«ҚАЗАҚ ТІЛІ» ПӘНІНЕН 4-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ
ТАПСЫРМАЛАРЫ
ЖЕҢІС КҮНІ. ҰЛЫ ЕРЛІККЕ ТАҒЗЫМ. МОРФОЛОГИЯ
ҒЫЛЫМИ ФАНТАСТИКА. ПУНКТУАЦИЯ
ОҚЫЛЫМ
Соғыс күйретуші күш! Дәл солай! Барды жоқ ететін, тауды жер ететін. Жер
бетіндегі тіршілік атаулының бәрін жалмап жұтатын ажал. Сол қанды кезеңді еске
түсіріп, елестететін газет-журнал матералдары немесе радио-телехабарлар, кинолар
аталар ерлігін мақтаныш тұта бізге жеткізді. Иә, содан бері жарты ғасырдан астам
уақыт өтсе де, еш нәрсе де ұмытылған жоқ.
Соғыс - атауы құлаққа жағымсыз, тіршілікті қан жылататын, қайғы-қасіретке
толы қаралы сөз. Осыдан 74 жыл бұрын жер бетін шарпыған сол сұрапыл Ұлы Отан
соғысы еді. Неміс фашистерінің аңсап келген арманына 4 жыл ішінде батырларымыз
қажымас ерліктерімен тосқауыл берді. Фашистер мақсаты жер бетін отарлап билік
құру еді. Өзара одақ құру арқылы Германия, Италия секілді елдер бүкіл әлемді
өздеріне қаратпақ болған. Тынышымен өмір кешкелі жүрген халықтың берекетін алған
фашистер жоспары іске аспай, өздері сол соғыстың зардабын тартты. Бұл соғысқа 61
мемлекет жан-жақтан атсалысты.
РҚошқарбаев атамыздың ерлігі тарихта өз ізін қалдырды. Б.Момышұлы
Ә.Молдағұлова М.Маметова Т.Бигелдинов М.Ғабдуллин секілді батырларымыздың
ерлігі арқасында қазіргі тату өмірімізге, бейбіт заманымызға, қуанышты күнімізге
жеттік. Қазіргі таңда батырларымыздың ерлігіне орай шаралар өтуде, тіпті, есімдеріне
байланысты көшелер, кітап-жинақтары, ауыл атаулары берілді. Батырларымыз
болашақ ұрпақ үшін жанын құрбан етті.
Тапсырма
Мәтінді оқыңыз. Проблемалық сұрақтарға оқыған мәтіннен деректер келтіре отырып,
дәлелді жауап беріңіз.
Сұрақ:
1. Неліктен а зұлмат күш «соғысты» өз қолымен жасауға құштар?
[3]
2 Мәтінді оқыңыз. Мәтін бойынша проблемалық сұрақ құрастырыңыз.
Сұра
Денсаулық - баға жетпейтін жалғыз ғана асыл дүние. Ол жақсы болу
үшін не уақытты, не күш - жігерді, не еңбекті, тіпті барлық дүниені
аямай жұмсау керек. Денсаулық үшін өмірдің бір бөлімінде қиюға
болады. Денсаулық адам өміріндегі ең жоғары бағалы дүние
болғандықтан, әр а өз денсаулығына көңіл бөле қарау
қажет, оныі орынсыз ысырап етпеу керек, үнемі денсаулықтың қорын
кебейтіп отыру керек. Біз денсаулығымызға немқұрайлы қарап, оған
үлкен зиян келтіреміз. Әркім өзінің денсаулығының нашарлануына
езі кінәлі. Ауруды ағзаларға жолатпау, адамдардың өз қолында. Сол
себепті, әр адам салауатты өмір салтын қалыптастыру керек
Салауатты өмір салтын ынталандыру әрқайсысымыздың дене
тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, зиянды
әрекеттерден аулақ болып, тазалық пен санитария шараларын
сақтауымыз қажет.
Денсаулық сақтаудың алдын алуға болады.
алдын алуға болады. Ол үшін дұрыс
тамақтануға, уақытында демалуға, дене қимылымен айналысуға көп
көңіл бөлу қажет.
