«Қазақстандағы ежелгі адамдардың өмірі» бөлімі бойынша тоқсандық жиынтық бағалау. Оқу мақсаттары:
5.4.1. Ежелгі адамдардың алғашқы кәсібін сипаттау
5.4.2.1. Еңбек құралдары мен қару түрлерін сипаттау
5.2.2.1 Археологиялық ескерткіштерді сипаттау
5.2.2.2 Археологиялық деректерге сүйене отырып, Андронов және Беғазы Дәндібай
мәдениеттерінің белгілерін анықтау
5.2.1.1 Алғашқы адамдардың наным-сенімдерін сипаттау
Ойлау дағдыларының деңгейі:
Білу және түсіну
Білу және түсіну
Қолдану
Қолдану
Қолдану
Ыбырай Алтынсарин:
Ыбырай Алтынсариннің «Дүние қалай етсең табылады?» әңгімесі - қазақ балаларына арнап өзі құрастырған оқулыққа енген, өзге тілден аударылған шығарма. Әңгіме француз жұртының бір білімді адамының жазғанынан деп басталып, Антон деген жол бойында қайыр сұрап отыратын тіленші жігіт туралы баяндалады. Бірде кездескен жолаушы кісінің Антонға ақыл беріп, мысалмен өз басынан өткен жайды өзгеге үлгі етуінің сыры бар. Онда ол еріншектіктен арылып, жалқаулыққа салынбай еткен еңбек, төккен терінің арқасында бақуатты жағдайға жеткенін, балаларын да жасынан бос жүруге, қиналмай мал табуға үйретпегендігін, өз қайратымен тұрғызған екі өндіріс орнын балаларына бергендігін айтады. «Осы айтқанымша, машақаттанудан қашпасаң, сен де бай боласың, Антон», - деген жолаушы кісінің айтқан тілін алған Антон ерінбей еңбек етіп, маңдай терімен жақсы тұрмысқа жетеді. Бұған куә болған шетелдік әңгіме авторының көргені мен түйгені - еңбекті сүю, одан қашпай, дүниені еткен еңбек, төккен терден сұрау керек деген оймен тұжырымдалады.
Басқа мәтін :
Француз жұртының бір білімді адамы жазады:
— 1791 жылда, өзім университет деген үлкен школда оқып жүрген жігіт күнімде, әр жеті сайын Версаль қаласындағы шешеме жаяу барып-қайтып тұрушы едім. Сонда әрдайым жолымда бір Антон деген тіленші отырып, қайыр сұрап алып жүруші еді. Бір күні тағы сол жолмен келе жатып, бір орта бойлы арықтау кісіге ұшырасып, жөніміз бір болған сон, бірге келе жатқанымызда, әдетше манағы Антон алдымыздан шығып қайыр сұрады. Қасымдағы кісі тоқтап, Антонның бетіне қарап тұрды да айтты:
— Сен қарауға еп-есті кісі секілді көрінесің және жұмыс істеуге қуатың да бардай көрінеді, сөйтіп тұрып мұндай жаман іспен өзінді кемшілікке салып жүрсің. Бай болғың келсе мен саған ақыл айтайын: мен өзім де сендей кедей едім, бірақ сендей тіленшілік қылғаным жоқ; елден, қала-қаладан қыдырып жүріп, әуелі боқтық, салам арасынан, не болмаса жай кісілерден ескі шүберек сұрап жыйып жүрдім. Ол шүберектерді апарып қағаз істейтін фабриктерге сатып, соныменен азды-көпті ақша болған соң бір есек, бір арба алдым, мұнан соң әуелі аздап, бара-бара кебірек, әр үйден ескі-құсқы, тұтынуға жарамайтын шүберектерді сатып алып, арбамен жүріп сауда ете бастадым. Осындай іспен жеті жылда он мың франк[1] ақша тауып, енді бір қағаз фабрикасына кірістім. Жасым жас, ісіме нық, жинақты және еріншектікті білмегеннен соң, осы күнде екі әйдік тас жұртым[2] бар, фабрикамды балама бердім, үмітім бар, балам да аштық көре қалмас деген. Себебі: баламды да жасынан бос жүруге, еріншектікке, қиналмай мал табуға үйретпедім. Осы айтқанымша машақаттанудан қашпасаң, сен де бай боласың Антон, — деді де, жөніне жүріп кетті.
Антон бұл сөздерді есіткен соң терең ойға қалып, қайыр сұрауын да ұмытып тұрып қалды.
1815 жылда Брюссель деген қаладан өтіп бара жатып, бір кітап сататын үлкен дүкенге кірдім. Дүкеннің ішінде бірнеше приказчиктерге олай-бұлай етіңіз деп, бұйырып тұрған бір купецтің кескіні көңіліме таныс реуішті көрінді. Сөйтіп тұрғанымда әлгі кісі мені көріп, бетіме қарап тұрды-тұрды да, қасыма келіп айтты:
— Айып етпесеңіз сұраймын, мұнан жиырма бес жыл бұрын сіз оқу оқып жүріп, жұма сайын Версальдегі үйіңізге барып жүрген жеріңіз бар ма еді?
Сонда ойыма түсіп, таң қалып:
— Сен Антонбысын? — дедім.
— Рас, — деді Антон, — мен сондағы көрген тіленші Антоныңыздың өзімін. Сол жүргеніңіздегі бір күн қасыңызда бірге жолыққан кісінің айтқандары көңіліме кіріп кетіп, тіленшілікті тастап, жұмысқа кірістім, ісіме нық, малыма күтімді болдым; ақырында, сол кісінің айтқаны келіп, мінекей, осы зор дүкеннің иесі болдым, — деді.
18 мың ғалам деген ол негізі бар,біз оның бір ғана ғаламында өмір сүріп жатырмыз.Біз түнде далаға шығып жұлдыздарды көзіміздің жеткен жеріне дейін ғана көре аламыз ,міне осы біздің ғаламымыз.Ары қарай біздің көзіміз жетпейтін бізге беймәлім тағы да 17999 ғалам бар деген сөз.
Біз ол жаққа ұмтыламыз-ұмтыламыз білгіміз келіп,көргіміз келіп,бұл жақсы қасиет. Бірақ ол жақ өте алыс,ғарыш кемесімен де жету мүмкін емес,өйткені адам өмірі 80-90 ақ жас,миллиондаған жылдар бойы ұшу мүмкін емес. Сөздің тоқ етері,менің ойымша: Біз ол жаққа физикалық тұрғыда жете алмаймыз, Рухани тұрғыда жете алатынымызды сеземін. Адамның рухы уақытпен санаспайды,басқа әлем,басқа өлшем бірліктерінде, ол рух кез келген сәтте,кез келген ғаламдарды аралап жүретін болады. Сол үшін қазір көбірек оқып,терең білім алып, астрономияны дұрыстап меңгеруіміз керек, біз сол үшін осы жер планетасында жүрміз,былайша айтқанда оқу-жаттығу бұл өмір біз үшін. Ақшаға бай емес, Рухани бай болайық деген сөз бар ғой, сол рас. Ол жаққа бәріміміз де кетеміз бұл жер планетасында ешкімде қалмайды,оны дұрыс түсінуіміз керек. Рухани білімді болайық!