Қазақ тілі» пәні бойынша 8-сынып. ІІ тоқсан «ІV. Ғарышты игеру жетістіктері. Синтаксис» бөлімі бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.

Оқылым мәтіні

Қазiр адамзат өз өмiрiн ғарыш¬сыз елестете алмайды. 1961 жыл¬дың 12 сәуiрiнде Ю.Гагарин алғаш ұшқанда, ешкiм де дәл бүгiнгiдей бәрi мобильдi, бәрiн де ғарыштан бақылауға болатын заманға жете¬тiнiн ойламаған болар. Ғарышты игеру өмiрдiң барлық саласына жаңалық әкелдi. Мәселен, ауыл шаруашылығын дамыту керек дейiк. Ол үшiн ауа райының құ¬былысы, мал жайылымы, ауыз су¬дың жеткiлiктiлiгi бақылануға тиiс. Ал оны бақылау тек ғарыш арқылы жүзеге асады. Бұл пiкiрдi мәжiлiс депутаты Мұрат Әбеновтың сөзiмен түйiндесек: «Чехияда iс-сапарда болдым. Олардың бос жатқан же¬рiн көрiп, неге игермейтiнiн сұра¬дым. Сонда олар: «Бiздер, Еу¬ропа елдерi, «белгiлi бiр дақыл түр¬лерiн ғана отырғызамыз» деген келiсiм-шартқа отырдық. Бұл жер – игерiл¬меуге тиiс жер, сол үшiн де ақы тө-лейдi» дедi. Қызық көрiп: «Сiз¬дердi қайдан бiледi? Берген ақшаны алып, қосымша неге пай¬да таппас¬қа?» – деп сұрағанымда, «бәрi ғарыштан бақыланады» дедi. Де¬мек, дамыған елдер бiр-бiрiмен бәсекелес болмас үшiн шектеу қойған. Егер еккен өнiм өтпей қал¬са, ысырап болады. Мiне, ғарыш¬тың пайдасы» – дейдi М.Әбенов.

Толығырақ: https://massaget.kz/layfstayl/bilim/zharatylystanu/38750/

Тапсырма №1.

Оқылым мәтінін «ПОПС» формуласы бойынша жанрлық ерекшелігіне талдау жасаңыз

Менің ойымша, бұл мәтін

Себебі мен оны…былай түсіндіремін.

Оны мен

деген мысалдармен дәлелдей аламын.

Осыған байланысты мендеген шешімге келдім.

Тапсырма №2

Оқылым мәтіні бойынша тезис жазыңыз 1

23 4

Тапсырма №3

Оқылым мәтінінен ерекшеленіп тұрған сөз тіркестерін есімді, етістікті сөз тіркестеріне бөліп, кестені толтырыңыз

№ Есімді тіркестер Етістікті тіркестер

Бағалау критерийі № тапсырма Дескриптор

Мәтіннің ресімделуі арқылы оның жанрлық ерекшелігін ажыратады 1

Мәтіннің рәсімделуіне талдау жасайды 1

Мәтіннің құрылымын ажыратады 1

Мәтіннің рәсіміне қатысты дәлелін келтіреді 1

Оқылым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан тезис жазады. 2 Мәтіннің желісін сақтайды 1

Тезис жазады 1

Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлерін, есімді, етістікті сөз тіркестерін қолданады. 3 Сөз тіркесін табады 1

Есімді тіркестерді ажыратады 1

Етістікті тіркестерді ажыратады 1

Барлығы 8

​

Есімшесі бар жұмбақ:

Әуеден айнала ұшқан бөдене екен,

Бөденені біреу атып жеген екен,

Еті арам,сорпасы адал немене екен?    (Жауабы:шай).

Есімшесі бар мақал:

Жауда қалған бұлбұлдан,

Отанға қайтқан ит артық.

Есімшесі бар жаңылтпаш:

Циркте қонжық қонжықты он жықты,

Он жыққан қонжық шоң мықты.

Он жығылған қонжық көндікті.

3 есімшесі бар сөйлем:

Самат жазғандарын әкесіне көрсетер кезде,көп нәрсені есте сақтап қалған еді.

8 сөзден тұратын және есімшеге аяқталған сөйлемдер:

Мен бүгін қолым тимейтіндіктен,олардың үйіне ертең барармын.

Оған кеше салқын тигендіктен,бүгін сабаққа келмей қалған.

