға тойтарыс берді.

Есет батыр бастаған көтеріліс

Арал теңізінің солтүстік жағалауына жақын қазақтардың ұлт-азаттық қозғалысын Есет Көтібарұлы басқарды. Есет батыр бастаған көтеріліс 1838 жылы оның Жоламан батырмен бірге орыстардың Елек бекінісіне шабуылынан басталды.

Ал 1847–1848 жылдары Жанқожа Нұрмұхамедұлымен бірігіп Хиуа және Қоқан басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Бұл көтерілістер Орта Азия хандықтары мен Ресей империясының отаршылдық езгісіне қарсы бағытталды. 1847 жылы шілдеде Ембі өзені аймағында Есет Көтібарұлы өзінің жасағымен 200 казактан тұратын Орынбор мен Омбының жазалаушы отрядына шабуыл жасады.

Алайда нашар қаруланған көтерілісшілер жеңіске жете алмады. Қайткен күнде де Есетті қолға түсіріп, оған Патша үкіметінің билігін мойындатуды мақсат еткен Орынбор билеушілері үсті-үстіне жазалаушы жасақ жіберді. 1855 жылы Есет батыр билеуші әкімшіліктің қолшоқпары сұлтан Арыстан Жантөреұлын өлтірді. 1858 жылы амалсыз Орынборда Патша үкіметінің билігін мойындауға мәжбүр болды

Мәтінді талдау сұрақтар:
-Тұлғалардың ұқсастығы мен айырмашылығы қандай?
-Әр тұлғаға қандай ерекшелік тән?
-Сіз тұлғалардың қандай қасиетін жақтап, қандай қасиетін даттар едіңіз?
-Сіз қандай қорытындыға келдіңіз?

мемлекеттiк табиғи қорық — табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ, оның қызметiнiң мақсаты өзiнiң аумағындағы табиғи процестер мен құбылыстардың табиғи барысын, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi объектiлерiн, өсiмдiктер мен жануарлардың жекелеген түрлерi мен қауымдастықтарын, әдеттегi және бiрегей экологиялық жүйелердi сақтау мен зерделеу және оларды қалпына келтiру болып табылады.

қазақстанда қазіргі уақытта 10 қорық ұйымдастырылған. қазақстандағы қорықтардың барлық ауданы 1 610 973 га.

. мәтін қайда? жел атмосфера қабаттарында қысымның біркелкі таралмауынан пайда болады әрі жоғары қысымнан төменгі қысымға қарай бағытталады. ауа қысымы уақыт пен кеңістікте тұрақты болмайтындықтан желдің ғы мен бағыты үнемі өзгеріп отырады. желдің бағытын көкжиектің қай тұсынан соғуына байланысты анықтайды және оны градуспен немесе румбымен (16 румбылық жүйемен), ал ғын – м/с, км/сағ, узелмен немесе (бофорт шкаласы бойынша) өрнектейді. биіктікке көтерілген сайын үйкеліс күшінің азаюына байланысты жел қуаты өзгереді, сонымен қатар ол градиенттердің өзгеруіне де тәуелді болады. жел үлкен аумақты қамти отырып, көлемді ауа ағындарын (муссондар, пассаттар, т.б.) туғызады, осыдан жергілікті және жалпы атмосфералық айналым пайда болады. қазақстанның барлық өңірінде (әсіресе, жазық жерлерде) күшті желдер жиі болып тұрады, оның максимумы қыс айларына (40 – 45 м/с) және көктем мен күзге (20 – 35 м/с) келеді. өте күшті желдер каспий жағалауы және биік тау асулары мен аңғарларында байқалады. дүниежүзілік желдер жіктеліміне қазақстан аумағында тұрақты соғатын 23 жел тіркелген. оларды қазақстан бойынша мынадай аймақтарға бөледі: ашық далада (жосалы, сілеті, т.б.); шөл және шөлейт, үлкен ашық су қоймалары төңірегінде (каспий теңізі, қаш, алакөл көлдері, т.б.); тау аңғарларында және тау аралық өңірлерде («жетісу қақпасы», «шілік аңғары», «жаңғызтөбе», «қордай», т.б.); орташа биіктіктегі таулар мен қырқаларда («ерейментау», «ұлытау», «қарқаралы», «мұғалжар», т.б.) соғатын желдер. жел арзан электр энергиясын өндіру, құдықтан су тарту, диірмен айналдыру, егін суару, т.б. үшін пайдаланылады.[2]жел жел-ауаның горизонталь бағытта қозғалуы. желдің пайда болуы-қысым айырмашылығына байланысты. желдің бағытын өлшейтін құрал-флюгер жел бағар желдің ғын өлшейтін құрал-анемометр желдің күшін есептейді. ғы-1м\с бриз-французша-жеңіл жел, тәулік ішінде соғатын жел, күндіз құрлықтан теңізге, түнде теңізден құрлыққа қарай соғады. муссон-арабша-маусым, қыста құрлықтан теңізге қарай, жазда теңізден құрлыққа қарай соғады. тұрақты желдер-пассат, батыс желдер. пассат дегеніміз-тропиктік ендіктен экваторға қарай соғатын жел. батыс желдері-оңтүстік тропиктен қоңыржай ендіктерге қарай соғады. көгілдір отын-желдің энергиясы. ауа райы дегеніміз-белгілі бір жердегі белгілі бір уақыттағы тропосфераның күйі. ауа райын зерттейтін ғылым-метеорология климат-ауа райының белгілі бір жерге тән көқ режимі. климаттың элементтеріне температура, жауын-шашын, қысым, жел т.б алисов күн сәулесінің түсуіне байланысты жер бетін 13 климаттық белдеуге бөлді. 1. негізгі климаттық белдеулер-7 2. өтпелі климаттық белдеулер-6 суб-таяу, маңы дегенді білдіреді. экваторлық климаттық белдеу-температура мен жауын-шашын жыл бойы біркелкі таралатын жыл мезгілінің ауытқуы байқалмайтын климаттық белдеу. температура-25 градус, жауын-шашын-2000-3000мм. қоңыржай климаттық белдеу-жылдың 4 мезгілі айқын байқалады. жылу белдеулерінің саны-5 атмосфералық фронт-әр түрлі ауа массасының арасындағы өтпелі аймақ: 2-ге бөлінеді: жылы және суық фронт. атмосфералық радиация-күннің жылу мен жарығы.3-ке бөлінеді: 1.тура 2.шашыранды 3.жиынтық ауадағы су буы 2-ге бөлінеді: 1.абсолюттік ылғалдылық-1м куб ауадағы су буының нақты граммен алынған мөлшері. 2.салыстырмалы ылғалдылық-1м куб ауадағы су буының сол температураға қатынасы. ылғалдылықты өлшейтін құрал-гигрометр. изогиета-жауын-шашынның бірдей нүктелерін қосатын сызық. ылғалдану коэфициенті-жауын-шашынның булануға қатынасы. ы=ж\б 1-ге тең болса жеткілікті, 1-ге жетпесе жеткіліксіз бұлт дегеніміз-ауадағы су тамшыларының шоғырлануы. будақ бұлт-аппақ мақтаға ұқсас нөсер жауын жауады. шарбы бұлт-майда тұз кристалдарынан тұрады, жауын-шашын әкеледі. қатпарлы бұлт-ақ жауын жауады. шық-атмосфераның жоғарғы қабатынан жер бетіне түсетін ылғал.