Қазақтың ауыз әдебиетінде ерте заманнан келе жатқан айтыс жанрының туу негіздері мен өзіне тән ерекшеліктері, даму тарихы бар. Айтыс – халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі. Кейбір зерттеушілер айтыстың алғашқы шығу тегі өте ерте заманнан келе жатқанын айтады. Оның әуелгі элементі көркемөнердің түрлері сараланып, бір-бірінен әлі ажырамай, бәрі бірігіп бір бүтін өнер саналып, әні де, өлеңі де, оны шығару да, орындау да, қимыл, бет құбылысы, тағы басқалары да қосыла жүрген дәуірде туса керек деп топшылайды. Айтыстың алғашқы адымы осы кезеңде басталса керек.
Айтыстың ескі түрі деп есептелетін бәдік айтысының негізінде а ң табиғатқа әсер ету мақсаты жатса, басқа айтыстардың ішінде қайсысы ерте, қайсысы кеш туды, оны айту қиын. Дегенмен, кейбір айтыстардың мазмұнына, лексикасына, сөйлем құрылыстарына қарап, қай заманда пайда болғанын топшылауға болады. Мысалы, жануарлар айтысына, өлі мен тірінің айтысына қарағаңда, жұмбақ айтысының анағұрлым кеш туғандығы анық.
Мәтін бойынша 5 сұрақ құрастырыңыз
-салем Марат.жақсы.
-сен анаға 8 наурызға сыйлық жасадың ба?
-Əрине, мен анама жəне қарындасыма сыйлық жасадым.анам гүл сыйлаймын, қарындасыма ойыншық қонжық сыйлаймын.
-Мен ойланып жүрмін Əлі. Мен əжеме хош иісті су , ал анама гүл сыйлаймын.
- өте тамаша!олар қуанып қалады.
-Привет Миша.как дела?
-привет марат.хорошо.
-ты сделал подарок для мамы на 8 марта?
-Конечно, я подарю маме цветы а сестренке игрушечной мишку.
-а я еще думаю.бабушке подарю духи наверное а маме тоже цветы.
-очень хорошо!они обрадуются.
Шығыс Тянь-шань-(т-дауыссыз, қатаң. я-дауысты, н-дауыссыз, үнді. ш-дауыссыз, қатаң. а-дауысты, жуан) етегінде құрлықтағы терең қазаншұңқырлар-
дың бірі – Турфан (т-дауыссыз, қатаң, у-дауысты, жуан. р-дауыссыз, үнді. ф-дауыссыз, қатаң. а-дауысты, жуан. н-дауыссыз-үнді) ойысы орналасқан (ҚҰЭ, 9-т.). 2. Ертіс-Құлынды
жазығы Павлодар (п-дауыссыз, қатаң. а-дауысты,жуан. в-дауыссыз,ұяң, л-дауыссыз,үнді. о-дауысты, жуан. д-дауыссыз, ұяң. а-дауысты,жуан. р-дауыссыз,үнді) облысының күңгірт қара қоңыр топырақты ауданын
қамтиды. 3. Соколов-Сарыбай (с-дауыссыз,ұяң. о-дауысты,жуан. к-дауыссыз,қатаң. о-дауысты, жуан. л-дауыссыз, үнді. в-дауыссыз, ұяң.)қашар кен орындарында темір кені
өндіріледі. 4. Тобыл-обағанның жазық даласы батысында Орал (о-дауысты, жуан. р-дауыссыз,үнді. а-дауысты, жуан. л-дауыссыз,үнді) сырты
үстіртімен, оңтүстігінде Торғай (т-дауыссыз,қатаң. о-дауысты,жуан. р-дауыссыз,үнді. ғ-дауыссыз,ұяң. а-дауысты,жуан. й-дауыссыз, үнді.) қыратымен, шығысында Есілдің сол жақ
жағалауымен, солтүстігінде орманды даламен шектеседі. 5. Шерубай-
Нұра - Қарағанды облысының Абай (а-дауысты, жуан. б-дауыссыз,ұяң. а-дауысты,жуан. й-дауыссыз,ұян) ауданы, Бұқар жырау аудандары
аумағындағы өзен (ҚФГ).
топ теклендегі.