«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінен 4-тоқсан бойынша жиынтық бағалауОқушының аты жөніСыныбы1-тапсырмаОқылымМәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.Кең байтақ қазақ жерінің бір бөлігі -Сарыарқа. Сарыарқа Қазақстанның ұлан-ғайыржерін алып жатыр. Арқадай кең көсіліп жатқан сары дала қайталанбас тамылжығантабиғатымен тамсандырады. Сарыарқаның төсінде соғатын самал жел есіп қоя бергенде,өзіңдітамаша күйде сезінесің. Сары даланың самал желі ғана емес, табиғатының өзікеремет. Мұнда тұңғиық көлдерді, асау өзендерді, аласа тауларды, сарғайған сарышөптерді, жазық даланы көруге болады. Табиғат адам жанына жылулық, сұлулық өмірінемән сыйлайды.Таңғажайып табиғаты көңіліне бір реніш түсірмейді. Сонау Сарыарқадайсары даладан елін жаудан қорғаған, жұртына қорған болған батырларымыз да шыққан.Сарыарқаның асыл тумалары, сонау Абылай заманындағы Бұқар жырау, Қаз дауыстыҚазыбек, ақындар Шөже, Шашубай, Доскей, жазушы С.Сейфуллин және ақынҚ.Аманжолов, композиторлар Тәттімбет, Мәди, Ұлы Отан соғысының қаһарманыН.Әбдіров, ғалымдар А.Чижевский және Е.Бөкетов, қазақтың тұңғыш ғарышкеріТ.Әубәкіров сияқты атақты адамдар Сарыарқаның атын шығарған. (127 сөз)1. Кең байтақ қазақ жерінің бір бөлігі не?2. Сарыарқа төрінен кімдер шыққан?3. Берілген мақал-мәтелдердің қайсысы мәтін мазмұнына сәйкес келеді?А) Әке балаға сыншыВ) Әкеге қарап –ұл өсер,Анаға қарап –қыз өсерС) Айлалы батыр алдырмас.Д) Туған жер -алтын бесік.4. Берілген сөздердің синонимін мәтіннен тауып жазыңыз а. керемет в.сазгерс. еліне 5. Мәтін мазмұнын ретімен орналастырыңыОқиғалар РетіҚазақтыңтұңғыш ғарышкері Т.Әубәкіровсияқты атақты адамдар Сарыарқаның атын шығарғанСарыарқаның төсінде соғатын самал жел есіп қоя бергенде, өзіңді тамаша күйде сезінесің.Сарыарқа Қазақстанның ұлан-ғайыр жерін алып жатыр.Табиғат адам жанына жылулық, сұлулық өміріне мән сыйлайды.2-тапсырмаЖазылымБасқа елде тұратын досыңызға өзіңіз тұратын жеріңді сипаттап, хат жазыңыз. Хат мазмұнында хабарлы, сұраулы, лепті сөйлемдерді қолданып, хат стилін сақтаңыз Болымдыжәне болымсыз етістіктерді қолдана отырып, еліміздің көрікті жерлері туралы. (70-90 сөз)
Не ПРЕВОД
Күлтегін» жыры (үлкен жазу) жер мен көктің және а ң жаралуы туралы философия толғаудан басталады (биікте Көк тәңірі, төменде қара жер жаралған да екеуінің арасында а жаралған). Бұдан кейін бүкіл а Білге қаған мен Күлтегін батырдың ата-бабалары билік жүргізгені, түгел түркінің басын қосып, қуатты мемлекет орнатқан Бумын қаған мен Істемі қаған мадақталады. «Күлтегін» жырының авторы Түрік қағандығының бүкіл әлемді аузына қаратқан айбарлы да абыройлы дәуірін зор мақтаныш сезіммен жырлайды. Сондай-ақ ақын Бумын қаған мен Істемі қаған қайтыс болған соң түркі елінің тағына дарынсыз қағандар отырғанын, халықты опасыз бектер мен жүгенсіз әміршілер билегенін күйінішке толы жыр жолдары арқылы жеткізген («Соңындағы інісі ағасындай болмады, Ұлдары әкесіндей болмады. Біліксіз қағандар отырған екен, Жалтақ қағандар отырған екен»). Табғаш елінің алдауына көнген Түрік қағандығының бектері өзара араздасып, елдің ішкі бірлігіне көп нұқсан келтірді. Елде алауыздық туды. Түрік қағандығының іргесі шайқала бастады. Бұл өте қауіпті кезең еді. Автор түркі халқы ата-баба дәстүрін берік ұстаған кездерінде ешкімге тәуелсіз, еркін өмір сүргенін жырлай келіп, ол осы жолдан тайып, дұшпанға алданған сәттерінде: «Бек ұлдары – құл болды, Пәк қыздары – күң болды», – дейді. Міне, содан кейін Күлтегін батыр көп әскер жиып, түркі елін жаудан азат етуге кіріскені зор сүйіспеншілікпен суреттеледі. Түркі әскерінің оғыз, соғды, түргештерге, т.б. қарсы жүргізген шайқастары, ал Күлтегін батырдың шайқас алдындағы жекпе-жекке шығып, жауды ұдайы жеңіп отырғаны зор шеберлікпен бейнеленген. Жырдың авторы Күлтегін мінген аттың сипатын, ат әбзелдерінің әдемілігін, батыр қаруының сұсты көрінетінін ұтымды теңеулер арқылы көрсете білген. Жырда Күлтегін түркі елінің «төрт бұрышындағы» барлық жауды жеңіп, елде тыныштық, бейбіт өмір орнатады. Ақын Күлтегіннің ерлігі туралы: «Бастыны – еңкейтті, Тізеліні – бүктірді», – дейді. Сөйтіп, жырда Күлтегін батырдың күллі түркі халқын тәуелсіз еткені әрі оны байлыққа кенелткені «Жалаңаш халықты тонды, Кедей халықты бай қылдым. Аз халықты көп қылдым. Тату елге жақсылык қылдым», – деп зор мақтаныш сезіммен баяндалады: «Күлтегін» жырының басты идеясы – түркі халқын ауызбірлікке, сыртқы жауға қарсы ұйымдасқан күреске, ежелгі ата-баба жолы мен салт-дәстүрін берік ұстауға үндеу болып табылады. Жыр соңында Күлтегін батыр қайтыс болғанда бүкіл түркі халқы қатты қайғырып, аза тұтқаны, оны жоқтап, жерлеу салтанатына әлемнің төрт бұрышынан көптеген атақты адамдар – елшілер, батырлар, бектер, тас қашайтын шеберлер, т.б. келгені айтылады.
«Күлтегін» жыры – елдің ішкі бірлігін жыр еткен, идеялық мазмұны терең, көркемдік дәрежесі биік поэзиялық туынды. 2001 жылы 18 мамырда Астана қаласындағы Еуразия ұлттық университетіне Күлтегін жазба ескерткішінің көшірмесі қойылды.
Имя существи́тельное (или просто существительное) — самостоятельная часть речи, принадлежащая к категории имени и классу полнозначных лексем, может выступать в предложении в функциях подлежащего, дополнения[1] и именной части сказуемого. Существительное — самостоятельная часть речи, обозначающая предмет, лицо или явление и отвечающая на вопросы «кто?» или «что?». Одна из основных лексических категорий; в предложениях существительное, как правило, выступает в роли подлежащего или дополнения, а также обстоятельства или сказуемого.