Объяснение:

Күлтегін (684-731 жж.) - Құтлық(Елтерiс) қағанның екiншi ұлы, Білге қағанның (Могилян) туған iнiсi. Шешесi Елбiлге қатұн. Ашина тектi.

Күлтегiн 7 жас кезiнде әкесi Құтлық ( 680-692 жж. билік құрған) қайтыс болады. Қаған тағына оның iнiсi Қапаған (692-716 жж.) отырады. Күлтегiн мен Бiлге, Қапағанның iнiсi Бөгүнi (716 ж.) тақтан тайдырып, қағандық билiктi Бiлге қолына (716-734 ж.) алады.[1]

Екінші Шығыс Түрік қағанаты әскерінің бас қолбасшысы, «көк түріктің көк семсері» атанған атақты батыры. Әкесінен жастай жетім қалып, ағасы Қапаған қағанның тәрбиесінде өскен Күлтегін тым ерте есейіп, қабырғасы қатып, бұғанасы бекімей жатып, жау жарағын асынып, түрік еліне тұс тұстан төнген басқыншы жауға қарсы үлкендер қатарында тұрып, ерлікпен күреседі. Бұл ретте түріктің атақты Білге қағаны Күлтегін батырдың басына қойылған ескерткіші тасқа ойып жаздырған ғұмырнамасында: «әкем қаған өлгенде інім Күлтегін жеті жаста қалды. Он жаста Ұмай текті шешемнің бағына інім Күлтегін ер атанды» деп жазды. Тарихи деректерді салыстыра зерделесек, бұдан Күлтегіннің он жасында ер атанып, алғаш көзге түскен соғысының табғаш елінің әйел патшасы У хыудың Қапағанның басына ақша тігіп, кімде кім оны өлтірсе, соған «Жан чо» («Чоны өлтіруші», яғни Мочо Қапағанды өлтіруші) деген атпен бірінші дәрежелі кінәз атағын беремін деген уәдесін арнайы жарлықпен бекітіп, түрік еліне жазалау жорыққа қалың қол аттандырғаннан кейінгі, 694 жылғы Жау жыу және Дин жыу аймақтарында болған соғыс екені анық көрінеді. Қапаған осы соғыста 90 мың тұтқынды қолға түсірген. Міне, осыдан былай Күлтегіннің ерлік жолы басталады. Тарихи деректер сол кездегі ел тәуелсіздігін сақтап қалу жолында болған қырғын соғыстардың бірде біреуінің Күлтегінсіз өтпегенін, дулығасы жарқырап, жауын жапырып қан майданның ортасында жүргенін тамсана баяндайды. Бұл арада сол деректерді тізіп жатпай ақ, батырдың өзіне арнап орнатылған ескерткіштегі мына жазулардан да біраз жайды аңғаруға болады. Тас жазудың авторы Йолығ тегін Күлтегін ерлігін былайша тізбелейді:

Он алты жасына келгенде алты чуб, соғдыларға қарсы аттандық. Күлтегін жауға жалғыз ұмтылды. Ол тұтықты қарулы басшылармен қолға түсірді. Ол әскерді сонда талқандады. Жиырма бір жасында Чача Сеңүнмен айқастық. Күлтегін әуелі Тадықан шораның Боз атын мініп шапты. Ол ат сонда өлді. Екіншісінде Ышбыр Жамтардың боз атын мініп шапты. Ол ат та сонда өлді. (Күлтегіннің) сауытына, қалқанына жүздеген оқ тиді, бірақ бірі де денесіне дарыған жоқ. Күлтегін жиырма алты жасқа келгенде қырғыздарға қарсы аттандық. Күлтегін Байырқының Ақбоз айғырына мініп, шабуылға ұмтылды. Бір батырын оққа ұшырды, екі батырын найзамен түйреп түсірді. Ақбоз айғырдың белі үзілді. Қырғыз қағанын өлтіріп, елін алдық... Тоғу қаласында шайқастық. Күлтегін Азбан ағын мініп ұмтылды. Алты батырын шаншып түсіріп, жетіншісін қылышпен шапты. Тоғыз батырын қуып жетіп, тақымға басты Оғыздармен соғыстық Күлтегін Жетімек (Өгсіз) атқа мініп шауып, тоғыз ерін шанышты... Түргеш халқы жау болды. Күлтегінді шағын қолмен жібердік. Жойқын соғыс жасапты. Қара түргеш халқы сол жерде өлім тауыпты...