Коугар

08.04.2022 20:20 •  Қазақ тiлi

азақ тілі, казахский язык 5 класс Ілгерінді ықпал –

қатар тұрған

екі дауыссыз

дыбыстың

алдыңғысының

соңғысына ықпал етуі.

 Қатаң + қосымша да

қатаңнан басталады: тасты,

көппен

 Ұяң + қосымша да ұяң:

жұлдызға, сөзбен

 Дауысты не үнді болса + ұяң

не үнді: шағалалар, шағаланы

 ш + с = с дыбысы ш болып

айтылады: көшсін – көшшін,

ұшса – ұшша

 Дауысты, үнді, ұяң + қатаң

к, қ дыбыстары ұяң г, ғ болып

айтылады: қара қой – қара

ғой, жай қалмау – жай ғалмау

 Қатаң + ұяң

дауыссыздар айтуда қатаң:

Тұратбек – Тұратпек, Сәтбай –

Сәтпай

2. Кейінді ықпал – қатар

тұрған екі дауыссыз

дыбыстың соңғысының

алдыңғысына ықпал етуі.

 қ, к, п + дауысты = қатаң

ұяңға айналады: тілек+і –

тілегі, құлақ+ы – құлағы,

соқ+у – соғу

 Н + б және п = түбірдегі н ды

бысы м болып айтылады:

 Дәптерге жазып

алады:



 ілгерінді ықпал

 кейінді ықпал

 тоғыспалы ықпал

ережелерін жатқа

жазады

 1.-тапсырма

 Сөйлемнен

айтылуы мен

жазылуында

айырмашылық бар

сөзді тауып жазады

Сәрсенкүл сән

туралы жазса,

шабыттанып кетеді.

2-тапсырма

Сөз ішіндегі

ілгерінді ықпалды

тап.

ала келші

ұлт, нақыш

асыға көрген

әркім, әрқалай

Түбір мен қосымшаның, сөз

бен сөздің арасындағы

дауыссыз дыбыстардың бір-

біріне әсер етуі дыбыс

үндестігі деп аталады.

Дыбыс үндестігі үшке

бөлінеді:

ІЛГЕРІНДІ ЫҚПАЛ

КЕЙІНДІ ЫҚПАЛ

сенбе – сембе, сәрсенбі –

сәрсембі

 н + к, қ, ғ, г айтуда ң болып

өзгереді: түнгі – түңгі, сәнқой

– сәңқой

 Ш + с және з = ш болып

өзгереді: сөзшең – сөшшең,

таныс шығар – таныш шығар

 з + с = с болып айтылады:

сөзсіз – сөссіз, жазса – жасса

 з + ж = з дыбысы ж болып

айтылады: құз-жартас – құж-

жартас, күз жақын – күж

жақын

 Екі дауысты дыбыстың

соңғысының ықпалынан

алдыңғы дауысты дыбыс

айтуда түсіп қалады:

Сарыөзек – Сарөзек, қара ала

– қарала, жеті ешкі – жетешкі

3 .Тоғыспалы ықпал –

қатар келген екі дыбыстың

бір-біріне ілгерінді-кейінді

ықпал етіп, екеуінің де

өзгеріске ұшырауы.

 (с+ж-шш) с + ж дыбысынан

басталса, айтылуда с мен ж

дыбыстарының

орнына шш дыбыстары

естіледі: Досжан (Дошшан),

тас жол (ташшол)

 (н+к,қ-ңғ,ңг) н + к, қ

дыбыстарынан басталса,

айтылуда н мен к, қ

дыбыстарының орнына ңғ,

ңг дыбыстары естіледі: Есен

келді (Есеңгелді), Жиенқұл​