қажет. Әсіресе жасы ұлғайған адамдарға майлы
тамақтарды көп жеуге болмайды. Оның орнына сүт, көкөнісі
тамақтарын пайдаланған дүрыс. Денсаулық сақтауда дұрыс
тамақтаудың маңызы зор. Ал спортпен айналысу – денсаулықты
жақсартады. Спорттың ең қарапайым түрі – жүгіру. Күн сайын
таңертең үйдің маңайында, саябақта жарты сағаттай жүгіруе болады.
Егер жүгіруге дәрігер рұқсат етпесе, таңғы таза ауада серуендеуге
болады. Әр түрлі жаттығулар жасауға болады.
Адамзат өмірге келген соң өмірін қалай болса солай өткізбеуі
тиіс. Яғни адам саналы да жарқын өмір сүруі қажет.
Ал сол денсаулықты сақтау - өз қолымызда, яғни өз еншімізде.
Грек тілінен бастау алатын үш түбір: ГЕО/ЭКО/ЛОГ/ия сөзіне бірікті.
Сөздің түбірін түсінік білдіретін иероглиеф ретінде қарастыруға болады.
Ортасында гректің «ойкос» яғни үй деген мағынаны білдіретін түбір сөз
орналасқан. Бұл әр түрлі деңгейдегі тірі организмдердің мекені болып
табылады: экожүйенің, ірі кеңістіктік биологиялық жүйе ретінде биомалар
және Жердің биосферасын құрайтын тірі жиынтығы туындайтын түрлері,
олардың комбинациялары болып табылады. Бұл жағдайда қарым-қатынас
және «үйдің» іші аясында және «үй» және қоршаған әлем арасында өзара
байланыс жатады. Осыдан Геоэкологияға негіз болып табылатын: сөзсіз
табиғи және әлеуметтік ғылымдар бағыттарын араласып орналасқан
ғаламдық (әлемдік) мәселелері бойынша нақты қызығушылықпен Жерді
жүйе ретінде зерттеу.
Бұл адамзат қоғамының пайда болуынан бастап «үй» болып табылады.
Алайда, соңғы жылдары, әсіресе, соңғы онжылдықта, адамзат, бұл жай ғана
өз үйлерінде өмір сүріп емес, осындай қуатты, табиғи, жалпы дүниежүзілік
күшті қоғамға айналып, өз іс-әрекеттерімен оның жекелеген құрамдас
бөліктерін жоюға дейін өзгертті. «OIKOS» түбірінде тұрған түсініктер
маңыздылығы және адамзатпен байланысты уақыттың тарихи масштабында
экспоненциалды түрде шкаласы артады. Антропогендік әсер барған сайын
қайтымсыз болып, тіпті апатты күйге ұшырап отыр. «Экология» сөзі,
негізінен, адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынас кешенін айқындауы
арта түсті. Эрнст Геккель1866 жылдан бастап пайдаланып жүрген бұл сөздің
тағы бір мағынасы, тірі заттар мен қоршаған орта арасындағы өзара
тәуелділікті зерттейтін, биология бөлімі болып табылады.
"Геоэкология" сөзіндегі «гео» түбірі Гео Жерінің грек құдайының есіміне
байланысты. Ол дәстүрлі түрде Жер туралы ғылымдарды баурап, олардың
біртұтастығы мен өзара тәуелділігін нақтылай түседі. «Гео» түбірі атап
айтқанда, өңірлер мен елді мекендерді немесе процестерге байланысты төмен
иерархиялық деңгейде, құбылыстар, ортақ жер үсті, жаһандық процестерді
негізге ала отырып, тұтастай алғанда, бірінші кезекте Жерді қояды.
«Эко» түбірі табиғаттың тірі бөлігіне жатса, ал қарапайым жағдайда,
«эко» түбірі жансыз табиғат болып табылады. Осы мағынада, "геоэко"
комбинациясы шын мәнінде тірі және өлі табиғат бірлігін көрсетеді.
"Геоэко" комбинациясы, сондай-ақ біздің «үйдің», яғни Жердің жағдайы
адам әрекетіне тәуелді екенін еске түсіреді
«Логос» түбірі ғылымды немесе белгілі бір затты табиғи және әлеуметтік