Қазақ тілі «Әлемдегі ірі кітапханалар. Морфология» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқушының аты-жөні
Сыныбы Күні
Оқылым
Тапсырма. Мәтінді мұқият оқыңдар. Мәтін бойынша тапсырмаларды орындаңдар.
Әлемнің ең үлкен кітапханасы
«Александрия кітапханасы өртенген 391 жылдан 1220 жылға дейін 830 жыл Отырар кітапханасы әлемдегі ең үлкен кітапхана болған» деп қорытындылайды профессор Еренғайып Омаров. Өкінішке қарай, даңқты бабаларымыздың мыңдаған жылдың тарихымен, ғылым, білім, өнердегі жетістіктерінің алтын қоры сақталған осы кітапхана түгі қалмай жойылып кетіпті. Жер түбіндегі мысырлық ғалым Птоломей болмаса, біз де ондай кітапхана болғанын білмес те едік. Осы кітапханадан білім алған, бүкіл әлем мойындаған Әбу-Насыр әл-Фараби туралы деректерді де тек соңғы кезде алыс шетел деректерінен таптық. Отырардын өзінде әл-Фарабиден де білімі жоғары, оған білім үйреткен талай ғалымдардың болуы да мүмкін. Себебі Отырар кітапханасын әл-Фараби жинамағаны айтпаса да түсінікті. Бұл кітапханада жүздеген жылдар бойы қаншама ғалымдар еңбек етті. Ол заманда кітаптың өте қымбат тұратынын ескерсек, бұл кітапхананы жинауға мол қаржы кеткені анық. Ол кітаптарды сатып алу, жинақтаудан басқа осы кітаптарды сақтайтын үлкен кітапхана ғимараты және ондағы жұмыс істейтін ғалымдарды қаржыландыру қала бюджетіне оңайға түспесе керек. Бұндай шығынды кішігірім қалалардың көтере алмасы белгілі.
Осындай үлкен кітапхананы IX ғасырда әлемнің жарты бөлігінен байлық тоқтаусыз құйылып жатқан Бағдат халифтері жинақтаған. Халиф Әл-Мамун (813-833ж.) Бағдат қаласында «Байт Әл-Хакма» (Даналық үйі) атты ғалымдар үйін ашып, дүниенің түкпір-түкпірінен ғалымдар шақырып, кітапхана қорын әзірлеген. Обсерватория ашқан. Кейін Бағдатта өте үлкен кітапхана жинақтаған. Бұл «Даналық үйінде» Орта Азияның, гректің, парсының, Мысырдың көптеген ғалымдары жұмыс жасады. Солардың еңбегінің арқасында кейін «араб өркениеті» деген түсінік пайда болды.
«Даналық үйінде» ең бірінші болып Орта азиялық математик Әл-Хорезми басшылық жасады. Әбу Насыр әл-Фараби де Бағдат халифінің шақыртуымен Бағдатқа барған. Осы кездегі Бағдат Халифінің басты уәзірлері Фараб қаласынан болған деген дерек бар.
Халифке ақыл қосатын уәзірлердің тек білімді, қабілетті адамдардан жиналатынын ескерсек, Фараб қаласының бұл заманда ғылым-білім, мәдениеті өте жоғары қала болғаны анық. Ғылым-білімде осындай үлкен жетістікке жеткен Фараб-Отырар қаласының негізгі табыс көзі сауда болған. Кейін ғалымдар «Ұлы Жібек жолы» деп атаған үлкен сауда жолының күре тамырында орналасқан қаланың табысы жоғары қала болғаны даусыз.
1-тапсырма. Мәтіндегі негізгі, қосымша ақпараттарды анықтаңдар.
Негізгі ақпарат
[1]
Қосымша ақпарат
[1]
2-тапсырма. Мәтіннен анықтаған негізгі, қосымша ақпараттар бойынша 2 сұрақтан құрастырыңдар. Сұрақтардың негізгі және қосымша ақпараттарды анықтауға бағытталуын ескеріңдер.
Негізгі ақпаратты анықтайтын сұрақтар:
1.
2. [1]
Қосымша ақпаратты анықтайтын сұрақтар:
1.
2. [1]
Жазылым
3-тапсырма. Оқылым мәтіні бойынша негізгі ойды білдіретін сөйлемдерді іріктей отырып, жинақы мәтін жазыңдар. Жинақы мәтін көлемі 10 сөйлем. Мәтінді орфографиялық, пунктуациялық ержелерге сай жазыңдар. [3]
Ас үй. Қазіргі пәтерлердің асүйі көптеген шаруашылық жұмыс түрлерін атқаруға пайдаланылады.
Негізінен ас дайындауға арналғанымен, кейде кір үтіктеу, киім тігу сияқты үйдің басқа да ұсақ-түйек істері сол бөлмеле атқарылады. Ас үй мақсатына, жабдықталуы мен пайдаланылуына қарай тамақ әзірленетін асүй, тамақ ішетін асүй, яғни асхана деп бөлінеді.
Тамақ әзірлейтін асүй негізінен тамақ әзірлеуге және шаруашылық жұмыстарын істеуге есептелген. Мұндай асүйде отбасы мүшелері тамақты әр кезде, бөлініп-бөлініп ішеді.
Тамақ ішетін асүйде, яғни асханада отбасының барлық мүшесі бір мезгілде тамақ ішуге арналған үстел тұруға тиіс.
Асүйде атқарылатын барлық жұмыс түрінің ішіндегі ең негізгісі — уақытты көп алып, күштің де көбірек жұмсалатыны — тамақ әзірлеу және ыдыс-аяқты жинау.
Тамақ әзірлеуге әйел күніне орта есеішен 4 сағат уақыт жұмсап, бірнеше км жер жүреді екен. Оның үстіне асүйдегі жұмыс жағдайынық қолайсыздығымен бірге (ыстық, ылғал, булану, шу, ауа құрамының өзгеруі) әйелдің тамақты негізінен тік тұрып әзірлейтінін де естен шығармау керек. Асүйдегі жұмыстар тиімді түрде ұйымдастырылса, үй шаруашылығын жүргізуге жұмсалатын уақытты қысқартып, еңбекті жеңілдетуге әбден болады.
Баяғыда бір бай өмір сүріпті.Ол бүкіл өмірін байлық жинаумен өткізіпті.Сөйтіп,ол өмірден өткелі жатқанда,ажал хабаршысы былай депті:-Қанша досың бар,сонша өмір беремін деген екен.
Бай сол күйі көз жұмыпты.Себебі,оның ешқандай досы болмапты.Достармен уақыт әр кез қызықты,көңілді өтеді.Достықты бағалай білу қажет.Ол ең ұлы қарым-қатынас .